Van Fabels naar Feiten Ontwikkeling en Aanpak van Gedragsproblemen Prof.dr. Bram Orobio de Castro Ontwikkelingspsychologie Universiteit Utrecht

- overzicht - Ontwikkeling van antisociaal gedrag: Problematische ontwikkeling Oorzaken voor problematische ontwikkeling Voorkomen en behandelen Uitgangspunten Effectiviteit Uitdagingen

Wat is antisociaal gedrag? Vormen Opstandigheid & tegendraadsheid Agressie (reactief / proactief) Delinquentie (+12?) Openlijk vs heimelijk Individueel vs groepsgewijs Chronisch vs incidenteel (Nuchter vs onder invloed?)

Gedragsproblemen & stoornissen (3) Categorisch: Gedragsstoornissen (DSM-IV) Oppositonal Defiant Disorder vijandig, opzettelijk ongehoorzaam Conduct Disorder schenden basale rechten anderen Ernstige verstoring van functioneren sinds tenminste 12 maanden Belangrijke misverstanden rond begrip ‘stoornis’...

Een Sticker is geen Verklaring CD OCD GAS ADHD ODD

De Ene Schop is de Andere Niet “stoornis” betekent niet oorzaak. Het is een naam voor een gedragspatroon. GEEN verklaring.

Ontwikkeling Agressief geworden? Gemaakt? Of gebleven?

Onbeschreven blad

Mensen als wolven (Hobbes)

Ontwikkeling: aangeboren, aangeleerd, niet afgeleerd of niets anders geleerd?

Sociale Wolven Groepsdieren Vermogen tot agressie Vermogen tot samenleven Vaardigheden leren

Oorzaken voor gedragsproblemen Aanleg? Omgeving?

Aanleg & Omgeving Eieren Melk Boter Zout Vuur Roeren Breken Snijden

Verschillende Wegen naar Zelfde ‘Stoornis’ Piet1 Omg1 Piet2 Omg2 Piet3 Omg3 Piet4 Omg4 Niet de sticker, maar de individuele verklaring is belangrijk

Oorzaken voor gedragsproblemen Individuele verschillen Kwetsbaarheid X Ervaring Transactioneel, vicieuze cirkels Kind roept ongunstige ervaringen op, omgeving beinvloedt kind nadelig enz

Kinderen verschillen in Kwetsbaarheid Antisociale aanleg? Nee Wel: IQ, temperament, planning, inhibitie Kinderen verschillen in Kwetsbaarheid

Kwetsbaarheid Voorbeeld: Ongevoeligheid voor ‘straf’

door ouder(s), andere kinderen en wijdere omgeving Leertheorie Vaardigheden leren: Sociale waarneming & probleemoplossen Omgaan met frustratie Alternatief gedrag Door Modelling Conditionering (klassiek en operant) Sociale cognitie door ouder(s), andere kinderen en wijdere omgeving

Conditionering: Coercive Interaction Inconsequentie door Aangeleerde hulpeloosheid Alleen (nog) gericht op ongewenst gedrag Te veel! Onduidelijk Inconsequent Overeising Vijandige attributie Ervaren effectiviteit Alleen (nog) gericht op ongewenst gedrag Alleen bij kwetsbare kinderen!

Sociale informatieverwerking

Vijandige schemata Tegendeel WEL zien Maar niet begrijpen Vijandige attributie Agressie Horsley e.a., J. of Abnormal Child Psy, in press

Leedvermaak attributie Blinde woede Beperkt gedragsrepertoire Vijandige intentie Leedvermaak attributie Blinde woede Beperkt gedragsrepertoire Uitkomstverwachtingen Normen (oog om oog) Geen verzoening Kempes e.a., Behavior, 2009; Van Nieuwenhuijzen e.a., JIDR, 2005, 2006, AJMR, 2009

Ontwikkeling van SIP en agressie Harsh Discipline Aggressive behavior (Weiss et al., Child DEV 1992)

(Trachtenberg & Viken)

Modeling Alleen bij kwetsbare kinderen! From game violence to playground fighting: A randomized trial of violent game effects on playground aggression Developmental Psychology ertussen is wel handig Hanneke Polman & Bram Orobio de Castro Utrecht University, The Netherlands Alleen bij kwetsbare kinderen!

