Maak je kennis met elkaar: Samenwerkend leren in de lerarenopleiding Ilse Ruys Promotor: Prof. Dr. A. Aelterman Co-promotor: Prof. Dr. H. van Keer VELON-congres Veldhoven 30 maart 2008

Inhoud Context Onderzoeksbenadering Discussie

Context 1. 1 Situering lerarenopleiding in Vlaanderen 1 Context 1.1 Situering lerarenopleiding in Vlaanderen 1.2 Onderwijsinnovatie 1.3 Samenwerkend leren

Leraren-opleiding in Vlaanderen 1.1 Situering Leraren-opleiding in Vlaanderen A. Inrichting door hogescholen: Geïntegreerde lerarenopleidingen Bachelor in het onderwijs: kleuteronderwijs Bachelor in het onderwijs: lager onderwijs Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs Specifieke lerarenopleiding in handelswetenschappen en bedrijfskunde audiovisuele en beeldende kunst dans, muziek en dramatische kunst Voortgezette lerarenopleidingen (bv. ICO, BuO,…) B. Inrichting door universiteiten: Specifieke lerarenopleiding (na Master) C. Inrihchting door CVO

Bachelor in het onderwijs: lager onderwijs voorbereiding leerkracht bij 6- tot 12-jarigen 180 studiepunten (3 jaar) 21 campussen in Vlaanderen aantal studenten (op 31/10/’07): 5 514 Vergelijking groep 3 t/m groep 8 Invulling opleiding: pedagogisch/didactische component, vakinhoudelijke en -didactische component, praktijkcomponent

1.2 Onderwijsinnovatie maatschappelijke veranderingen Context maatschappelijke veranderingen toenemende complexiteit onvoorspelbaarheid toenemende diversiteit constructivistische onderwijsvisie

Relatie onderwijs en context Moeizame veranderingen gebrek aan ervaring  preconcepties ‘apprenticeship of observation (Hammerness, 2005) ‘problem of familiarity’ (Geddis & Wood, 1997) gebrek aan competenties kloof theorie-praktijk (Tichelaar et al., 2001): gebrek aan transfer gebrek aan steun self-efficacy overtuigingen/attitudes

Opdracht voor leraren-opleiding congruent opleiden “het in de lerarenopleiding bewust ‘voordoen’ (modelen) van gewenst onderwijs en het geven van metacommentaar daarover door de didactische aanpak in het gegeven opleidingsonderwijs te expliciteren en/of te legitimeren” (Swennen, Korthagen & Lunenberg, 2004, p.18) “teach as you preach” je bent wat je studenten willen worden ! Drieluik lk-lln-opleider

We onthouden: How we teach may speak more loudly than what we teach… Russell, 1998   We onthouden: 10 % van wat we lezen 20 % van wat we horen 30 % van wat we zien 50 % van wat we horen en zien 70 % van wat we met anderen bespreken 80 % van wat we evalueren en nabespreken 90 % van wat we anderen uitleggen

elementen congruent opleiden: voorbeeldfunctie (rolmodel): 4 vormen van modeling (Lunenberg et al., 2007) metacommentaar: expliciteren metacommentaar: legitimeren doel congruent opleiden: onderwijsvernieuwing zichtbaar maken verbeteren van didactisch handelen van lectoren verbeteren van didactisch handelen van leraren focus: inhoud  didactiek 4 vormen van ‘modeling’ (Lunenberg et al., 2007) impliciet model staan expliciet model staan expliciet model staan + transfer naar onderwijspraktijk studenten gedrag linken aan theorie (cf. legitimeren)

1.3 Samenwerkend leren “Samenwerkend leren refereert naar het didactisch-organisatorisch gebruik van kleine groepen, waarin leerlingen samenwerken om hun eigen en elkaars leerproces te bevorderen.” Wat?

