Aan de slag (blijven) In balans, ook na 45+ De knipperlichtmeter

Project één dienst – hele sector Landelijke Thuiszorg  Sector Gezinszorg

De knipperlichtmeter Is een diagnose-instrument dat het evenwicht tussen werk en welzijn van een verzorgende in gezinszorg onderzoekt Geeft inzicht in de draaglast en draagkracht van de verzorgende op fysiek en psychisch vlak Kan de arbeidsomstandigheden van een verzorgende verbeteren (via draaglast verlagen en draagkracht verhogen) Reikt handvaten aan aan de verantwoordelijke om de verzorgende beter te ondersteunen en te coachen Kan een hulpmiddel zijn om de werkverdeling te objectiveren

De knipperlichtmeter … … is bovendien een instrument dat Wetenschappelijk onderbouwd is De kwaliteit van de arbeidersorganisatie in een dienst gezinszorg ten goede komt Beleidsinformatie op vlak van preventie, veiligheid, fysieke belasting en werkdruk voor een dienst en voor de sector verzamelt Goedgekeurd is door de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, via het Ervaringsfonds (zorg voor oudere werknemers = 45+)

De knipperlichtmeter I. Ontstaan van het diagnose-instrument II. Van embryo tot sectorbaby III. De knipperlichtmeter IV. De toepassing op individueel en collectief niveau

Ontstaan van het diagnose-instrument

1. Voorgeschiedenis in Landelijke Thuiszorg 2002 – 2004 : wetenschappelijk sociologisch onderzoek i.s.m. De Witte & Morel rond leeftijdsbewust personeelsbeleid 2004 – 2006 : 10 maatregelen waaronder ontwerp draagkracht- en draaglastmeter

2. Voorgeschiedenis Proxima t.b.v. sector gezinszorg 2006 : wetenschappelijk sociologisch onderzoek HIVA KULeuven en dienst arbeidspsychologie van de Université de Mons-Hainaut Knelpuntenanalyse arbeidsomstandigheden verzorgenden in de thuiszorg, in Vlaanderen, Wallonië en Brussel 2007 : voorstellen tot verbetering van de arbeidssituatie van verzorgenden 2008 : handleiding : instrumenten en goede praktijken

Indicatoren leeftijdsbewust personeelsbeleid Gemiddelde leeftijd hoog (40 jaar) Weinig actieve 50+ Verzorgenden starten hun loopbaan laat (gemiddeld 28 jaar) Lage anciënniteit (gemiddeld = 12 jaar) wijst op korte loopbaan + vervroegd vertrek

99 % verzorgenden zijn vrouwen Hoger aandeel werknemers met kinderen Lager geschoold : weinig doorstroming Maximale uitputting van tijdelijke onderbrekingssystemen

Motieven om beroep te kiezen in relationele sfeer  psychische werkdruk Hoog ziekteverzuim Algemeen in beroepsbevolking : oorzaken langdurig zieken * 30 % psychische aard * 25 % rugproblemen  belang van werkdruk stijgt !  ook in gezinszorg zijn dit 2 belangrijkste ziekte-oorzaken

Daarnaast concrete pijnpunten (niet leeftijdsgebonden – zie Proxima onderzoek) Arbeidsinhoud * veel poetsen * meer cliënten / minder tijd per cliënt Arbeidsomstandigheden * meer emotioneel belastende situaties

Arbeidsverhoudingen. niet altijd verdiende respect andere Arbeidsverhoudingen * niet altijd verdiende respect andere zorgverstrekkers * persoonlijk contact met verantwoordelijke Arbeidsvoorwaarden * toegenomen verplaatsingstijd * combineren gezin / werk

Niet allemaal kommer en kwel Globale tevredenheid over job is hoger dan bij Vlaamse beroepsbevolking Jaarlijks overweegt 23 % ander werk te zoeken t.o.v. 36 % in zorgsector en Vlaamse beroepsbevolking Redenen om te blijven = zinvolle job = cliënten hebben mij nodig / dankbaarheid = ondersteuning van verantwoordelijke

