Beleid met betrekking tot roken Sinds januari 2004 is de nieuwe Tabakswet van kracht. Deze geeft werknemers in Nederland recht op een rookvrije werkplek. Naast een wettelijke grondslag zijn er andere beweegredenen om een rookbeleid in te voeren. In deze presentatie wordt ingegaan op de verschillende aspecten die met dat rookbeleid te maken hebben. Achtereenvolgens komen daarbij de volgende onderwerpen aan de orde: Het ‘waarom’ van een rookbeleid. Een stappenplan voor de invoering van een rookbeleid.

Waarom een rookbeleid? Nieuwe Tabakswet Arbowet Gezondheidsredenen Financieel Imago Centraal staat bij een rookbeleid dat het gaat over de overlast en gezondheidsrisico’s van tabaksrook. Het gaat niet over de roker en zijn verslaving. Het verminderen van het aantal rokers is niet het primaire doel van een rookbeleid, het kan wel een bijkomend aspect zijn. Net als financiële voordelen en imago van het bedrijf.

Nieuwe Tabakswet Sinds januari 2004 Recht op rookvrije werkplek Ongeacht type bedrijf, sector Betreft ook trap, hal, gang, lift, toilet, wachtruimte, kantine e.d. Boetes VWA Meest centraal staat bij roken en de werkplek, de Tabakswet. Vanaf 1 januari 2004 is het recht op een rookvrije werkplek van kracht. Werkgevers zijn verplicht om ervoor te zorgen dat werknemers kunnen werken zonder hinder of overlast te ondervinden van tabaksrook. Het maakt daarbij niet uit of de werknemer bij de overheid of in het bedrijfsleven werkt. Het recht op een rookvrije werkplek beperkt zich niet tot werkkamers maar omvat alle ruimten waar werknemers kunnen komen zoals trappen, hallen, gangen, liften, toiletten, wachtruimten, recreatieruimten, kantines en dergelijke. De definitie van een werkplek volgens de Arbowet is een plek waar iemand langer dan 2 uur per dag werkt. Of de werkplek binnen of buiten, op kantoor of in een hal is, doet niet ter zake. Ook in een fabriekshal moet een werknemer gevrijwaard worden van schadelijke sigaretten rook of andere gevaarlijke stoffen. Een werkgever kan wel voor rokers een afgesloten rookruimte maken mits deze geen overlast veroorzaakt naar omliggende ruimten. Dit is echter niet verplicht. De Tabakswet voorziet in de mogelijkheid om door middel van nadere regelgeving uitzonderingen te maken op de rookvrije werkplek. Het Besluit uitzonderingen rookvrije werkplek zondert de volgende ruimten van de rookvrije werkplek uit: -  de voor publiek bestemde delen van horeca-inrichtingen (naar verwachting tot 2008); -  de voor publiek bestemde horecadelen van inrichtingen    voor podiumkunsten (naar verwachting tot 2008); -  de voor publiek bestemde delen van speelautomatenhallen; -  de voor publiek bestemde delen van tabaksspeciaalzaken; -  internationaal en buitenlands personenvervoer dat aan bepaalde voorwaarden voldoet; -  ruimten waarover de werkgever geen zeggenschap over de gebruiksregels kan doen gelden; -  als privé aan te merken ruimten; -  speciale afgesloten rookruimten; -  de open lucht. De Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) ziet toe op de naleving van de Tabakswet en spoort strafbare feiten op. Om deze taken te kunnen uitvoeren zijn bij alle regionale diensten van de VWA zogenoemde Drank, Horeca en Tabak (DHT)-teams ingesteld. Deze teams van speciaal opgeleide controleurs houden zich bezig met de handhaving van onder ander de Tabakswet. De controleurs controleren onaangekondigd of iedereen zich aan de regels houdt. De controleur heeft op basis van de Algemene Wet Bestuursrecht en de Tabakswet de bevoegdheid om iedere ruimte te inspecteren en kan dus niet geweigerd worden. De controleur van de VWA heeft altijd een legitimatiebewijs bij zich. Werkgevers die tekort schieten kunnen een boete krijgen van € 300 voor de eerste overtreding tot € 2.400 bij herhaling.

