Het Basisinkomen: Utopie of noodzakelijke sociale innovatie? Femke Roosma – Dwars Brabant– 23 May 2014

Femke Roosma Promovendus Sociologie aan Tilburg University Welfare State Legitimacy Gemeenteraadslid Amsterdam GroenLinks Woordvoerder Financiën, Zorg, Welzijn en Armoede f.roosma@tilburguniversity.edu / f.roosma@raad.amsterdam.nl

Introductie Het Basisinkomen Basisinkomen: de ontwikkeling van een idee Egalitaristische argumenten voor een basisinkomen Liberale argumenten voor een basisinkomen Basisinkomen en goed werk voor iedereen Communitaristische argumenten voor een basisinkomen Praktische argumenten voor een basisinkomen Werkt het? – “Gratis-geld-projecten” Waarom niet? – Praktische en Morele dilemma’s Juist nu?

Het Basisinkomen Vast bedrag (per maand), genoeg om van te leven, verstrekt door de overheid. Onvoorwaardelijk, zonder tegenprestatie of participatieplicht Voor alle burgers Aanvullingen op het inkomen moeten zelf gegenereerd worden uit arbeid. Of eventueel met een aanvullende uitkeringen Hoogte? Ter discussie: wettelijk sociaal minimum of AOW grens? Vervangt grotendeels andere uitkeringen. Afgeleide vormen / Uitwerkingen Voetinkomen of gedeeltelijk B.I. Negatief basisinkomen Klein bedrag belastingvrij bijverdienen Voor specifieke doelgroep

De Ontwikkeling van een Idee Wetenschap Thomas Paine (18e eeuw): Fonds waaruit iedereen onvoorwaardelijk een inkomen kan ontvangen als tegemoetkoming voor gederfde aanspraak op gemeenschappelijk bezit van de aarde. Phillippe van Parijs (20ste eeuw) Basic Income Earth Network (1986): B.I. als compensatie voor de oneerlijke verdeling van inkomen, bezit en talenten. Maar ook eerlijkere verdeling van vrijheid. WRR (1985) – Waarborgen voor Zekerheid B.I. aan de basis van een nieuw stelsel van sociale zekerheid.

De Ontwikkeling van een Idee Politiek D66 en de PPR (jaren 80) (Bram van Ojik) GroenLinks - "Tijd voor zelfstandigheid", 1992 Nieuw leven? Sociaal-Kapitalistisch Manifest, 2006 (de Beer) Van Waarde – WBS – bestaanszekerheid, 2011 GroenLinks - Kiezen om te Delen, 2013 Basis Inkomen Partij Europees Burgerinitiatief voor Onvoorwaardelijk Basisinkomen 6

Egalitaire argumenten voor een B.I. De verdeling van inkomen, bezit en talenten is oneerlijk verdeeld. Thomas Paine: herverdelen van eigendom vanuit het idee dat de aarde gezamenlijk bezit is. Iedereen heeft recht op compensatie van verloren eigendomsrechten. Dus: Iedereen heeft een onvoorwaardelijk recht op inkomen. Dat vloeit voort uit het recht dat iedereen heeft om gecompenseerd te worden voor de ongelijke verdeling in bezit. Bij herverdeling is er een spanning tussen vrijheid en gelijkheid. In hoeverre vrijheid opgeven om gelijkheid te creëren. Basisinkomen: simpele manier van herverdeling die ook keuzevrijheid in stand houdt. Basisinkomen bestrijdt daarmee armoede en achterstelling én compenseert voor ongelijke verdeling in bezit.