Wat bestaat er al aan goede maatregelen ? Algemene maatregelen : vnl. VIA-akkoorden Betere lonen Extra leeftijdsvakantiedagen Soepele jobtimes – alle varianten van deeltijds werk Gezinsvriendelijke werkuren + geen nachtwerk Autonomie in de job Bijscholing voor iedereen

Wat ontbreekt er ? Algemeen : bewustwording van belang leeftijdsbewust personeelsbeleid De focus ligt op individuele arbeidsvoorwaarden werknemers om combinatie werk – gezin aantrekkelijker te maken of op rugklachten Nog niet genoeg : aanpassingen in werkorganisatie en werkomstandigheden op de werkvloer !

Sectorproject Gezinszorg Ervaringsfonds Gezinssector = eerste sector in België die samenwerkingsprotocol afsloot met de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg via het Ervaringsfonds Engagement van sector: Het behoud van de tewerkstelling van 45+ werknemers structureel bevorderen Een leeftijdsbewust personeelsbeleid stimuleren

Sectorproject Fase1: ontwerp knipperlichtmeter Werkgroep : Thuishulp Familiezorg West-Vlaanderen Familiezorg Oost-Vlaanderen Solidariteit voor het Gezin Familiehulp Landelijke Thuiszorg Sociale partners (2)

II. Van embryo tot sectorbaby

Stap 1 : inventaris en doorlichting Van gekende instrumenten ter verbetering van arbeidsvoorwaarden Sobane (FOD) Deparis (FOD) Proxibane (FOD) Risico Radar Thuiszorg (Zorg & Welzijn – Nederland) Zelf aan de slag met werkdruk (Zorg & Welzijn – Nederland) Dynamisch risicobeheerssysteem in de verzorgende sector (IDEWE) Werkbaarheidsmonitor (Serv) Fine & Kinrey Methode – risicograaf zorgsector Draaglast- en draagkrachtmeter LT (individueel project – Ervaringsfonds)

Stap 2 : evaluatie en gemotiveerde keuze Gesneuveld : instrumenten die Enkel in groep te hanteren zijn Grote organisatie vergen (veel verzorgenden op hetzelfde tijdstip samenbrengen) Enkel een collectieve benadering hebben = solojob = individuele draaglast en draagkracht is belangrijk Enkel een individuele benadering hebben. Er moet ook voor de dienst / sector meerwaarde inzitten Te uitvoerig zijn en teveel tijd in beslag nemen Een te moeilijk taalgebruik hanteren Een te verschillende jobcultuur behandelen

Stap 2 : evaluatie en gemotiveerde keuze Voortwerken op voorkennis van WeWeWeter Landelijke Thuiszorg, omdat deze aan meeste criteria voldeed om tot een sectorinstrument te kunnen uitgroeien

5 versies ontwikkeld tussen 2006 en 2008 Telkens bijgestuurd op basis van testfasen Versie 1 : WeWeWeter Landelijke Thuiszorg test 300 – 45+ / test 300 – 45- - Weinig verschil tussen jonge en oudere werknemers Versie 2 : bijsturingen in LT (80 % van verzorgenden en OR vroegen veralgemeende toepassing) Versie 3 : werkgroep Ervaringsfonds + HIVA doen aanpassingen op conceptuele basis + op basis van (Proxima) knelpuntenanalyse Versie 4 : test bij 5 % van de 45+ verzorgenden van 5 diensten = ca. 200

Belangrijkste bevindingen - testfasen Goede respons : 77 % (N = 192) 72 % vindt het instrument nuttig Kost weinig moeite of tijd (10 tot 15 min.) om in te vullen – de vragen zijn duidelijk Er is geen verband tussen grotere jobtime (80 – 100 %) en meer ROOD-score, noch bij fysieke belasting, noch bij werkdruk Veel cliënten per week geeft tendens naar meer ROOD (statistisch niet significant)

Een hoger percentage ROOD en ORANJE bij fysieke belasting dan bij werkdruk 6. Tendensen zijn bij alle diensten gelijk Uit de open commentaren kwamen pertinente suggesties tot precisering van de formulering van de items Instrument voldoet aan de doelstellingen -individuele ondersteuning verzorgenden -beleid dienst – preventieadviseurs -beleid sector – pijnpunten & aanbevelingen

Stap 3 : screening door HIVA aan inhoudelijke criteria DIOVA DIOVA = Directie Onderzoek Verbetering Arbeidsomstandigheden Bepaalt minimumcriteria waaraan een instrument moet voldoen

Versie 5 : een voldragen baby !

