Spijbelpreventie in (secundaire) scholen Een maatschappelijke prioriteit

Algemeen Onderwijsbeleid Antwerpen Doel Verhogen van onderwijskansen voor alle kinderen en jongeren in Antwerpen. Terugdringen van ongekwalificeerde uitstroom Hoe? Netoverschrijdend Projectmatig Doelgroepgericht Vernieuwend … 2

Probleemstelling Spijbelen = risicogedrag Spijbelen = communicatie Persoonlijk / maatschappelijk Leerplicht ontduiken = misdrijf Snelle opvolging is noodzakelijk Spijbelen = communicatie Onderwijs, welzijn, justitie, politie Iedere school heeft spijbelaars ! 3

Wettelijk kader Wet op de leerplicht CLB Departement Verzekeren van het leerrecht Tav ouders Tav leerlingen CLB vanaf 10 halve dagen Departement vanaf 30 halve dagen 4

Wat is spijbelen? 5

Spijbelonderzoek lager onderwijs Spijbelgedrag in het lager onderwijs Schooljaar 2008-2009 : bevraging alle scholen van Antwerpen 10 halve dagen met B- code B-code: geregistreerde afwezigheid waarvoor geen enkele geldige reden kan ingeroepen worden.

Spijbelcijfers lager onderwijs 2,7% van alle leerlingen lager onderwijs spijbelt 10 halve dagen 12,1% in het buitengewoon lager onderwijs 2% in het gewoon lager onderwijs   Aantal spijbelaars Aantal leerlingen % spijbelaars gewoon onderwijs 576 29.159 2,00% buitengewoon onderwijs 288 2379 12,10% Totaal lager onderwijs 864 31.538 2,70%

Spijbelcijfers lager onderwijs Geslacht In het lager onderwijs spijbelen meer jongens dan meisjes In het buitengewoon lager onderwijs is het net omgekeerd Hardnekkige spijbelaars 4,3% jongeren spijbelt meer dan 100 halve dagen, deze situeren zich voornamelijk in het 3e leerjaar. Het betreft voornamelijk meisjes

Spijbelcijfers lager onderwijs Buitengewoon onderwijs Type 1 (lln licht mentale handicap), Type 3 (lln gedragsmoeilijkheden), Type 2 (matig tot ernstig mentale handicap)   Type bijzonder onderwijs Aantal leerlingen Aantal spijbelaars % spijbelaars Type 1 979 214 21,9% Type 2 240 35 14,6% Type 3 62 2 3,2% Type 4 81 0% Type 6 8 Type 7 236 5 2,1% Type 8 770 31 4,0% Alle types 2376 287 12,1%

Spijbelcijfers lager onderwijs Leerjaar 35,9% van alle spijbelaars zit in het eerste leerjaar

Spijbelcijfers lager onderwijs Oorzaken spijbelgedrag eerste leerjaar Verlengde kleuterschool effect Multi-problem situaties Onvoldoende kennis van onderwijs- leerplichtregelgeving

Scholen Scholen Spijbelaars zitten verspreid in ongeveer 141 scholen - Problematiek situeert zich in enkele scholen. - Tekort aan secretariaatspersoneel voor adequate opvolging - Aanpak van en in scholen is cruciaal Probleem is groter in Antwerpen Noord, Hoboken, Borgerhout en Deurne

Lager onderwijs / aanpak Intensieve coaching / opvoedingsondersteuning Bv De acht/ Traject 2 Spijbelambtenaar en spijbelspiegels Engagement ouders Congres goodpractices lager onderwijs

Spijbelcijfers secundair onderwijs Spijbelgedrag in het secundair onderwijs Meting 6 schooljaren op rij Evoluties voorbije schooljaren van deeltijds naar voltijds engagement. Waardoor moeilijk vergelijkbaar. Afwezigheden met (B- code) worden beter geregistreerd als signaal ! Spijbelen= symptoomgedrag.

Spijbelcijfers secundair onderwijs 14,8% van alle leerlingen secundair onderwijs spijbelt 10 halve dagen

Spijbelcijfers secundair onderwijs Stijging DBSO van 54% naar 63 % BUSO van 22,7% naar 23,1% Gewoon voltijds onderwijs van 11 naar 12,3% Daling OKAN van 22 % naar 18,9% KS0 van 14,4% naar 12,7% BSO van 24,9% naar 29,8% TSO van 7,6% naar 9,9%

Spijbelcijfers secundair onderwijs   

Spijbelcijfers secundair onderwijs Grootste groep spijbelaars spijbelt tussen 8 en 20 halve dagen.                  schooljaar 2006-2007 schooljaar 2007-2008 aantal % 8 tot 20 halve dagen 2917 60,3 2939 59,5 21 tot 30 halve dagen 903 18,7 952 19,3 31 tot 100 halve dagen 915 18,9 940 19 meer dan 100 halve dagen 99 2 106 2,1 Totaal 4834 100 4937 18