Arbowet Tabaksrook is gevaarlijke stof Gezonde en veilige werkomstandigheden Bronaanpak Besluit arbeidsplaatsen Milieuwetgeving Arbowet Artikel 3 lid 1a stelt: De werkgever is verplicht de arbeid zodanig te organiseren dat daarvan geen nadelige invloed uitgaat op de veiligheid en de gezondheid van de werknemer. Aansluitend hierop stelt artikel 3 lid 1b van de Arbowet: gevaren en risico's voor de veiligheid of de gezondheid van de werknemer moeten in eerste aanleg zoveel mogelijk bij de bron daarvan worden voorkomen of beperkt. Voor blootstelling aan tabaksrook geldt geen veilige ondergrens. Het gevaar moet daarom primair aan de bron worden aangepakt. En dan is er nog artikel 3 lid 20: In de ruimte waar werknemers de pauzes kunnen doorbrengen, zijn doeltreffende maatregelen genomen ter bescherming van de niet-rokers tegen hinder van tabaksrook. Een algeheel rookverbod is daartoe het meest geschikte en aangewezen middel binnen kantoorgebouwen. Besluit Arbeidsplaatsen Het Besluit Arbeidsplaatsen bijlage I, artikel 16.3 geeft de minimumvoorschriften inzake veiligheid en gezondheid van arbeidsplaatsen, 'ter bescherming van niet-rokers tegen hinder door tabaksrook'. Het besluit noemt net als de Tabakswet kantines, koffiekamers en recreatieruimten als ruimten waar het verboden is te roken. Het aan de Arbowet gekoppelde besluit is sinds eind 1993 van kracht. Milieuwetgeving Op plaatsen waar gewerkt wordt met gevaarlijke stoffen, mag volgens de milieuwet niet worden gerookt.

Roken en de gezondheid Tabaksrook 4.000 chemische stoffen Roken vergroot kans op longkanker, astma, COPD, hart- en vaatziekten, beroerte Vroegtijdige sterfte Tabaksrook bevat ongeveer 4.000 chemische stoffen. Daarvan zijn er ruim 50 kankerverwekkend. Zo bevat tabaksrook benzeen, nitrosaminen, formaldehyde en waterstofcyanide. Deze vier stoffen zijn extreem giftig. Roken heeft diverse negatieve gevolgen voor de gezondheid. Zo vergroot roken de kans op longkanker, astma, COPD (chronische bronchitis en longemfyseem), coronaire hartziekten en beroerte. Zo neemt het risico van niet-rokers op longkanker toe met 20% en het risico op hart- en vaatziekten met 20-30%. Daarnaast gaat roken gepaard met een slechtere kwaliteit van leven. Roken is ook de belangrijkste oorzaak van vroegtijdige sterfte. Zo'n 15% van de totale sterfte in Nederland wordt toegeschreven aan roken.

Ook voor niet-roker Tabaksrook: 85% zijstroom: direct van sigaret 15% hoofdstroom: via uitblazen van roker Zijstroom is schadelijker dan hoofdstroom Er zijn ook gezondheidsrisico’s voor niet rokers. Tabaksrook bestaat voor 85% uit rook die direct van de sigaret in de omgeving terecht komt (‘zijstroom’). De overige 15% is rook die via de longen van de roker in de omgeving komt (‘hoofdstroom’). Deze laatste lucht is “gefilterd” door de longen van de roker. De directe rook van de sigaret (zijstroom) bevat hogere concentraties kankerverwekkende en giftige bestanddelen dan de uitgeblazen lucht. Daarmee is tabaksrook een gevaarlijke en gezondheidsbedreigende stof, zowel voor de roker als de niet rokers. Naar schatting sterven per jaar 200 mensen als gevolg van het inademen van andermans rook. Bepaalde mensen lopen extra risico op gezondheidsschade door overlast van tabaksrook. Het betreft mensen met luchtwegklachten, zoals astma en COPD. Circa één op de tien werknemers heeft last van luchtwegklachten. Door ontsteking en vernauwing van de luchtwegen is er eerder sprake van kortademigheid, piepen en hoesten. Tabaksrook verergert deze klachten. Vaak is binnen bedrijven niet bekend welke mensen luchtwegklachten hebben. Dat komt omdat deze medewerkers meestal thuis de terugslag hebben van de effecten van vervuilde omgevingslucht (zoals door tabaksrook, maar ook door bijvoorbeeld stof en parfums). Een reden te meer om een rookbeleid te maken dat een rookvrije omgeving biedt voor alle werknemers.

