April 2002

Het Natura 2000 proces rond Brabantse heidegebieden Teleurstelling of opluchting? Ronald Buskens WLO studiedag werkgroep ecohydrologie Donderdag 29 oktober 2009

Terugblik: ambitie verdrogingsbestrijding in N-Br Opgave Natura 2000 INHOUD Terugblik: ambitie verdrogingsbestrijding in N-Br Opgave Natura 2000 Bepaling en uitwerking van doelen Case: Sense of urgency Groote Meer Ossendrecht Afstemming Natura 2000 en GGOR – natte natuurparels Case: Kampina-Oisterwijkse bossen met aandacht voor toetsing Afronding

Ambities verdrogingsbestrijding Noord-Brabant Algemene beleidsdoelstelling in NW4: 40% reductie in areaal verdroogde natuur in 2010 Nu: aanpak verdroging in TOP-gebieden (ca 100! natte natuurparels) en hersteld in 2015 Afspraak in Cork in kader van reconstructie (2003): 50% doelbereik in natte natuurparels in 2008 Herstel 100% van natte natuurparels in 2012 Herstel met maatregelen a) binnen rand van natte natuurparel en b) uitstraling in het omliggend landbouwgebied mits compensatie of mitigatie GGOR: inrichtingsplannen natte natuurparels in 2015 gereed 2e bestuursakkoord (vanwege ILG): Herstel van 12.000 ha natte natuurparel in 2013 (50% van TOP gebieden)

Terugblik: ambitie verdrogingsbestrijding in N-Br INHOUD Terugblik: ambitie verdrogingsbestrijding in N-Br -> Opgave Natura 2000 Bepaling en uitwerking van doelen Case: Sense of urgency Groote Meer Ossendrecht Afstemming Natura 2000 en GGOR – natte natuurparels Case: Kampina-Oisterwijkse bossen met aandacht voor toetsing Afronding

Ligging Brabantse Natura 2000 gebieden April 2002

Instandhoudingsdoelen Gebied (met heidelandschap) Ka Ke Re Bw H3260A - Beken en rivieren met waterplanten + H3110 - Zeer zwakgebufferde vennen H3130 - Zwakgebufferde vennen H3160 - Zure vennen H4010A - Vochtige heiden (hogere zandgronden) H6230 - *Heischrale graslanden H6410 - Blauwgraslanden H7110B - *Actieve hoogvenen (heideveentjes) H7150 - Pioniervegetaties met snavelbiezen H7210 - *Galigaanmoerassen H9190 - Oude eikenbossen H91E0C - *Vochtige alluviale bossen Drijvende waterweegbree

April 2002

Hoe pakken we het aan? Met wie? GS Bestuurlijke Adviesgroep Ambtelijke adviesgroep Gebiedsteam Werkateliers per thema Werkateliers per thema informatieavond

-> Bepaling en uitwerking van doelen INHOUD Terugblik: ambitie verdrogingsbestrijding in N-Br Opgave Natura 2000 -> Bepaling en uitwerking van doelen Case: Sense of urgency Groote Meer Ossendrecht Afstemming Natura 2000 en GGOR – natte natuurparels Case: Kampina-Oisterwijkse bossen met aandacht voor toetsing Afronding

Uitwerking doelen Natura 2000 Kartering habitats (en soorten) door Alterra, detaillering door provincie, uitwerking met gebiedsdeskundigen Aandachtspunt: aangewezen IHD soms ‘onvindbaar’ Aandachtspunt: Wat te doen met verdroogde natuur? Aandachtspunt: verdringingsreeks (nat vóór droog; open vóór gesloten) Typering habitats: zie profieldocumenten Aandachtspunt: GGOR werkt met ‘brabantse’ natuurdoeltypen Aandachtspunt: karakteristieke soorten Uitwerking sense of urgency Groote Meer bij Ossendrecht (Brabantse wal) Nadere detaillering randvoorwaarden behorende bij doelen Afspraken over tijdpad voor doelen

Vertaling natuurdoeltypen Habitat-type Omschrijving habitattype Natuurdoeltype 4010A1 Noord-Atlantische vochtige heide met Erica (vochtige heide) NB: indien met veenmos en/of gagel Natte heide 4010A Noord-Atlantische vochtige heide met Erica (vochtige heide). eventueel met pijpestro, maar zonder veenmos en gagel Vochtige heide  4030 Droge Europese heide (droge heiden)  Droge heide 4010 en 4030 Mozaiek van droge en vochtige heide Gemiddelde grenzen droge en vochtige heide

Waterlobelia: in permanent water, verdraagt droogval Instandhoudingsdoel Groote Meer: Zeer Zwak Gebufferd ven (SENSE OF URGENCY) Huidige toestand: ernstig verdroogd Waterlobelia: in permanent water, verdraagt droogval (verdwenen in 1949) Kleine Biesvaren: sporadisch droogval (1 x 10-20 jaar) (waargenomen in 2001) Oeverkruid nog steeds aanwezig

