Ontwikkelingssamenwerking en corruptie - Vorming integriteit 31/5/07

Intro Effect corruptie Noord & Zuid Democratieën in Westerse ontwikkelde landen ~ stabiliteit niet in gevaar Democratieën in ontwikkelingslanden ~stabiliteit in gevaar.  OS bijdrage aan ontwikkeling /versterking transparante procedures + institutionalisering good governance In economisch ontwikkelde westerse democratie : corruptie niet de macht om politieke en economische systemen te doen wankelen hoewel corruptie er ook toeneemt, er grote economische verliezen teweeg brengt en wantrouwen creëert In veel ontwikkelingslanden en overgangsgebieden lijkt het elke voortgang en winst op vlak van politieke, socio-economische hervormingen en ontwikkelingsprocessen op te slorpen. Het brengt er de stabiliteit in het gevaar door mensen verder te verwijderen van democratische instellingen en legale structuren. Deze worden immers gezien als een façade waarachter de ongecontroleerde verrijking van kleine machtsgroepen wordt verstopt. OS kan bijdragen aan het ontwikkelen en versterken van transparante procedures en good governance helpen institutionaliseren, wat veel kan doen om corruptie te begrenzen.

Bedragen en vormen van corruptie Raming omkoperij ca 1 triljoen USD/jaar = 3 % van het BNP van de wereld = 150 USD voor elke mens op de planeet Ter vergelijking = > 1 biljoen mensen minder dan 1 USD /dag = stijging 50 % jaarlijks inkomen armsten indien smeergeld gelijk verdeeld over wereldbevolking Wereldbank raamt het totaalbedrag van omkoperij (smeergeld, steekpenningen) op ongeveer 1 triljoen USD per jaar Mocht het totaalbedrag van smeergeld gelijkwaardig worden verdeeld over elke persoon op deze planeet zouden deze mensen hun jaarlijks inkomen met ca 50 % zien toenemen. Dat is de schaal waarover we praten !

Transparancy International Definitie “corruptie is het misbruik van toe-vertrouwde macht voor persoonlijke winst” = privé en publieke sector = machtsgegeven : wie heeft macht? in wiens belang oefenen ze macht uit? wie wint bij beslissingen? Alleen als privé-en publieke sector + civiele maatschappij effïciënt samenwerken integriteit ! MAAR Corruptie gaat verder dan omkoperij. Het omvat ook gestolen geld, fictieve projecten of projecten die niet werden uitgevoerd. Corruptie wordt in deze definitie niet toegespitst op het omkopen van buitenlandse of zelfs binnenlandse openbare ambtenaren. Gaat veel verder. Het omvat corruptie in private en openbare sector. Corruptie is uiteindelijk een “issue of power” , een machtsgegeven Alleen als de besturen, de openbare publieke sector , de privésector én de civiele maatschappij effïciënt samenwerken is er integriteit en dit op alle niveaus : zowel (inter)nationaal , regionaal als lokaal.

Transparancy International corruptie = politiek  we moeten naar politiek engagement kijken om corruptie aan te pakken – welke instellingen zijn er ? Corruptie = economisch Met welke stimuli tot corruptie krijgen mensen te maken ? Welke risico’s nemen zij door zich zo te gedragen ? Corruptie = wettelijk gegeven : bekijk de wetten die in het land bestaan + de internationale wetgeving en hoe deze ten uitvoer worden gebracht  TI werkt op elk van deze aspecten TI : corruptie is politiek gegeven  we moeten naar politiek engagement kijken om corruptie aan te pakken – welke instellingen zijn er ? TI : ook economisch gegeven. Met welke stimuli tot corruptie krijgen mensen te maken ? Welke risico’s nemen zij door zich zo te gedragen TI : wettelijk gegeven : bekijk de wetten die in het land bestaan + de internationale wetgeving en hoe deze tenuitvoer worden gebracht  werken op elk van deze aspecten via politieke wetenschappers, economisten en juristen

Transparancy International Persoonlijke waarden mensen Filosofie, religie, ethiek Wat individueel gedrag beïnvloedt Psychologie, antropologie, sociologie kunnen antwoorden bieden : hoe reageren mensen op corruptie? Wat maakt dat mensen in groep zich anders gedragen, hoe vinden corrupte netwerken hun weg in bestaande systemen,…?