Coöperatief leren of Collaboratief leren onderscheid Coöperatief leren of Collaboratief leren Taak wordt vooraf opgedeeld in subtaken, die groepsleden onafhankelijk van elkaar volbrengen. Groepsleden kunnen wel bemerkingen geven en de informatie uit de subtaken verspreiden of elkaar helpen. meer directief vanuit leerkracht (competitie) voorgeschreven structuren focus op product beheersing van fundamentele kennis Twee of meer leerlingen werken interactief en synchroon samen aan een taak. Belangrijk is het discussieaspect: cognitieve vooruitgang wordt vooral bekomen door de uitwisselingen tussen lerenden. filosofie, geen techniek consensus i.p.v. competitie respect voor mogelijkheden en bijdragen van elk groepslid focus op proces / sociaal-constructivitisch product: waar komen leerlingen uit?

JIGSAW CLIM basisgroepen peer-tutoring TAI CSCL PGO … Diverse vormen van SL JIGSAW CLIM basisgroepen peer-tutoring TAI CSCL PGO …

cf. sociaal-constructivisme (Vygotsky): Achtergrond cf. sociaal-constructivisme (Vygotsky): gedeelde kennisconstructie intersubjectiviteit belang van taal: dialoog ‘horizontaal leren’ en scaffolding …

We onthouden: 10 % van wat we lezen 20 % van wat we horen 30 % van wat we zien 50 % van wat we horen en zien 70 % van wat we met anderen bespreken 80 % van wat we evalueren en nabespreken 90 % van wat we anderen uitleggen

5 essentiële elementen SL: positieve interafhankelijkheid ( rollen) individuele aanspreekbaarheid (>< free-rider-effect) directe interactie sociale vaardigheden ook als doel groepsproces argumenten: actieve rol leerlingen gestructureerde klassenorganisatie motiveren van leerlingen positieve effecten (sociaal en cognitief) heterogeniteit van groepen eindtermen sociale vaardigheden (lln lager onderwijs) + basiscompetenties/beroepsprofiel (lkn lager onderwijs)

Vakover-schrijdende eindtermen lager onderwijs 1 Sociale vaardigheden - domein relatiewijzen 1.1 De leerlingen kunnen zich op een assertieve wijze voorstellen. 1.2 De leerlingen kunnen in omgang met anderen respect en waardering opbrengen. 1.3 De leerlingen kunnen zorg opbrengen voor iets of iemand anders. 1.4 De leerlingen kunnen hulp vragen en zich laten helpen. 1.5 De leerlingen kunnen bij groepstaken leiding geven en onder leiding van een medeleerling meewerken. 1.6 De leerlingen kunnen kritisch zijn en een eigen mening formuleren. 1.7 De leerlingen kunnen zich weerbaar opstellen naar leeftijdgenoten en volwassenen toe door signalen te geven die  voor anderen begrijpelijk en aanvaardbaar zijn. 1.8 De leerlingen kunnen zich discreet opstellen. 1.9 De leerlingen kunnen ongelijk of onmacht toegeven, kritiek beluisteren en eruit leren. 2 Sociale vaardigheden - domein gespreksconventies 2. De leerlingen kunnen in functionele situaties een aantal verbale en niet-verbale gespreksconventies naleven. 3 Sociale vaardigheden - domein samenwerking 3. De leerlingen kunnen samenwerken met anderen, zonder onderscheid van sociale achtergrond, geslacht of etnische origine.

1 Leraar als begeleider van leer- en ontwikkelingsprocessen Basiscompetenties & beroepsprofiel: een selectie 1 Leraar als begeleider van leer- en ontwikkelingsprocessen 1.4.3 De leraar kan leerinhouden/leerervaringen vertalen in zinvolle opdrachten die aansluiten bij de leefwereld en motivatie van de kinderen, daarbij gebruikmakend van de sociale en culturele diversiteit binnen de groep 1.5.2 De leraar kan gepaste groeperingsvormen kiezen 1.7.2 De leraar kan leeromgevingen ontwerpen die mogelijkheid tot allerlei vormen van interactie bieden 2 Leraar als opvoeder 2.1.1 De leraar kan als teamlid meewerken aan het opbouwen van een positieve interactie met de kinderen, waarbij hij ook de relatie tussen de kinderen stimuleert en problemen in de groep bespreekbaar maakt 2.2.2 De leraar kan het kind stimuleren tot mondigheid, zelfstandigheid, eigen initiatief en verantwoordelijkheid en participatie 2.3.1 De leraar kan een aantal conventies inzake sociale omgang voorleven en leren toepassen 7 De leraar als lid van een schoolteam 7.3.1 De leraar kan in dialoog met collega’s en de schoolleiding reflecteren over het eigen pedagogisch en didactisch handelen Attitudes A6 zin voor samenwerking: bereid zijn om gemeenschappelijk aan eenzelfde taak te werken