III. De knipperlichtmeter

Bestaat uit 2 evenwichtige en gevalideerde vragenlijsten 1 Bestaat uit 2 evenwichtige en gevalideerde vragenlijsten 1. Fysieke belasting : 12 vragen 2. Werkdruk : 14 vragen Elke lijst heeft eigen eindscore Beide vragenlijsten bestaan uit 2 evenwaardige onderdelen 1. fysieke belasting  werkomstandigheden 2.  werkdruk  hoe ermee omgaan In uitspraken gegoten Antwoorden met = nooit/zeer zelden ~ ROOD soms ~ ORANJE vaak/altijd ~ GROEN met schaalnuances van 1 tot 9

Vragenlijst : Fysieke belasting Hoe is jouw fysieke belasting ? NVT ROOD ORANJE GROEN nooit / zeer zelden soms vaak / altijd 2. Ergonomisch materiaal Ik beschik over materiaal dat mij toelaat om in een gemakkelijke houding te werken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 4. Hulp bij dragen van lasten Ik gebruik hulp bij het tillen, dragen, en verplaatsen van zware lasten, zowel voorwerpen als cliënten (vb. gebruik van draaischijf, hoog-laagbed, hulp 2de persoon, actieve of passieve tillift, rolstoel, glijlaken, …)

Vragenlijst : Fysieke belasting Hoe zijn jouw werkomstandigheden ? NVT ROOD ORANJE GROEN nooit / zeer zelden soms vaak / altijd 10. Hulpmiddelen voor verzorging Ik heb voldoende materiaal ter beschikking waarmee ik veilig, hygiënisch en efficiënt mijn verzorgende taken kan uitvoeren (vb. babybadje, babyweegschaal, hoog-laagbed, glijlaken, tillift voor hulpbehoevende personen, verzorgingsproducten, …) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 12. Hulp van anderen Ik heb voldoende hulp van mantelzorgers en/of professionele hulpverleners bij mijn cliënten

Vragenlijst : werkdruk Hoe is jouw werkdruk ? ROOD ORANJE GROEN nooit / zeer zelden soms vaak / altijd 1. Werktempo Ik werk in een normaal tempo (niet te gejaagd, beschikbare tijd is voldoende, …) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 2. Pauze Ik heb voldoende tijd om bij mijn cliënten iets te eten, te drinken, naar toilet te gaan, … 4. Emotionele belasting Ik kan emotioneel belastende situaties in mijn werk voldoende opvangen (vb. overlijden van een cliënt, psychisch zieke cliënt, opname cliënt in rusthuis, …)

Vragenlijst : werkdruk Hoe ga jij om met werkdruk ? ROOD ORANJE GROEN nooit / zeer zelden soms vaak / altijd 9. Combinatie werk – gezin Ik kan mijn werk combineren met mijn privé-leven 1 2 3 4 5 6 7 8 9 12. Ondersteuning door verantwoordelijke Ik kan terecht bij mijn verantwoordelijke rond zaken die ik op het werk meemaak 14. Ondersteuning door cliënten en mantelzorgers Ik heb een goede relatie met mijn cliënten en mantelzorgers (vb. ik krijg veel terug zoals respect, dankbaarheid, vriendschap, ik kan mijn takenpakket met hen overleggen, …)