Overzicht nationaal Zaïre (Mobutu) 1965-97: 5 biljoen $ verduisterd tov BNP per capita in 2001 = 99 $ - Filippijnen (Ferdinand Marcos) 1972-86: 5 tot 10 bijoen tov BNP per capita in 2001 = 912$ - Peru (Alberto Fujimori)’90-2000: 600 miljoen tov BNP per capita in 2001 = 2051 $ - Nicaragua (Arnaldo Allemán) 97-2002: tov BNP per capita in 2001 = 912 $ Enkele voorbeelden om de bedragen aan te tonen die op nationaal niveau werden verduisterd. De cijfers zijn onthutsend. Zaire was het meest extreme voorbeeld. Terwijl het BNP per hoofd 99 USD bedroeg, wordt aangenomen dat Mobutu ongeveer 5 biljoen dollar heeft verduisterd. Dit toont aan dat het bij corruptie om grote bedragen gaat en er dikwijls politieke leiders bij betrokken zijn waaraan de macht is toevertrouwd of die de macht hebben gegrepen om uiteindelijk die macht te misbruiken voor hun eigen persoonlijk gewin, of dat van hun groep, hun familie of deel van de maatschappij. TI probeert dit in beeld te brengen in de TI Corruption Perceptions Index. Canada lijkt het goed te doen (weinig corruptie), net zoals Scandinavië, delen van Noord-West Europa, Australië en Nieuw Zeeland. MAAR van het Zuid-Westen (Zuid-Amerika) tot het Noord-Oosten (Rusland) zijn grote delen van de wereld te vinden waar corruptie een zeer groot probleem vormt. Wees hiervan bewust binnen je stedenband. de TI Bribe payers Index heeft een overzicht van de sectoren die het meest onderhevig zijn aan corruptie : openbare werken en bouw, landsverdediging en wapens, de olie en gasindustrie. Vermits je van lokaal bestuur tot lokaal bestuur werkt krijg je hier minder mee te maken.

Corruption Perception Index

Het standpunt van de slachtoffers Mensen zijn meest bezorgd over corruptie bij politieke partijen, parlement en bij de wetgevende macht. corruptie veroorzaakt armoede. Armoede veroorzaakt in beperkte mate corruptie. Corruptie is grote barrière om uit armoede te geraken. Corruptie kan effectiviteit OS programma’s bedreigen. TI heeft een onderzoek gevoerd naar het standpunt van de slachtoffers en dit bleek naar voor te komen in alle landen : zowel ontwikkelde als ontwikkelingslanden als landen in een overgangsfase. - Het is vooral corruptie die armoede veroorzaakt. Citaat p 22 kopiëren !!! Daarom initiatieven als Africities in Nairobi goed : zeer hoge opkomst ~wil tot verandering. -Corruptie kan effectiviteit OS programma’s bedreigen. Het publieke engagement om aan ontwikkelingssamenwerking te doen, kan hierdoor ook in gevaar komen als corruptie niet au sérieux genomen wordt en kordaat wordt aangepakt. TI stelt scherp dat we niet mogen zeggen : 1/ stort het geld en laat ons niet wakker liggen van corruptie 2/ corruptie is zo’n groot probleem, laat ons de hulp niet verder opbouwen, de samenwerking niet verder zetten , integendeel laat ons terugtrekken uit deze situatie.  Hoe je wel moet reageren ? Je kan beter het belang ervan erkennen, er open en eerlijk mee omgaan en manieren zoeken om er binnen ontwikkelingswerk mee om te gaan.