Negatieve onderlinge beïnvloeding Sterkste bij kwetsbare jongeren! (LVB, laag EF)

Transactioneel model Wisselwerking tussen kind, ouder(s) en omgeving bepaalt ontwikkeling Kwetsbaarheid + wederzijdse beïnvloeding >> vicieuze cirkel

Individuele puzzels… Situatie

Voorkomen en behandelen? Beinvloed oorzaken: Dwingende interacties en Sociale Cognitie Langdurige positieve effecten zijn aangetoond Maaaaaaaaar….. in NL weinig bekend! Interventies kunnen ook NEGATIEVE effecten hebben

De ProjectenMachine Talloze projecten: Themadagen, folders, websites, werkboeken, actiegroepen, discussiegroepen, netwerken, trainingen, consultants, adviezen, demonstraties, agenten in de klas, politici in de klas, normenpraat, waardenpraat, beloningen, straffen, schandpalen, schorsingen, regels, vertrouwenspersonen, rollenspellen, oudergesprekken, sova’s, werkkampen, tuchstcholen, speciale scholen, speciale leerkrachten, speciale onderzoeken, speciale trips naar Amerika… Resultaat: Woud van ??? (en bezuinigingen)

Effectiviteit: 5W Wat Werkt Wanneer voor Wie en Waarom?

Invloed van interventies

Nederland: wel iets bekend Agressie: Pittige Jaren (Incredible Years) Verschillende vormen intensieve gezinsondersteuning Zelfcontrole Taakspel (Good Behavior Game) PAD (PATHS) (Triple P? PMTO?) Zie ook www.jeugdinterventies.nl

Incredible Years Basic: 12 sessies van 2 uur Groepstraining Doelen van ouders Videofragmenten Groepsdiscussie Rollenspel Opdrachten voor thuis Bel-ouder Boek

“PAD” Afh v LK Een laatste mogelijkheid voor longitudinaal-experimenteel onderzoek is het doen van goed gecontroleerde interventies. Door de omvang van deze “manipulaties” is het mogelijk daadwerkelijk lange termijn effecten op ontwikkeling te bestuderen. Veresite daarvoor is natuurlijk wel dat de interventie specifiek genoeg is om als manipulatie dienst te kunnen doen. Louwe, van Overveld, Orobio de Castro e.a., 2006 + in voorbereiding

Ingredienten Concrete doelen Concrete (social cognitieve) vaardigheden Directe positieve bekrachtiging Aansluiten bij taken & bestaande vaardigheden Geintegreerde intensieve benadering Inbedding in dagelijks functioneren Monitoring Vage doelen Afschrikking & afschrikwekkende voorbeelden Vrijblijvend & incidenteel Traag & diffuus Gebabbel

Kan niet? Te duur? Kosten? Hoog rendement! VS: 712% (nu 1 JSF minder, straks 7 terug!) NL: o.a. Pittige Jaren 20 jaar tussen bewijs voor effect veiligheidsgordel en verplichting. Daarna halvering verkeersdoden. Dan wel bewijzen wat werkt (anders zo wegbezuinigd…)

Conclusies Wisselwerking kwetsbaarheden jeugdige en omgeving Vroegsignaleren en voorkomen kan behoorlijk Meer signaleren >> meer capaciteit nodig Signaleren zonder adequaat behandelen vergroot probleem! Verminderen kan redelijk Negatieve effecten van verkeerde aanpak aangetoond

Spannende Tijden Aantal maatregelen VERGROOT waarschijnlijk gedragsproblemen: Korting op preventie & LVB Bemoeilijken toegang tot zorg (e.g. eigen bijdrage psychiatrie; DBC) Samenplaatsen probleemjeugd (met onvoldoende middelen) Vijandigheid & (vermeende) discriminatie Negatieve voorbeelden Eigen richting

Meer weten? Orobio de Castro, B. (2008). Agressieve en regelovertredende gedragsproblemen. In Prins & Braet. Handboek Klinische OntwikkelingsPsychologie. BSL. NJI: www.jeugdinterventies.nl https://sites.google.com/site/bramdecastro/