2. Onderzoeksbenadering 2. 1 Situering 2. 2 Verkennend onderzoek 2 2. Onderzoeksbenadering 2.1 Situering 2.2 Verkennend onderzoek 2.3 Vervolgonderzoek

2.1 Situering SL als werkvorm én als doel SL op twee niveaus (Murray, 2005): Eerste orde onderwijs: onderwijzen Tweede orde onderwijs: onderwijzen over onderwijzen (cf. voorbeeldfunctie + metacommentaar) competentiegericht opleiden design-based longitudinaal onderzoek

Competentie-gericht opleiden: design Expertisetraining Kennis Vaardigheden Attitudes Peer-coaching “Peer coaching can be described as a collegial approach to the analysis of teaching aimed at integrating new skills and strategies in classroom practice. Peer coaching activities usually include elements of classroom observation and collegial discussion.” (Thijs & van den Berg, 2002, p.56).  bevordering professionalisering & innovatie  bevordering van trainingstransfer

basisprincipes peer-coaching (Joyce & Showers): beperkt model: klasinterne cyclus ervaring observatie feedback uitgebreid model: klasintern én klasextern: ook samen plannen, voorbereiden, materiaal ontwikkelen,… focus op onderwijsverbetering: selectiviteit, werkpunten los van evaluatie (ruimte voor experiment)  professionalisering tot reflective practitioners

Competentieontwikkeling Congruent opleiden Transfer SL Algemene onderzoeksvragen State of the art Competentieontwikkeling Congruent opleiden Transfer SL plaats SL in PBA lager onderwijs Welke invloed heeft het uitgewerkte design op de implementatie (incl. opvattingen en self-efficacy) van samenwerkend leren als werkvorm in de onderwijspraktijk van studentleraren? (1ste jaar beroepspraktijk)? Hoe draagt het uitgewerkte design voor studentleraren en lerarenopleiders bij tot het verwerven van competenties, efficacy en opvattingen m.b.t. samenwerkend leren als werkvorm in de klaspraktijk en tot het eigen groepsfunctioneren? Welke invloed heeft de mate van collegiale samenwerking onder studentleraren op hun functioneren als teamlid binnen een school? (1ste jaar beroepspraktijk)?

2.2 Verkennend onderzoek: ’07-’08 Variabelen

Studenten (n = 367) Lectoren (n = 125) Steekproef: 16 lerarenopleidingen Studenten (n = 367) geslacht man: 45 (12.2%) vrouw: 324 (87.8%) opleidingsjaar 1ste bachelor: 175 (47,4%) 2de bachelor: 114 (30.9%) 3de bachelor: 80 (21.7%) leeftijd: gemiddeld 20 jaar Lectoren (n = 125) geslacht: man: 37 (29.6%) vrouw: 88 (70.4%) leeftijd diploma ervaring als lerarenopleider

Survey achtergrondinformatie opvattingen leren en instructie: Methodologie Survey achtergrondinformatie opvattingen leren en instructie: Hermans, van Braak en van Keer, 2007 Vermunt & Van Rijswijk, 1997 opvattingen SL: Abrami et al., 2004 competentieontwikkeling SL implementatie / ervaring SL (frequentie?)

a) Perceptie over leren en instructie & SL Resultaten Resultaten a) Perceptie over leren en instructie & SL b) Competentie m.b.t. SL als werkvorm c) Ervaringen met SL van studentleraren d) Implementatie van SL door lectoren e) Verklarende impact

Perceptie over leren en instructie & SL

Competentie m.b.t. SL als werkvorm: studentleraren Theoretische kennis Praktijkvaardigheden (stage) Subjectief competentiegevoel (self-efficacy)

Competentie m.b.t. SL als werkvorm: lerarenopleiders Competentieontwikkeling Subjectief competentiegevoel (self-efficacy) nooit weinig een beetje veel zeer veel Lerarenopleiding 35 37 30 14 2 Nascholing 19 46 40 11 3 Zelf informatie zoeken 17 51 10 6