Standpunt EC DG Development Anti-corruptie strategieën in breder ondersteuningskader good governance & democratiseringsprocessen (op maat van elk land) Standaard clausule in elk financieel modelakkoord Nood aan meer holistische aanpak : steun aan capacity building van publieke instellingen en non-state actors, brede participatie alle stakeholders (civiele maatschappij, NGO’s, privésector), bevorderen ownership Europese Consensus on Development nov 2005: beklemtoont nood om decentralisatieprocessen en lokale besturen te ondersteunen ! In die landen waar een grote graad van corruptie heerst, kiest de EC ervoor om de bevolking direct te ondersteunen door het geld te kanaliseren via non-state actors. TI vindt ook dat civiele maatschappij betrokken moet worden, maar hiervoor is het noodzakelijk dat deze meer toegang krijgt tot informatie over projecten en programma’s van bij het begin. Margrietus van Den Berg, Europarlementslid en vice-voorzitter van de commissie OS : donaties van EU zouden moeten gepubliceerd worden in het land zodat iedereen kan zien hoeveel geld is ontvangen en waar het naartoe is gegaan. - lokaal te vertalen : via sensibilisatieacties in het Zuiden de ganse bevolking informeren over de stedenband en de eventuele projectinvesteringen als die er zijn. Cf partner Edegem / Ahsodeng NG Hij stelt “in Oeganda is het niet gemakkelijk een transparant budgetoverzicht te krijgen, dat ook de kosten voor defensie omvat. Als je er geld geeft voor educatieve projecten, kan dit evengoed gebruikt worden voor het kopen van wapens. Schenkingen, subsidies moeten opgevolgd worden door de civiele maatschappij, door organisaties van ouders en leerlingen, die kunnen nakijken of het geld zijn doel bereikt heeft. - geldt evengoed lokaal. Kritische noot : het zou gemakkelijker zijn om publieke instellingen te versterken als de vormingsprogramma’s voor personeel gebaseerd zouden kunnen worden op 1 set regels. Harmonisatie is dus dringend nodig. (bvb regels van donoren combineren en compatibel maken met de wettelijke aanbestedingsprocedures in het Zuiderse land) cf p 95 KAS

Aanpak EC Bij holistische benadering “governance” hoort ook politieke dialoog over corruptie  VVSG bepleit dit ook binnen stedenband Cf voorbeeld Finland : transparantie en financieel management integraal deel van samenwerking !

OLAF (European Anti-Fraud Office) Vb publiekscampagne corruptie Vb pretoetreding tot EU door institutionele opbouw, creëren van betere openbare dienstverlening e.a. i.p.v. bruggen/scholenbouw “enable development countries to achieve ownership” - OLAF : coördinatie met onderzoeksinstellingen binnen UN & Wereldbank,… + zoeken naar coördinatie sanctionering Bvb in Balkan met Olaf-steun een publiekscampagne om mensen bewust te maken van corruptie, hen er op te wijzen dat ze geen smeergeld mogen betalen en beter aangeven als een openbaar ambtenaar of politicus hier misbruik van probeert te maken. Openheid en “public understanding” zijn de meest belangrijke basisregels om corruptie tegen te gaan. Vb 2 heel goede resultaten bereikt in de werking van openbare administraties en de werking van de regeringsniveaus. Minder op vlak van de rechtsinstellingen, die het hardnekkigste vechten tegen verandering. - budgetsteun risico maar beste manier om ownership te herwinnen & transparantie te organiseren voor bevolking : het gevaar erkennen maar zoveel mogelijk maatregelen inbouwen om mogelijke negatieve effecten te beperken. Om projecten of programma’s te evalueren : ook lokale mensen interviewen om een zo breed mogelijk beeld te krijgen. Werk met lokale mensen, met “insiders” (mensen vanuit de publieke instelling), train mensen op het werkterrein. zelf, werk op “cases” en stel deze voor als kansen om te leren ipv als probleemgevallen. Op deze manier werken leidt ertoe dat je lokale capaciteit opbouwt, vertrouwen in openbare instellingen bevordert.  OLAF eventueel contacteren voor algemene info over het land waar je werkzaam bent ?? Zij volgen eigenlijk enkel gevallen op waar EU geld in besteed is. DUS geldig in het geval gemeente deelneemt aan programma non-state actors (bvb thematisch) NOTA’s herbekijken !!!