Cijfers roken en werk 72,3% is niet-roker 70% van bedrijven een rookbeleid

Financieel Boetes VWA Verzuim Vervanging Schoonmaakkosten Fiscaal voordeel Door de effecten op de gezondheid, heeft roken ook effect op het verzuim. Gemiddeld verzuimen rokers vijf dagen meer per jaar dan niet rokers. Verder is er minder verzuim bij niet-rokers als ze niet worden blootgesteld aan tabaksrook van anderen. Er zijn diverse studies naar de berekening van kosten van roken en werk. Een conservatieve schatting geeft aan dat in 1999 circa 2% van de ziekteverzuimdagen, 3% van de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen en 22% van de sterfgevallen aan roken worden toegeschreven. Voor alle werkgevers in Nederland werd daarmee gepaard gaande kosten geschat op omgerekend 139 miljoen euro, zo’n 48 euro per rokende werknemer. Dit betrof directe kosten door afwezigheid van werknemer: loonkosten, wervings- en vervangingskosten, overlijdensuitkering en verhoging van verzekeringspremies. Op korte termijn levert een werknemer die stopt met roken, de werkgever een besparing van 27 euro op. Een verminderde korte termijn winst komt omdat nadelige gezondheidseffecten van roken pas verdwijnen op langere termijn. Ander onderzoek geeft aan dat kosten voor een rokende werknemer gemiddeld 1.470 euro op jaarbasis bedragen voor verlies aan werktijd. Hierbij wordt uitgegaan van vier rookpauzes per dag van elk 5 minuten. En een loonkostenbedrag van 20 euro per uur, inclusief werkgeverslasten. Argumenten om naast het bieden van een rookvrije werkomgeving, ook stoppen met roken te stimuleren. Werkgevers kunnen sinds juli 2004 een cursus stoppen met roken belastingvrij aan hun werknemers vergoeden. Voorwaarde is dan wel dat de cursus deel uit maakt van het plan van aanpak van de organisatie inzake arbo. Werknemers die na 1 januari 2004 met deze cursus zijn begonnen kunnen deze cursus belastingvrij vergoed krijgen van hun werkgever. De werkgever moet deze cursus dan in ieder geval voor 1 januari 2005 in het plan van aanpak hebben opgenomen.

Imago Bedrijf dat investeert in gezondheid van werknemers Prettige werkomgeving, gezond binnenklimaat Maatschappelijk verantwoord ondernemen Imago van het bedrijf. Een helder rookbeleid geeft het bedrijf de uitstraling van een moderne organisatie met aandacht voor een schoon binnenmilieu en met zorg voor de gezondheid van haar werknemers Dit past ook binnen maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Systematische aanpak Zeven-stappenmethodiek: Draagvlak creëren Structuren opzetten De uitgangssituatie vaststellen Het ontwikkelen van een plan Het plan uitvoeren Evalueren Het rookbeleid aanpassen en verankeren Een rookbeleid vraagt een systematische manier om aandacht te vragen voor de relatie tussen roken en werk. U kunt hiervoor diverse stappenmodellen of procesmodellen gebruiken. Zoals het 7 stappenmodel dat door STIVORO en NIGZ-Werk is ontwikkeld. U kunt ook de Deming circe aanhouden: met plan do check act. De in deze presentatie verwerkte aanknopingspunten bij de 7 stappen sluiten aan bij de Deming Circle.

Stap 1. Draagvlak creëren Wat is de reden om aandacht aan roken te besteden? Is er overlast door tabaksrook? In hoeverre wordt de Tabakswet nageleefd? Een belangrijk uitgangspunt kan ook zijn: Een consequent arbo- en veiligheidsbeleid De vraag die hier gesteld kan worden is: wat is de reden om aandacht aan roken en werk te besteden? Sluit het thema aan bij andere zaken waar de organisatie mee bezig is, zoals gevaarlijke stoffen? Een belangrijk uitgangspunt voor een beleid kan natuurlijk zijn een consequent veiligheids- en arbobeleid.