Spijbelcijfers secundair onderwijs Geslacht: Meer jongens dan meisjes/ behalve in DBSO Leeftijd: Meer dan 50% van alle spijbelaars is 18 jaar en ouder. Schoolse vertraging: Het aandeel spijbelaars stijgt met het aantal jaren schoolse vertraging.   Aantal spijbelaars Aantal leerlingen 12 jaar en jonger 9 58 13 jaar 139 3362 14 jaar 333 4828 15 jaar 502 5100 16 jaar 682 5423 17 jaar 1037 5736 18 jaar 1162 5869 19 jaar 748 3318 20 jaar 463 1689 ouder dan 20 jaar 408 1546 Totaal 5483 36929 19

Secundair onderwijs / aanpak Spijbelambtenaar Op leerlingenniveau Opvolging van individuele leerlingen met spijbelproblematiek Ondersteunen/sensibiliseren van scholen/CLB’s Toeleiding naar jeugdbrigade/ Antwerpse projecten Schooljaar 2008-2009 / 840 aanmeldingen spijbelen op het CMP 64% doorverwijzingen naar projecten/Jeugdbrigade 21% informatie 12% ondersteuning van de scholen 3% ronde tafel

Secundair onderwijs / aanpak 2. Schoolniveau Spijbelspiegels Gerichte spijbelaanpak door spijbelactieplan Vorming voor scholen, lerarenopleiding, CLB’s, anderen Van september 2008 juni 2009 - 25 vormingsmomenten voor scholen, OCMW, VDAB, CLB… - In drie lerarenopleidingen 14 modules Van september tot december 2009 - 17 vormingsmomenten - Coaching spijbelambtenaar 14 scholen

Secundair onderwijs / aanpak Tips naar scholen Preventief werken is cruciaal/ Op schoolniveau kan veel! Symptoomgedrag / wat zegt ons het spijbelgedrag? op niveau van de jongere op niveau van de school Doelgroepspecifieke aanpak 18-jarigen Duidelijke communicatie naar lln, ouders, lkr. - Betere aansluiting schoolinterne/externe aanpak

Spijbelspiegel: een voorbeeld

Spijbelspiegel: een voorbeeld

Spijbelspiegel : een voorbeeld

Spijbelspiegel: een voorbeeld

Good- practice Veel aandacht in scholen voor spijbelen Opvolging gsm systeem meer verspreid Van zeer persoonlijke aanpak naar structurele maatregelen Scholen geven positieve beloningen: groepsbeloningen, erkenning Peer- control Samenwerking met ouders rond aanpak spijbelen

28

29

Secundair onderwijs Aanpak 3. Netwerk Aanpak met alle bij de spijbelaanpak betrokken actoren: Antwerpen Vlaanderen ( departement onderwijs)

Wat kan de school doen? Veel aandacht voor preventie Opzetten van goede detectie Degelijk gefundeerde interpretatie Zinvolle interventie remediëringstrajecten uitzetten permanent evalueren en bijsturen op alle niveaus 31

Het VISIEr-model 32

Preventie Fundamentele preventie Algemene preventie Hoe zorgen dat leerlingen graag naar school komen? Algemene preventie Wie zijn aanspreekpunten bij problemen (bvb. pesten, ...)? Infrastructurele en technopreventie Hoe dragen de omstandigheden al dan niet bij tot spijbelen? Communicatie Gedeelde verantwoordelijkheid 33

Fundamentele preventie… Hoe zorgen dat leerlingen graag naar school komen? goede sfeer op school / in de klas leerlingvriendelijke lesroosters zinvolle vervangingen / activiteiten bij afwezigheden duidelijke afspraken en communicatie m.b.t. later komen vroeger stoppen Middagpauze binnen of buiten de school (sport)activiteiten, ... 34

Algemene preventie… Wie zijn aanspreekpunten bij problemen (bvb. pesten, ...)? 0de lijn: medeleerlingen (peercoaching) 1ste lijn: schoolteam (groene) Leerkrachten Leerlingensecretariaat Leerlingenbegeleiding middenkader (T.A. ’s, …) directie 2de lijn: C.L.B. 3de lijn: samenwerking met externen 35

Infrastructurele en technopreventie Infrastructuur: eetzaal / ontspanningsruimte gescheiden studie- en ontspanningsruimte sportterreintje / belijning op de speelplaats cybercafé … Technopreventie: degelijk gecontroleerde in- en uitgangen degelijke afsluitingen camerabewaking (onveiligheidsgevoel!!) 36

Preventie = communicatie Goed gecommuniceerde afspraken Verwachtingen Procedures risico ’s sancties Duidelijkheid voor ALLE partijen 37