Budgetsteun of niet ? = risico maar nodig om ownership te herwinnen = transparantie crëeren voor bevolking = gevaar erkennen maar zoveel mogelijk maatregelen inbouwen om mogelijke negatieve effecten te beperken. Bvb - verplichte interne en externe audit - ook lokale mensen interviewen over outcome project Opgelet : geen overconcentratie op budget ! Wil je –als je weet dat jouw partnergemeente in een land ligt waar corruptie hoogtij viert- het risico lopen om geld te investeren in hun werking, in de uitvoering van projecten? in budgetsteun ? budgetsteun risico –stelt Olaf maar toch doen zij het : Werk met lokale mensen, met “insiders” (mensen vanuit de publieke instelling), train mensen op het werkterrein. zelf, werk op “cases” en stel deze voor als kansen om te leren ipv als probleemgevallen. Op deze manier werken leidt ertoe dat je lokale capaciteit opbouwt, vertrouwen in openbare instellingen bevordert OPGELET : over-concentration on budgets can strangle your whole policy ! (Margrietus Van den Berg, Europarlementslid, vice-president van de Committee on development)

TI Integrity Pacts (IP’s) “ agreements subscribed between all the parts that are directly involved in a bidding process, to promote transparency, equity and sustainability of the contracting sheme adopted” = compatibele aanvulling op bestaande legislatie = nuttig instrument voor partner in het Zuiden Stel dat je niet alleen veilig wil spelen met het gemeentelijk of Vlaams geld dat je in je partner investeert maar dat je in de globale samenwerking met je partner wil werken rond transparant financieel management. Dan kunnen de Integrity Pacts van TI een waardevol monitoring instrument bieden voor je partner, vooral in openbare aanbestedingsprocedures. Nodig : politieke wil bekomen om het IP te gebruiken (het is compatibel met wetgeving van elk specifiek land) samen een developing risk map opstellen : dit helpt om die delen in de aanbestedingsprocedure te vinden die onderhevig zijn aan corruptie. Wat daarna dan weer helpt om de juiste maatregelen in te bouwen. Public hearings = aanvullend instrument naast de voorbeelden van VM, cf kan onderdeel zijn van globale ethische code.

FIN – Fin financieel beheer Finland Ownership gemeente geen tussenstructuur op rekening gemeentebestuur  betrokkenheid ambtenaren én mandatarissen Audit = leerproces financieel management i.f.v capaciteitsopbouw OWNERSHIP door gemeente zelf : essentieel voor bestuurskrachtversterking. Openbaar bestuur moet ZELF leren hoe openbaar geld fatsoenlijk te beheren. Dus niet via een comité zoals ST of Mol maar rechtstreeks van bestuur tot bestuur  MOET op rekening van gemeentebestuur zodat ze financieel management leren = zowel ambtenaren als mandatarissen (~doelstelling versterken lokale democratie) = niet via rekening organisatie of privépersoon Daarom : fondsen moeten terecht komen op rekeningnummer van gemeentebestuur zodat ze zelf leren beheren. Verplichte audit op nodig zoals bij ons : intern en extern. Jaarlijks