Liberale argumenten voor een B.I. Vrijwaring van gebrek één van de vier basisvrijheden (Universele Verklaring van de Rechten van de Mens). Vrijwaring van gebrek zorgt voor autonomie en keuzevrijheid - Eigen regie - Zelf een levenspad kiezen - Zelfbeschikking Vrijwaring van afhankelijkheid biedt zelfrespect - Afhankelijkheid van de gunsten van de gever - Afhankelijkheid van de partner of ouders - Emancipatie Stimuleert ondernemerschap: werkt als een vorm van microkrediet

Basisinkomen en goed werk voor iedereen Guy Standing: Het Precariaat => een nieuwe onderklasse die leeft in voortdurende bestaansonzekerheid, gevangen in een situatie van tijdelijk werk, laag loon en slechte arbeidsomstandigheden Decommodificatie van arbeid (Marx): niet afhankelijk van de markt voor een inkomen. Loslaten van het idee dat economisch renderend werk de norm is en het loslaten van de scheiding tussen (zogenaamd) rendabele en onrendabele mensen: Ook ruimte op de arbeidsmarkt voor mensen met een lagere “loonwaarde” Een sterkere positie voor de werknemer: hoger salaris en betere arbeidsomstandigheden. De kans om junk jobs te weigeren. Werk eerlijker delen. (Ook ecologische noodzaak tot consuminderen!)

Communitaristische argumenten voor een B.I. Toenemende strijd om tijd. Meer mensen die harder werken. Toename van stress, burn out. Tekort aan tijd voor ontspanning en sociale relaties. Basisinkomen biedt de mogelijkheid tot ontspanning, zorg voor kinderen, mantelzorg en vrijwilligers werk. Basisinkomen wordt verstrekt op basis van gelijkwaardigheid. Dat versterkt de onderlinge solidariteit. Geen afgunst.

Praktische argumenten voor een B.I. Geen uitvoeringskosten voor de bijstand. Geen beoordeling nodig of iemand rechthebbend is of niet. Geen kosten voor handhaving en controle Kosten voor re-integratie kunnen drastisch naar beneden. Volledig bereik van armoedevoorzieningen, geen probleem met non- take up. Basis voor een Europees stelsel van sociale zekerheid?

Basisinkomen: werkt het? OESO onderzoek: Just Give Money to the Poor. Geld geven aan mensen, in plaats van aan NGO’s en overheden leidt tot betere resultaten. Programma’s zijn goedkoper, het geld wordt goed gebruikt, efficiënte manier om armoede te reduceren en toekomstbestendig. Korte termijn: minder armoede Middellange termijn: meer activiteit, ondernemerschap Lange termijn: gezondere en beter opgeleide mensen, die minder afhankelijk zijn Meer zeggenschap, meer zekerheid, minder afhankelijkheid. Maar! Programma’s zijn niet helemaal onvoorwaardelijk of alleen maar voor een deel van de bevolking. Mincome Experiment (Canada, 1973), 30% van de inwoners van een Canadees stadje kregen en onvoorwaardelijk basisinkomen. Betere schoolprestaties, minder zorgkosten, minder huislijk geweld, 13% minder arbeidsuren. Bolsa Familia (Brazilië, 2002) – 50 miljoen arme mensen krijgen kleine maandelijkse toelage voor het naar school sturen en vaccineren van kinderen Minder armoede, meer geluk, betere scholing en gezondheid. Oportunidades (Mexico, kinderbijslag in ruil voor schooldeelname. Betere voeding, betere schoolprestaties, betere gezondheid van de hele familie. Vergelijkbare programma’s in Peru, Honduras, Zambia, etc.

Basisinkomen: waarom niet? Praktische Dilemma’s Kosten: is het betaalbaar? Een basisinkomen op AOW hoogte zou 190 miljard kosten (30% bbp) Kinderen: is een basisinkomen voor kinderen wenselijk? Grenzen: insluiting en uitsluiting. Wie is het volk? Morele Dilemma’s Free riden, participatieplicht? Democratische legitimiteit Uitsluiting

Een Basisinkomen, juist nu? Ecologische voetafdruk en consuminderen Toekomstig tekort aan werk Overspannen samenleving Precariaat en tweedeling in de samenleving Noodzaak tot herverdeling van vermogen (Piketty) Een meer voorwaardelijk basisinkomen? Een morele plicht tot participatie.

Utopie of Noodzakelijke Sociale Innovatie?