Draagvlak vervolg Bij het opzetten van een rookbeleid kunnen meer disciplines worden betrokken: collega's or management arbocoördinator preventiemede-werker bedrijfsartsen bedrijfsverpleegkundige veiligheidskundige externe deskundige P&O Zoals bij elke verandering, is het hebben van draagvlak van belang voor het opzetten van een rookbeleid. Pols directie, leidinggevende, werknemersvertegenwoordiging (PVT, OR) en andere (interne) professionals (veiligheidskundige, bedrijfsarts, bedrijfsverpleegkundige) naar hun ervaringen met roken en rookoverlast binnen uw bedrijf en hun visie op te ondernemen acties. Wissel verwachtingen uit van wat met een rookbeleid bereikt moet worden en betrek hen ook bij de verdere opzet en uitrol van het beleid. Als er geen belang wordt gehecht aan een rookbeleid, kunt u de prioriteit voor een rookbeleid ondersteunen met onderzoeks- en informatiemateriaal. Zoals cijfers over gezondheidsrisico’s door tabaksrook, het bedrijfsbelang in de zin van financiën, investeren in medewerkers en imago als maatschappelijk verantwoorde onderneming. Bekijk of u al informatie heeft over de relatie tussen roken en werk binnen uw eigen organisatie. Komt overlast van tabaksrook voor? In welke mate? En is er iets bekend over de gevolgen? Houd hierbij in gedachten dat het gaat over overlast en gezondheidsschade door tabaksrook. De roker en het aantal sigaretten is niet de primaire focus van een rookbeleid. Een systematische inventarisatie van alcoholproblemen binnen de eigen organisatie biedt een verdere onderbouwing (zie stap 3, Wat is het belang?) Een randvoorwaarde voor rookbeleid is, dat er tijd, middelen en menskracht beschikbaar zijn om het beleid vorm te geven en in de praktijk te ondersteunen. Commitment van directie of Raad van Bestuur met toezegging van een budget is daarbij essentieel.

Stap 2. Structuren Aanhaken bij: Disciplines Lopende projecten Lopende werkgroepen Lopend beleid Bestaande communicatiekanalen Voor een systematische invoering van beleid is een structuur van belang. Tabaksrook is een item binnen het arbobeleid. Kijk of er mogelijkheden zijn om het onderwerp roken en werk aan te haken aan bij lopende projecten en of project/werkgroepen zoals de VGWM-commissie. En bij de communicatiekanalen die hiervoor ingezet worden, zodat tabaksrookl als item “mee lift” bij bestaande structuren. Mogelijk dat er geen lopende projectgroepen zijn. Vorm dan een team van mensen die zowel inhoudelijk, beleidsmatig, belanghebbend en communicatief een bijdrage kunnen leveren aan het vormgeven van rookbeleid. Denk hierbij aan eerdergenoemde professionals, management en personeelsvertegenwoordiging. Maar ook aan rokers zelf. Voor een start van het beleid kan het verbijzonderen van de aandacht voor een item wenselijk zijn. Schat in of dat dit voor roken wenselijk is binnen uw bedrijf, voorkom dat rokers gestigmatiseerd worden. Of dat het beter is dit onder de noemer van ander beleid te brengen, zoals veiligheid-, kwaliteits- of arbobeleid of gezond binnen klimaat. Communiceer over het op handen zijnde beleid via bestaande communicatiekanalen.

Stap 3. Analyse van uitgangssituatie Is er overlast door tabaksrook? Waar en in welke mate? Wat zijn de huidige regels rondom roken en werk? Is er steun onder rokende werknemers voor een rookbeleid c.q. -verbod? Voordat begonnen kan worden aan het formuleren van een beleid, zal een analyse van de bestaande situatie moeten worden gemaakt. Om meer onderbouwing te krijgen van het belang van een rookbeleid binnen uw organisatie, kunt u een behoefteanalyse houden. Dit kan in de vorm van een anonieme enquête. Op deze manier vraagt u expliciet aandacht voor het onderwerp. De vragenlijst is een interventie op zich om mensen meer bewust te maken van de relatie tussen roken en werk. Een andere manier is om het item tabaksrook op te nemen in de RI&E. Van belang is om expliciet aan te geven dat het vanuit het belang van werknemers én het bedrijf wordt gedaan, om te voorkomen dat het wordt gezien als bemoeizucht van de werkgever met het privé gedrag van een werknemer. Een goede inventarisatie geeft inzicht in: Hoeveel mensen roken binnen het bedrijf? Hoeveel mensen ondervinden hinder van rokende collega’s? Waar is de meeste overlast? Welke ideeën hebben werknemers/OR over het oplossen van hinder door tabaksrook? Hoeveel steun is hiervoor? Bij rokers en bij niet rokers? Is er behoefte aan informatie en voorlichting over roken en werk? Hoeveel werknemers willen stoppen met roken? En willen ze hierbij ondersteuning vanuit het bedrijf? Van wie binnen het bedrijf is weerstand te verwachten? En waarom? Kunnen deze personen net als voorstanders een bijdrage leveren aan het opstellen van een rookbeleid? Op deze manier inventariseert u het probleem (stap 3), informeert u en verkrijgt u daarmee gelijk meer draagvlak voor het beleid. De resultaten die hieruit komen verwerkt u, samen met relevante betrokkenen zoals de OR, rokers, niet rokers, management in een plan van aanpak (stap 4).