Ligging Groote Meer en andere habitats Zwak gebufferde ven Vochtige heide Zure ven Vochtige heide Vochtige heide Leemputten Droge stuifzandheide Zwak gebufferde ven Achtermeer Voormeer Vochtige heide Zure ven

Gesignaleerde knelpunten Groote Meer: waterkwaliteit én -kwantiteit Aanvoer voedingsstoffen (+ slib) uit landbouwenclave in Vlaanderen Slibopbouw (en verlanding) Vaak en langdurige droogval Periode Extreem droog (< 600 mm) Jaren met droogval vóór half juli 1951-1960 1959 Tenminste 1x 1961-1970 - 1971-1980 1971 en 1976 6x 1981-1990 1982 2x 1991-2000 1996 7x April 2002

Uitwerking randvoorwaarden waterkwaliteit Abiotische parameter Zeer zwak gebufferd ven (aquatisch NDT) M12 (KRW) In periode tot 2015 Zuurgraad (pH) 5,0-6,5 Alkaliteit (meq/l) 0,1-0,3 0,1-0,5 Ortho-fosfaat (mgP/l) <0,015 <0,04 [< 0,1 GET] Mineraal stikstof (mg N/l) <0,15 <0,8 [< 2 GET] Sulfaat (mg/l) <15 <15 [< 30 GET]

Uitwerking randvoorwaarden waterkwantiteit m + NAP Aandeel   ha duur moment frequentie 5) maximale waterpeil 16,75 100% 55 (deel van) winter in natte jaren 3) droogval oever 16 2/3 30 a 35 Tot einde voorjaar (1) Bij voorkeur na eind juli (2) > 5x / 10 jaar 1) ondergens 15,75 50% 25 > 6 weken voorjaar altijd; behalve extreem jaar 2) geen volledige droogval 15,25 <= 10% <= 5 na eind juli 4) incindenteel droogval 15 ten hoogste 1x/10 jaar 4) inperking volledige droogval t.b.v. behoud van (zeer) zwakgebufferd ven 3) droogval oeverzone (na 15 juli) t.b.v. Littorellion, futen, vermindering effect slib en eutrofiëring 2) 10% waterareaal in zomer t.b.v. IHD soorten (drijvende waterweegbree, futen) en libellen 1) 50% water > 6 weken t.b.v. terugdringen kans op verlanding, verbossing; tot einde voorjaar 5) maximale waterpeil + aftoppen, want geen verdrinking heide, vermindering kans op verzuring.

Results of series Copy of PB_51_1 15 15.2 15.4 15.6 15.8 16 16.2 16.4 16.6 16.8 17 Groundwater level (m-ref) Results of series Copy of PB_51_1 1.2 1.4 1.6 1.8 2 2.2 Rise (m) -1.4 -1.2 -1 -0.8 1965 1973 1981 1989 1997 -0.6 -0.4 -0.2 Date Prediction Observations Neerslag Verdamping Totaal

De maatregelen worden gefaseerd uitgevoerd en gemonitoord. Waar naar toe? Het streefbeeld is om het watersysteem in 2015 hersteld te hebben volgens het einddoel (waterpeilverhoging van 45 cm; droogval 1x per 10 jaar), waarvan tenminste in 2015 het resultaat van ‘sense of urgency’ wordt gehaald (minimaal 25 cm peilverhoging). Voor het behalen van het streefbeeld geldt voor alle partijen een inspanningsverplichting. De maatregelen worden gefaseerd uitgevoerd en gemonitoord. Belangrijkste discussiepunten: - de termijn (en fasering) - Hoe te doen

Gezamenlijke aanpak is vertrekpunt Gefaseerde reductie waterwinning lokale maatregelen aan waterhuishouding dunning van bos, rhododendron door terreineigenaar - grondverwerving in Steertse heide (Vlaanderen !!) April 2002

Terugblik: ambitie verdrogingsbestrijding in N-Br Opgave Natura 2000 INHOUD Terugblik: ambitie verdrogingsbestrijding in N-Br Opgave Natura 2000 Bepaling en uitwerking van doelen Case: Sense of urgency Groote Meer Ossendrecht -> Afstemming Natura 2000 en GGOR – natte natuurparels Case: Kampina-Oisterwijkse bossen met aandacht voor toetsing Afronding

Andere gebieden: afstemming Natura2000 en GGOR Verschil in begrenzing met natte natuurparel Waterschap trekt GGOR en stelt bestuurlijk vast; provincie is bevoegd gezag voor Natura 2000 GGOR: bepaling voorkeursalternatief met de streek, maar alleen ingrepen binnen natuurgebied Twee processen: wie loopt vóór ? Reikt externe werking (N2000) verder dan attentiezone natte natuurparel van 500 m? Bestuurlijke keuze: vergund gebruik voor winningen is het vertrekpunt. Hierbij dient rekening te worden gehouden met variatie in droge jaren. Afstemming in waterateliers per gebied. Zonodig raadpleging onafhankelijk deskundige. Bij onvoldoende resultaat volgt generieke aanpak.