Preventie = gedeelde verantwoordelijkheid Samen met alle betrokkenen Leerlingen Ouders Leerkrachten Schoolteam C.L.B. 3de lijnsbegeleiders … 38

Detectie Controle in principe per lesuur… Elke school eigen systeem, … Leerkrachten kunnen het snelst inspelen op een afwezigheid Registratie in de praktijk per 1/2 dag Leerlingensecretariaat WISA / SOLAr / Absenta / Informat / … ? zeer arbeidsintensief elektronische detectie / registratiesystemen (badge, bioscan,…?) (te) duur wetgeving ter zake (België vs Nederland) Uitwisseling data met departement 39

Interpretatie Luxespijbelen Signaalspijbelen Ouders voor hun verantwoordelijkheid plaatsen Spijbelcontract? Signaalspijbelen 1ste interpretatie door leerkrachten en secretariaat Ouders / verantwoordelijken verwittigen Telefoon, sms, e-mail, … Info bij inschrijving? Brief: geen omslag met logo, niet richten “aan de ouders van…” 40

Interpretatie In functie van trajectbegeleiding… Door gestructureerd overleg: DE SPIJBELCEL Wekelijks (minimaal 14 daags) Leerlingensecretariaat CLB Leerlingenbegeleiding Externen (jongerencoach, …) Middenkader of directie? Door onderzoek van spijbelgedrag per leerling Gewettigde afwezigheden? Horizontale / verticale samenhangen. Zie kopies 41

Interpretatie 42

Interpretatie 43

Interpretatie 44

Interpretatie 45

Interpretatie 46

Interventie Trajectbegeleiding… Wie is verantwoordelijk? <10 halve dagen (B-codes): opvolging op schoolniveau Vanaf 10 halve dagen: school + CLB Vanaf 30 halve dagen: melding aan departement Departement: problematisch vs. Zorgwekkend dossier… Stappenplan spijbelopvolging secundair onderwijs, arrondissement Antwerpen Partners onderwijs – hulpverlening en begeleiding – politie en justitie 47

Interventie Wat wordt opgevolgd via de spijbelcel? Spijbelen op school / thuis / op straat. Waarom? Misbruik van ziektebriefjes… Vervalsing van doktersattesten Schrijfgrage dokters Oorzaken achterhalen en mechanismen blootleggen 48

Interventie: trajectbegeleiding Principes Wie doet wat, waar, wanneer? Hoe zorgen we dat anderen doen wat we van hen verwachten? Instrumenten Gesprek met de leerling Contact met ouders Telefoon / sms / e-mail / brief / aangetekende brief / huisbezoek Lijst spijbelgevoelige leerlingen Spijbelcontract met ouders en leerling (haalbaarheid!) Sancties op klas- en school niveau Info opslaan in degelijk geïnformatiseerd en gebruiksvriendelijk leerlingvolgsysteem 49

Interventie: stappenplan spijbelopvolging Inschakelen van 3de lijn (CMP) Coaching Intensieve trajectbegeleiding Jeugdbrigade Bij manifeste onwil Niet voor illegale leerlingen, 17-18-jarigen Sociale dienst: bij POS Spijbelcontract Jeugdparket Bij hoogdringendheid Verbreken spijbelcontract 50

Evaluatie Op leerlingniveau Op schoolniveau Was de begeleiding succesvol? Slagen? Alternatieven? Mening van de leerling? Op schoolniveau Hoe kunnen we de algemene preventie verbeteren? Detectie Responsabiliseren van leerkrachten Op niveau van de spijbelcel Hoe kunnen we de werking verder optimaliseren? Netwidening, vorming, … 51

Stappenplan Spijbelopvolging

Voor wie? Van toepassing binnen het gerechtelijk arrondissement Antwerpen… Van toepassing voor het SECUNDAIR onderwijs… 53

Door wie? Iedereen die met spijbelaars te maken krijgt… Partners uit Onderwijs Politie en justitie Hulpverlening en begeleiding 54

Schema spijbelopvolging… Jongere spijbelt 10 halve dagen 55

Stappenplan spijbelopvolging Affiche arrondissement Begeleidende brochure Versie binnen de stad / versie buiten de stad Afstemming verschillende partners (school, CLB, hulpverlening, politie en justitie) Naar een sluitende, eenduidige en waar mogelijk vrijwillige aanpak van spijbelaars… Duidelijk zicht krijgen op verdere noden… 56

Een leerling spijbelt herhaaldelijk… 57

Wat doet de school? Detectie spijbelen (registratie)… Schoolinterne opvolging… Ten laatste na10 halve dagen problematische afwezigheden (B-codes), wordt het CLB ingeschakeld… 58