Stap 4. Plan van aanpak Wat gaan we doen Wie gaat wat doen Wanneer Welke doelstelling In deze stap hoort ook dat u realistische doelen stelt: wat willen wij als organisatie met een rookbeleid bereiken, wie kunnen we erbij betrekken om dit beleid voor te bereiden en uit te voeren en binnen welke tijdsperiode willen we effect bereiken.

Plan van aanpak vervolg Concreet doelstellingen formuleren om: Duidelijk te maken waartoe het beleid moet leiden Achteraf de resultaten van het beleid te kunnen analyseren Mogelijke doelstellingen: Medewerkers zijn zich bewust van risico’s van tabaksrook Het opstellen van regels, rookverbod Zo concreet mogelijk worden de doelstellingen geformuleerd. Met deze doelstellingen wordt getracht duidelijk te maken waartoe het beleid moet leiden en kan men achteraf de resultaten van het beleid analyseren.

Plan van aanpak vervolg Formuleren van activiteiten: Voorlichting over roken en werk Ondersteuning stoppen met roken aan rokende medewerkers Opstellen van regels Toezicht en sancties Dit gebeurt vaak in de vorm van deelprojecten. Die betrekking hebben op het instellen van regels, het geven van voorlichting, het ondersteunen van medewerkers die willen stoppen met roken. Uit pilots bij acht bedrijven bleek dat interventies op het terrein van roken het aantal rokers kan doen afnemen. Voorwaarden voor succes zijn dat de interventie bestaat uit meerdere activiteiten over langere tijd zoals het beschikbaar stellen van voorlichtingsmateriaal, cursussen, zelfhulpgroepen en het opzetten van niet-roken beleid. Bij cursussen heeft individuele begeleiding de voorkeur boven groepstrainingen. Stoppen met roken is niet het primaire doel van rookbeleid, wel hoort het bij een betrokken werkgever dat hiervoor aandacht is.

Stap 5. Uitvoeren van plan Bepaal wie wat wanneer doet En met welk doel Communiceer over de activiteiten die in gang gezet worden Houd tussentijds de resultaten bij Net als bij andere risico’s, beoordeelt u de prioriteit en zet u gerichte acties in gang om de risico’s te verminderen, te beheersen en te voorkomen (stap 5). Ook hier is het aan te bevelen zoveel mogelijk aan te haken bij bestaande bedrijfsstructuren. Zoals het werkoverleg, bedrijfsreglement, werkinstructies, procedures en protocollen. Communicatie over het rookbeleid is essentieel. Informeer werknemers over het waarom van een rookbeleid, met als belangrijkste uitgangspunten het bevorderen van de gezondheid van alle werknemers (ook die van rokers). Het gaat over hinder door tabaksrook, en niet sec over het rookgedrag van werknemers. Stoppen met roken kan een gunstig bij effect zijn: het is niet het primaire doel van een rookbeleid. Het tussentijds evalueren van de ervaringen en resultaten is van belang om het beleid te verbeteren en te verdiepen.

Stap 6. Evalueren Zijn de doelstellingen bereikt? Hoe verliep het proces? Wat zijn de behaalde effecten? Bij het plan zijn ook doelen van het te bereiken beleid opgesteld. Bekijk of deze doelen bereikt zijn. Ook of het proces goed verlopen is om te komen tot het bereiken van deze doelen. En stel activiteiten bij die nog niet helemaal of niet goed verlopen zijn.

Stap 7. Aanpassen en verankeren Communiceer de successen Kondig aan wat nog volgt Maak activiteiten onderdeel van bedrijfsvoering Herhaaldelijk aandacht vragen voor onderwerp Eén activiteit is geen beleid! Pas het plan aan en veranker het plan door het aanbrengen van aanpassingen en/of verbeteringen in de activiteiten. Zie ook checkrookbeleid. Een rookbeleid is de weerslag van de bedrijfseigen afspraken die tussen werkgever en werknemers gemaakt worden. Van belang is ook dat de werknemers hier heel duidelijk over worden geïnformeerd en dat deze afspraken op papier staan. En dat het ook een terugkerend onderwerp van aandacht is voor leidinggevenden. En houd in gedachten dat één activiteit nog geen beleid is.