Andere analoge items FYSIEKE BELASTING WERKOMSTANDIGHEDEN Werkhouding Dragen van voorwerpen Verplaatsen van cliënten Lichamelijk welbevinden Hygiëne Veiligheid Comfort Hulpmiddelen voor huishouden Gevalideerde testvragen. Sectorfondsen Zorg en Welzijn, Nederland, 2004 Risico Radar Thuiszorg, Nederland, 2004 Checklist Proxibane, Proxima, Hiva, 2005 Idewe-model, 2005 Werkbaarheidsmonitor, Serv, 2004

Andere analoge items WERKDRUK ERMEE OMGAAN Complexiteit Grensoverschrijdend gedrag Reistijd Jobtevredenheid Problemen oplossen Afstand nemen Plezier in het wek Ondersteuning door collega’s Gevalideerde testvragen. Sectorfondsen Zorg en Welzijn, Nederland, 2004 Risico Radar Thuiszorg, Nederland, 2004 Checklist Proxibane, Proxima, Hiva, 2005 Idewe-model, 2005 Werkbaarheidsmonitor, Serv, 2004

Knipperlicht-interventie  Ja  Neen 2 4 6 10 FYSIEKE BELASTING ROOD ORANJE GROEN + NVT Aantal keren 1, 2 of 3 aangeduid 4, 5 of 6 aangeduid 7, 8, 9 of 0 aangeduid a) Hoe hoog is jouw fysieke belasting ? 1 2 3 b) Wat zijn jouw materiële werkomstandigheden ? 4 TOTAAL (12) 7 Knipperlicht-interventie  Ja  Neen WERKDRUK ROOD ORANJE GROEN Aantal keren 1, 2 of 3 aangeduid 4, 5 of 6 aangeduid 7, 8, 9 of 0 aangeduid a) Hoe hoog is jouw werkdruk ? 2 4 b) Hoe ga jij om met werkdruk ? 6 TOTAAL (14) 10 Knipperlicht-interventie  Ja  Neen

Handleiding voor verantwoordelijke Op maat van elke dienst Berekening 2 eindscores Afzonderlijk werkdruk / fysieke belasting Hoeveel keer R / O / Gr ? 1x ROOD = knipperlichtfase = interventie KAN evolueren Rapport voor de werkgever  geen culpabilisering werknemer Draaiboek voor éénvormige toepassing  verbeterprojecten ! Voortgaand op de testgroepen, zou deze grenswaarde betekenen dat bij 1 op 3 verzorgenden, een actieplan in werking moet treden. Zware investering ? Beheersbare start door te koppelen aan jaarlijks functioneringsgesprek Bovendien heel wat ROOD-signalen kunnen met een korte interventie worden opgelost. Niet iedereen doorloopt hele beslissingsboom.

Handleiding voor verzorgende Via begeleidende brief Cliënten voorbije 3 maanden  globale werklast  niet 1 moeilijk momentopname ROOD scoren betekent NIET job niet aankunnen ROOD = mankement(en) in de arbeidsorganisatie ROOD = signaal voor werkgever om bepaalde werkomstandigheden te verbeteren

IV. De toepassing op individueel en collectief niveau

Individueel niveau In relatie tussen verantwoordelijke en verzorgende - getuigenis van een ervaringsdeskundige : regioverantwoordelijke LT - via het functioneringsgesprek een hefboom tot betere ondersteuning en coaching Collectief niveau DIENST a) implementatie in FG in hele dienst b) anonimisering van gegevens – rol preventieadviseeur - een hefboom voor verbeteringen in arbeidsorganisatie - een toepassing in de praktijk Collectief niveau SECTOR

Sectorproject Fase 2: Sensibilisatiecampagne Ontwikkelen diagnose-instrument Knipperlichtmeter Sensibilisatiecampagne Eénmalige actie en permanente acties 19 diensten en 4000 werknemers Sensibilisatie van de sector: tot het gebruik van de Knipperlichtmeter tot het indienen van verbeterprojecten door de individuele diensten gezinszorg

Sectorproject Gezinszorg Uitdagingen Alle diensten Op maat van de dienst Traject Evaluatie en opvolging

De knipperlichtmeter zet dingen in beweging