Vorm, beeld en maatschappij oud aardewerk op een nieuwe manier bekeken Winfred van de Put, 20 januari 2012

25 jaar één vorm: de lekyth

Lekythen = oliefles Geurige olie Gemaakt in Athene tussen 600 en 350 v.Chr. Overal in het middellandse en zwarte zeegebied gevonden Vaak als grafgift Hoe ik ermee begonnen ben

Masterthesis: Witgrondige lekythen

Corpus Vasorum Antiquorum

CVA: waarde materiaal Goed beeld ontwikkeling stijl en vormen Overzicht stand van wetenschap Maar: nauwelijks context

ook: aanleiding belangstelling in iconografie

Dan ga je je afvragen: Wat betekenen deze vazen, deze afbeeldingen? Wat willen we eigenlijk weten? Hoe kunnen we dat te weten komen?

Iconografie/iconologie Oud soort archeologie: de kunsthistorische Grote kennis van de klassieke tijd (geschiedenis, literatuur) Brede kennis van de kunst Hiermee de voorstelling in de tijd/cultuur proberen te plaatsen Vooral vanuit het gezichtspunt van de maker

Confrontatie veldwerk

Context! Belangrijkste verschil: context Daarmee ook: gebruik in plaats van productie

Wat proberen we te begrijpen? Eigenlijk, ‘de Griekse cultuur’, door middel van: Oud: de schilder (in huid kruipen van..) Nu: gebruiker (in graf: nabestaanden of dode) Het laatste houdt in: – Interpretatie kan per context verschillen – Iconografie was keuze van gebruiker en zegt dus iets over zijn wereldbeeld/waarden – Mooi èn lelijk zijn van belang

Dissertatie: Welke vragen? Wat waren de meest algemene thema’s? Hoe werden vazen met deze afbeeldingen gebruikt? Hoe en waarom veranderen de afbeeldingen? Wat zeggen thema’s en veranderingen over de Atheense cultuur?

Aanpak dissertatie ‘bottom-up’: eerst materiaal, dan conclusies Gegevens afgeleid van het Beazley Archive Database (15.000, bruikbare) Chronologisch/stilistisch ingedeeld Daarna op vindplaats => functie Vervolgens onderwerpen Dan iconologische interpretatie Voor het hele bestaan van de vorm, ca v. Chr.

Wat nu met die lekythen? OnderwerpNormaalBij mij BetekenisVooral bij makerBij maker èn gebruiker ContextNauwelijks van belangVan groot belang MateriaalDe betere schildersAlles OnderwerpenSpecifieke onderwerpenAlles, juist de gewone DetailGedetailleerdGlobaal Doet vorm ertoeNeeJa Mens of systeemMensHet systeem ìn de mens

Vindplaatsen en functies Veel lekythen geëxporteerd: voor Athene (werkplaats, handelaars) functie export Veel in graven (in Athene en Attika): funerair Spaarzaam in database: dedicatie en huis Nader onderzoek: wel degelijk ook in huis en bij tempels, niet in alle perioden hetzelfde Hier de nadruk op grafgeschenk

Attika/Athene

..en de stad

Verschil Athene/Attika Belangrijk verschil drie gespecialiseerde werkplaatsen / niet-specialisten Specialisten in de Kerameikos, niet- specialisten in Attika Verschillen in kwaliteit en iconografie

Conclusies voor Attika individualistischer, verheffen dagelijks leven tot herinneringsbeeld In Kerameikos grotere nadruk op ‘civic values’ (pratende mannen, omstanders, Panathenaea) Teken van een andere levenshouding

De zaak Herakles Gecompliceerde held: beetje dommekracht, maar ook: beschaving brengend In : bescheiden op lekythen, voornamelijk naar Sicilië geëxporteerd Nauwelijks in graven: 2 in Attika, 2 in de Kerameikos

Peisistratos & zn

Herakles als propaganda van Peisistratos? Tamelijk omstreden Geen directe bewijzen Maar wel: uitdrukking aristocratisch ethos Sicilië: kolonies, Grieken als ‘beschaving brengend’ (met enig geweld) Maar ook: tyrannieën Associatie met tyrannie te sterk om mee te identificeren

Na 490 echter: Herakles wèl in Kerameikos (en nog meer in Attika) Tijdens en na de oorlog met de Perzen: Herakles als verdediger cultuur Identificatie met Athene als ‘kampioen’ der Grieken tegen de Perzen

Toe-eigening (appropriation) Herakles voorbeeld toe-eigening door burgerij van aristocratisch thema Schering en inslag Voorbeeld: bewapening/afscheid krijger

Dank U voor uw aandacht!