Ervaringen met SL van studentleraren

Implementatie van SL door lectoren Indeling Hoogeveen & Winkels, 1996 Instructievormen Doceren Vertellen Videobespreking Demonstratie Excursie Interactievormen Discussie Klasgesprek Kringgesprek Casusmethode Brainstorming Opdrachtvormen Zelfstudie Interview BZL Samenwerkingsvormen Projectwerk Groepswerk PGO Duo-stage Spelvormen Rollenspel Simulaties

Implementatie van SL door lectoren implementatie SL (gem. 3,23) Nooit Maximaal 1x per semester Meermaals per semester Meermaals per maand Wekelijks tot meermaals per week aanleren implementatie SL (gem. 2,53)

competentieontwikkeling SL aanleren implementatie SL Verklarende impact bij lectoren opvattingen L & I Opvattingen SL samen studeren W V K ervaring lerarenopleiding lager onderwijs x diploma competentieontwikkeling SL: L x x x self-efficacy competentieontwikkeling SL self-efficacy L N ZIZ ervaring lerarenopleiding x diploma implementatie SL aanleren implementatie SL geslacht x verwachtingen SL competentieontwikkeling SL: N competentieontwikkeling SL: ZIZ

Inventaris Leerstijlen Verklarende impact bij studentleraren Competenties: geen significante impact Ervaring met SL: impact van opleidingsjaar opvattingen L & I Opvattingen SL Hermans et al. 2007 Inventaris Leerstijlen W V K OV ON opb opn samen geslacht x geboortejaar studieniveau sec.ond. hogeschool opleidingsjaar ervaring SL in vrije tijd W V K ILS opb x opn stim samen Hermans et al. 2007 OV ON Competenties (ook niet van opleidingsjaar!!)

studie 2 (longitudinaal) 2.3 Vervolgonderzoek Opzet studie 2 (longitudinaal) Design-based onderzoek (Collins et al., 2004) leervariabelen studentleraren competenties opvattingen efficacy persoonskenmerken kenmerken setting kenmerken design: peer-coaching expertisetraining congruent opleiden In welke mate hebben expliciete training, al dan niet samengaand met peer-coaching, m.b.t. SL een invloed op de competenties, teacher-efficacy en SL-opvattingen van toekomstige leerkrachten? In welke mate hebben expliciete training, al dan niet samengaand met peer-coaching, m.b.t. SL een invloed op het groepsfunctioneren en de group-efficacy van toekomstige leerkrachten? In welke mate is er een verschil over tijd…? Hoe ervaren studentleraren het coachen van elkaar in het gebruik van een vernieuwende didactiek? Hoe ervaren studentleraren de training in SL in functie van hun onderwijspraktijk en professionele ontwikkeling? leervariabelen lectoren competenties opvattingen efficacy

studie 2 (longitudinaal) Opzet studie 2 (longitudinaal) Experimenteel design: 2 condities pre- & posttest cohorten (tijdseries) Kwantitatief: Multilevel Survey-items Observaties (kwant. codering) SR-interviews (kwant. codering Kwalitatief: Gestructureerd interview Documentanalyse training coaching C0 C1 X

Transferonderzoek persoonskenmerken kenmerken setting Opzet studie 3 persoonskenmerken kenmerken setting kenmerken design: peer-coaching expertisetraining congruent opleiden leervariabelen studentleraren competenties opvattingen efficacy In welke mate hebben expliciete training, al dan niet samengaand met peer-coaching, m.b.t. SL een invloed op de competenties, teacher-efficacy en SL-opvattingen van toekomstige leerkrachten? In welke mate hebben expliciete training, al dan niet samengaand met peer-coaching, m.b.t. SL een invloed op het groepsfunctioneren en de group-efficacy van toekomstige leerkrachten? In welke mate is er een verschil over tijd…? Hoe ervaren studentleraren het coachen van elkaar in het gebruik van een vernieuwende didactiek? Hoe ervaren studentleraren de training in SL in functie van hun onderwijspraktijk en professionele ontwikkeling? Survey Gestructureerd interview Observaties (kwantitatieve codering)

3. Discussie 3.1 Vragen? 3.2 Vervolgonderzoek