Afstemming GGOR-proces en N2000 Herstel met maatregelen a) binnen rand van natte natuurparel en b) uitstraling in het omliggend landbouwgebied mits compensatie of mitigatie Attentiezone (prov. Verordening): Strikt beschermingsbeleid in zone van 500 m (in zandgebied) rondom natte natuurparel. D.w.z. geen ingrepen die strijdig zijn met behoud of versterking natuurwaarden (stand-still principe). Waterkader Natura 2000 (okt. 2008) GGOR en akkoord van Cork vormt basis van wateropgave in beheerplan Nemen van maatregelen buiten EHS t.b.v. IHD’s worden afgewogen in bestuurlijke adviescie Bestuurlijke afweging van haalbaarheid én betaalbaarheid van maatregelen in relatie tot ambitieniveau van de IHD’s

Case: Kampina e.o. – GGOR scenario 3: verandering GVG

GGOR brengt (‘kritische factoren’ van) gebruik onvoldoende in beeld. Gebruik goed in beeld ? GGOR brengt (‘kritische factoren’ van) gebruik onvoldoende in beeld. Effecten van ingrepen niet generiek beschouwd, maar ingezoomd op vermoede knelpunten Beregening niet meegenomen in modelberekeningen; Wat te doen met drainage, bemalingen, enz. Grootschalige onttrekkingen: Geen onderscheid tussen bestaand gebruik en vergunningruimte na 1 oktober 2005. Resultaten van doelbereik ?

Hydrologische toetsing habitattypen Waternood toegepast voor gekarteerde habitattypen Grenswaarde berekende doelrealisatie: 70 % Opschaling beoordeling naar gekarteerde vlakken Binnen vlak habitattype altijd verschillende standplaatsen vanwege relief Er hoeft niet vlakdekkend voldaan te worden aan hydrologische randvoorwaarden GVG en GLG: minimaal 50 % v.d. oppervlakte kwel: minimaal 10 % v.d. oppervlakte -> Toetsen en normen betekent keuzes maken!

Toetsing IHD in huidige situatie

Toetsing IHD huidige situatie

Toetsing IHD na GGOR-maatregelen

Teleurstelling na toetsing ? Berekende effect van boskap in heidelandschap is groter dan verandering drainagestelsel in omringende landbouwgebied Synthetisch jaar geeft vergelijkbaar resultaat als langjarige reeks Leemlagen hebben ‘beschermende’ werking Effect van onderzochte ingrepen ‘verdwijnt’ in reeds aanwezige achtergrondverdroging Herstel van vennen en spectaculaire natuurontwikkeling in Banisveld is aanwijzing voor hydrologische potenties Niet alleen verdroging, maar ook atmosferische depositie is knelpunt (denk ook aan cumulatie!)

Kansen voor uitbreidingsdoelen ? Uitbreiding verkenning van uitbreidingsdoelstellingen met toepassing modelinstrumentarium: Grenswaarde berekende doelrealisatie: 70 % Zoekgebied: gehele N2000-gebied Op pixelniveau, geen opschaling Vochtig Heischraal Grasland Vochtige Alluviale Bossen Vochtige Heide Blauwgrasland

Hydrologische kansen voor uitbreidingsdoelstellingen Blauwgrasland in Kampina e.o.

Gesignaleerde aandachtspunten Kampina e.o. Spectaculaire natuurontwikkeling in Banisveld (nieuw groen = vrij groen, maar nu habitats aanwezig!) Zoekgebied uitbreiding habitats liever niet aan grenzen van Natura 2000 Waterberging in beekdal Beerze vanwege slechte waterkwaliteit op gespannen voet met uitbreidingskansen voor blauwgrasland ?

-> Afronding Terugblik: ambitie verdrogingsbestrijding in N-Br INHOUD Terugblik: ambitie verdrogingsbestrijding in N-Br Opgave Natura 2000 Bepaling en uitwerking van doelen Case: Sense of urgency Groote Meer Ossendrecht Afstemming Natura 2000 en GGOR – natte natuurparels Case: Kampina-Oisterwijkse bossen met aandacht voor toetsing -> Afronding

Uitbreiding minder gewenst langs begrenzing N2000 Teleurstelling ? Zorgpunten: Verdroogde natuur is geen habitat (vooral aandacht indien uitbreidingsdoelstelling) Uitbreiding minder gewenst langs begrenzing N2000 Achtergrondverdroging blijft probleem Tot hoever reikt externe werking? Financiële middelen voor maatregelen?

Erkenning van bovenregionale betekenis natuur Opluchting ! Winstpunten: Erkenning van bovenregionale betekenis natuur Natura 2000 is haalbaar en wordt (h)erkend Sense of urgency Groote Meer heeft geleid tot afspraken over reductie van winningen en andere maatregelen Aandachtspunten: Regisseurfunctie van groot belang Werk aan vertrouwen (bijv. inzet procesbegeleider)