Is vrijheid. een illusie. Bart Engelen. Nacht van de Filosofie Is vrijheid een illusie? Bart Engelen Nacht van de Filosofie Horn, 27 november 2009

Vrijheid vs. sociale druk: conformisme

Vrijheid vs. sociale druk: conformisme Mensen conformeren aan (een meerderheid van) andere mensen. Psychologische experimenten van Asch (1951, 1955). 35% van de proefpersonen conformeert vaak aan meerderheid. 75% van de proefpersonen conformeert soms.

Vrijheid vs. sociale druk: conformisme Psychologisch experiment van Stanley Milgram (1963). 100% van de proefpersonen dient elektroshocks toe tot 300 volt. 64% van de proefpersonen gaat tot maximum van 450 volt.

Vrijheid vs. onbewuste manipulatie Derren Brown: Britse illusionist die keuzes van mensen beïnvloedt. Mogelijkheid van subliminale boodschappen in reclame.

Vrijheid vs. conditionering Experimenten van John Watson (1920) met Kleine Albert. Mensen hebben heel wat gedragingen aangeleerd (of afgeleerd), omdat ze hiervoor altijd beloond (of gestraft) zijn. Behavioristen analyseren gedrag als een automatische of aangeleerde respons op een stimulus. Het grote debat gaat over de vraag of gedragingen van nature bepaald zijn of door de omgeving aangeleerd zijn: natuur versus cultuur.

Vrijheid vs. determinisme Als dit allemaal klopt, hoe vrij zijn we dan nog? Kunnen we echt kiezen wat we doen? ‘Harde deterministen’ geloven niet in de vrije wil. Om het even welke handeling is veroorzaakt door iets dat buiten mijn wil lig. De mens is helemaal niet zo uitzonderlijk als de rest van de wereld (dieren, stenen, enzovoort). Maar de meesten onder ons blijven geloven in persoonlijke vrijheid. Beeld je een wereld in waarin niemand nog verantwoordelijkheid zou opnemen voor zijn daden.

Vrijheid vs. determinisme: De film Minority Report van Steven Spielberg (2002) speelt zich af in het jaar 2054. Met de hulp van enkele helderzienden, kan de politie in de toekomst kijken en mensen arresteren nog voor ze een misdaad begaan. Maar als alles gedetermineerd is, zijn we dan nog verantwoordelijk? En als we niet meer verantwoordelijk zijn, heeft het dan nog zin dat we gestraft worden?

Vrijheid als een illusie: The Matrix Over wat gaat ‘The Matrix’? Reële wereld blijkt niet reëel te zijn. Fragment 1 inleiden met personages Neo en Morpheus in wat Neo denkt dat de echte wereld is (van 26:20 tot 30:10). Fragment 2 inleiden: je krijgt eerst de echte werkelijkheid (van 39:25 tot 42:08) en dan hoe ze illusies creëren. Fragment 3 inleiden met de vraag of ze het begrepen hebben hoe de werelden in elkaar zitten en dan koppelen naar geluk. Hier zitten we terug in de Matrix (van 1:02:35 tot 1:03:40)