TOEZICHTHOUDERS IN DE PUBLIEKE SECTOR Verbreding van verantwoording Derde College Advanced Course on Governance

Inhoudsopgave 1. Hoofdvormen van toezicht 2. Toezicht en vertrouwen 3. Verticaal en horizontaal 4. Het kwaad van het teveel: verbreding van verantwoording?

1.1. Toezicht betreft: - informatie verzamelen - beoordelen - interveniëren

1.2. doel “toezicht” instrument consumentenbescherming consumentenbescherming “kwaliteitshandvest” “kwaliteitshandvest” handhaving controle op handhaving controle op taakvervulling taakvervulling “inspectie” “inspectie” kwaliteitszorg kwaliteitszorg “visitatie” / “visitatie” / metakwaliteitszorg metakwaliteitszorg effectiviteit effectiviteit “accountantscontrole” “accountantscontrole” efficiency efficiency “ARK” “ARK” audits audits

1.3 Dimensies van toezicht Signalerend………………………………………………………………Corrigerend (info+analyse+beoordeling) (+interventie) Preventief……………………………………………………………………Repressief (goedkeuringsinstrument) (vernietiging) Sturend……………………………………………………………………………WerendDirect………………………………………………………………………………Indirect Intern…………………………………………………………………………… …Extern tussen dimensies bestaan spanningen

1.4 Opkomst van toezicht 1 vertrouwen begrensd opkomst van parlementaire democratie parlement controleert executieve rekenkamer helpt parlement verantwoording als centraal moment opkomst van procedurele rationaliteit verlies ideologie als inspiratiebron politiek functie-verschraling politieke partijen interactie politiek-media ICT als katalysator immunisering als stijlfiguur samenhang met procedurele rationaliteit de positie van de expert en contra-expert pervertering van immunisering de strijd om dominantie van de controleurs

1.5 Opkomst van toezicht 2 “oprichting” van markten blijvende overheidsinvloed door “regulator” recente mededingingswetgeving ideologische voorkeur voor scheiding van bestuur en toezicht tussenpersonen tussenfuncties professionalisering van toezicht als functie en als beroep

1.6 Hoofdvormen van toezicht A toezicht binnen organisaties toezicht op organisaties B toezicht van publieke op private organisaties toezicht van publieke op publieke organisaties C toezicht op naleving wet- en regelgeving toezicht op effectiviteit en efficiency RvC RvT

1.7 Opvattingen over structuur publieke sector publiek = puur publiek dus verbod op hybride organisaties vs hybride organisaties zijn onmisbaar voor maatschappelijke innovatie beide opvattingen zijn door Paars gelijktijdig gehuldigd in beide opvattingen is kruissubsidiëring ongewenst van sector tot sector grote verschillen

1.8 Toezicht op marktwerking mededingingstoezicht marktontwikkelingtoezicht op andere bestuurslaag rijk op provincie en gemeenten op individuele “publieke” organisaties ZBO’s private rechtspersonen met publieke taak op naleving van wetgeving op doelmatigheid op functioneren als onderneming

2.1 Toezicht, een kwestie van...vertrouwen... een kwestie van toezicht Toezicht, dus...wantrouwen... dus toezicht. Omringende waarden emoties sentimenten zeer belangrijk

2.2 Vertrouwen De verwachting dat de ander niet het voor mij nadeligste gedragsalternatief zal kiezen. MINIMAAL MAXIMAAL De verwachting dat de ander het voor mij voordeligste gedragsalternatief zal kiezen. Alle tussen-figuren ook

2.3 Vertrouwen Noodzakelijke voorwaarde voor complex economisch verkeer Alleen dan transactiekosten beheersbaar Vertrouwen institutioneel gestold Vertrouwen is dus mede product van professionele activiteit in die instituties Die professionele activiteit ziet toe op economische processen

2.4 Vertrouwen Die professionele activiteit behoeft: codes (protocollen)? certificering (diplomering)? toezicht? encadrering? Professies door overheden i.s.m. onderwijs-instellingen bevestigd Professies in voortdurende strijd om macht met politiek gewikkeld

2.5 Burger heeft tal van uiteenlopende vertrouwensrelaties abstract concreet met organisatiesmet mensen minimaalmaximaal met overhedenmet professionals

2.6 Toezicht en Taakorganisaties Beleidsorgaan Minister Taakorganisatie Ook marktorganisatie “eigen” klanten“klanten” (gedefinieerd door beleidsorgaan) bekostiging taakstelling verantwoording

Parlement ARK Minister Raad van Toezicht Directie uitvoeringsorganisatie Inspectie Registratiekamer accountants 2.7 Toezicht en uitvoeringsorganisatie

3.1. Verticaal en horizontaal Verticaal:  Directie aan RvC / RvT  Comptabel aan rijk  Inspectie Horizontaal:  Kwaliteitszorg (INK, etc.)  Certificering  Kwaliteitshandvest

3.2. Handvest Publieke Verantwoording ZBO’s o Doelstelling: meervoudige verantwoording o Verticale verantwoording in de richting van institutionele macht, voorzover nodig voor beleving ministeriële verantwoordelijkheid o Horizontale verantwoording aan klanten en samenleving o Leerproces staat voorop o Zelfevaluatie, visitatie en rapportage zijn geen strafexercitie, maar bedoeld als leerervaring o Ontwikkelperspectief organisatie in specifieke omgeving is te optimaliseren o Diversiteit en variëteit dus motto’s o Visitatie is element van leerproces o Periodiciteit o Peer review – karakter o sober

3.3. Componenten van verantwoording oKwaliteit oEisen oMetingen oUitkomsten oZorgsystemen oPrijs – prestatiegeconcretiseerd oBeoordelen producten oDienstverlening volgens specificatie in oAfspraken prijs/prestatie oTransparantie“Tastbaar oInzicht organisatie oToedeling verantwoordelijkheden Arrangement” oResponsief handelen oExterne klanten osamenlevingsontwikkeling

3.4 Ervaringen met de eerste visitaties o Sensitiviteit gevisiteerde o Zelfevaluatie o Procedure o Verantwoordelijkheden o Bestuurlijke verhoudingen o Verspreiding o Rapportage o Reikwijdte o Externe relaties o Openbaarheid o Momentopname vs dynamiek o Fixatie van oordeel o “intussen” o Repercussies o Openbaarheid rapportages

4.1 Het kwaad van het teveel: verbreding van verantwoording?  Toezicht en kwaliteitszorg vormen een dreigend teveel  Wie is daarvoor verantwoordelijk?  RvC / RvT zou zich kunnen opstellen als schild tegen het teveel  Waarover gaat mogelijkerwijze bredere verantwoording?  Toegekende functies toezicht  Gekozen dimensies toezicht  Respectering verantwoordelijk management  Ingezette instrumenten  Gekozen intensiteit  Gekozen verhouding tot ander toezicht  Toegepaste andere interventies dan advies: redengeving, aard, effecten

4.2. de rijksbrede visie op toezicht  Onderscheid in nalevingstoezicht, uitvoeringstoezicht en interbestuurlijk toezicht  Betreft resp. burgers en ondernemers, uitvoeringsorganisaties en andere overheden  6 principes goed toezicht: selectief, slagvaardig, samenwerkend, onafhankelijk, transparant en professioneel  Wat ik mis: de optie van zelfverdwijning

Betoog mertens  Keurmeesters en marktmeesters  Gebruik van woord autoriteit bij marktmeesters i.r.t. regulators  Onvoldoende gevoel voor oneindige belasting handhaving  Ook hier geen behandeling van de verhouding tussen extern en intern toezicht