Opvolging door het CLB 59

Wanneer wordt het CMP ingeschakeld? Als het CLB ondersteuning nodig heeft, wil overleggen rond een dossier… Als er doorverwijzing naar een project (SWAT, jongerencoaching, LTO) nodig is… Als doorverwijzing naar lokale politie of jeugdbrigade nodig is… Voor SPIJBELAARS uit Antwerpse secundaire scholen… Andere problematieken en lager onderwijs  school / CLB neemt rechtstreeks contact op met sociale dienst bij de jeugdbrigade of lokale politie! Doorverwijzing LOP 60

Opvolging door het CMP 61

Wat doet het CMP? Procesbegeleiding Adviesverlening Welke acties kan het CLB nog ondernemen? Informatiedoorstroming / filter jeugdbrigade Na overleg CLB Administratieve gegevens Overzicht ondernomen stappen school/CLB Registratiefiche B-codes Doorverwijzing projecten… SWAT, Jongerencoaching, LTO Doorverwijzing LOP 62

Wat doet het CMP? 63

Doorverwijzing LOP? Voor spijbelaars die niet willen ingaan op het hulpaanbod… Voor spijbelaars die nergens terecht kunnen… Het LOP geeft het dossier door aan het departement onderwijs… Het departement geeft het dossier door aan het Parket Antwerpen, sectie jeugd en gezin… 64

Wat doet de jeugdbrigade / lokale politie? 65

Wat doet de jeugdbrigade Woonplaats jongere bepaalt welke politiezone bevoegd is… Enkel melden via CMP voor leerlingen die begeleid worden door de 5 Antwerse CLB’s (GO, Provinciaal, Stedelijk, VCLB2 en De Wissel) Spijbelcontract tot einde leerplicht… Verbreken van spijbelcontract tijdens hetzelfde of een volgend schooljaar Jeugdbrigade maakt PV op, wordt doorgestuurd naar parket… 66

GEEN DOORVERWIJZING JEUGDBRIGADE… Voor jongeren die illegaal in België verblijven (wel inschakelen sociale dienst bij POS)… Voor jongeren die al onder toezicht van de jeugdrechter staan (rechtstreeks contact opnemen met consulent)… 67

Spijbelopvolging op Parketniveau… 68

Opvolging op parketniveau… Na melding door Jeugdbrigade / lokale politie Departement Indien jongere nog NIET onder toezicht van jeugdrechter staat Opvolging door parketcriminoloog… Indien jongere reeds onder toezicht van de JR staat… Melding bij JR Melding aan consulent (SDJRB) Eventueel Ronde Tafel 69

Parketcriminoloog… Opvolging gedurende 2 maanden, 3 gesprekken… 2 Mogelijkheden Leerling spijbelt niet meer  zonder gevolg Leerling spijbelt opnieuw  bemiddelingscommissie Bemiddelingscommissie Geen hulp binnen BJZ  uit handen geving Vrijwillige hulp  CBJ Gedwongen hulp  parket  jeugdrechtbank / politieparket… 70

De BC stuurt het dossier terug naar PA… 71

Mogelijke interventies… Inschakelen jeugdrechtbank Spijbelen is nog steeds geen MOF… Consulent SD JRB: Ronde Tafel Tav ouders: Boete opgelegd door politierechtbank (na PV jeugdbrigade of als BC dossier terug naar PA stuurt) Ouderstage ADAM (verplicht op parketniveau, vrijwillig op niveau politie of CMP) 72

In de praktijk… Wat met 18 +? Sommige ouders melden zelf rechtstreeks aan bij de politie… Wat met lager onderwijs? Wat met niet-Antwerpse jongeren? 73

In de praktijk… Wat met 18 +? Schema is geldig, maar niet alle diensten werken met of zijn bevoegd voor meerderjarigen… CBJ enkel op vraag van de jongere… Mogelijkheden zijn beperkt. Sommige ouders melden zelf rechtstreeks aan bij de politie… Zij hebben dit recht en hun melding zal opgevolgd worden… 74

Praktijk… Wat met lager onderwijs? Wat met niet-Antwerpse jongeren? Procesbegeleiding CMP mogelijk… Inschakelen sociale dienst jeugdbrigade mogelijk… Beperkte mogelijkheden doorverwijzing Signaalfunctie Wat met niet-Antwerpse jongeren? Woonplaats jongere bepaalt tot welke politiezone of gerechtelijk arrondissement de jongere behoort… De school waar de leerling is ingeschreven bepaalt welk CLB betrokken is Beperktere rol CMP (doorverwijzingen) 75

Meer weten? Contact? Algemeen Onderwijsbeleid / Centraal meldpunt voor Risicojongeren Den Bell Francis Wellesplein 1 Antwerpen Luc Claessens: luc.claessens@stad.antwerpen.be Sofie Van de Velde: sofievandevelde@stad.antwerpen.be Spijbelambtenaar@stad.antwerpen.be 76