Financieel management ~ “Good governance“ Geen lekken (corruptie) Transparante boekhouding vergemakkelijkt samenwerking andere beleidsterreinen --> Meerwaarde aan O.S. Goed Financieel management = voorwaarde voor goed bestuur in Noord en Zuid ! Pas dan geef je meerwaarde aan OS tov NGO’s In theorie : Heli stelt dit heel scherp. Partners moeten eerst werken aan de opbouw van kennis rond gemeentelijke administratie, dus zeker aan financieel beheer voordat ze zich op andere beleidsdomeinen mogen begeven = theorie. In praktijk : overlapt dit met beleidsterreinen als onderwijs, gezondheidszorg, milieu, cultuur. Reactie van Heli te begrijpen WANT incident pilootfase : 3000 € verdwenen. In financieel rapport Z : bedragen die hoger lagen dan normale tarieven. Impliceert dat je op hoogte moet zijn van de prijzen in dat land om het financieel rapport te kunnen analyseren en te zien of bedragen correct zijn of “overgeprijsd” (overprized) zijn. Coördinator Finse gemeente wantrouwig -- > hierdoor vraag naar externe audit Audit ontdekte dat coördinator in Zuiden ca 3000 € scheef sloeg om zijn eigen bedrijfje op te zetten.  tegen fraude is opgetreden: Discussie met de gemeentesecretaris in het zuiden (municipal manager)  liet coördinator dit bedrag terugstorten zodat kwestie correct opgelos geraakte Samenwerking tussen partners kan hierdoor voortgezet worden en iedereen heeft er les uit geleerd. Kwestie werd openlijk besproken met subsidieverlener Ministerie van Buitenlandse Zaken  conclusie : belangrijk dat het geleden verlies werd rechtgezet + dat deze werkwijze tot transparantie in de samenwerking heeft geleid en er hierdoor een goed leerproces tot stand is gekomen inzake financieel management.

Hoe vermijden dat OS corruptie voedt ? Door de hoogste integriteitsnormen toe te passen in de samenwerking : Ethische training van ambtenaren Deontologische (gedrags)codes Algemene personeelsreglementering = goed maar vaak toch onvoldoende Cf de ganse presentatie van de voormiddag

Hoe vermijden dat OS corruptie voedt ? Uitvoeringsregels bvb inzake “whistle-blowing” (informanten die een einde maken aan corruptie) In extreme gevallen : sancties door opschorten steun aan project of programma Informanten “whistle-blowers” zouden niet allen beschermd moeten worden maar zelfs verplicht moeten worden tot het signaleren van gevallen van corruptie of verkeerde aanpak. De EC heeft hiertoe in haar instellingen een reglementering ingebouwd die zware sancties oplegt in het geval van misdragingen. Personeel moet worden opgeleid en aangemoedigd om beslissingen te nemen en een verantwoordelijkheid op te nemen, zonder te worden geïntimideerd. Acties, ondernomen tegen corruptie zouden moeten worden beloond.

Preventief werken Verschillende stadia van een samenwerkingsprogramma of projectcyclus doorlopen en de risico’s in elk stadium analyseren! Goede voorwaarden stellen aan financiële steun Aan bestuurskrachtversterking van lokale administraties werken ~ownership STADIA Bvb mensen in het Zuiderse land die een bepaald belang hebben bij “winstgevende”projecten, zouden niet de prioriteiten mogen bepalen voor ontwikkelingssamenwerking. Bvb Sint-Truiden project met campesinos – stel dat ST of NG enkel naar campesinos zouden luisteren, zou irrigatieproject enige prioriteit zijn.  Comité de desarrollo spreekt met tal van bevolkingsgroepen/groepen begunstigden en bepaalt de prioriteiten op basis van lijst aanvragen. Bvb in het geval van grote donoren : infrastructuurprojecten zijn meer winstgevend dan wegen of landelijke ontwikkelingsprojecten – weer een risicofactor. Als je dit zou toepassen op vlak van lokaal bestuur : kan voorkomen dat burgemeester partnergemeente een prestigeproject voorstelt (cf bouw cultureel centrum of nieuw gemeentehuis) terwijl dit voorbij gaat aan de prioriteiten van de bevolking ???? Bvb als donor zou je er moeten opletten je eigen export industrieën niet te bevoordelen. Cf ook een gemeente kan een aantal bedrijven op zijn grondgebied hebben die wel heil zien in de stedenband omwille van eigen commerciële belangen. (cf Iepers sapproject ??? Turnhout – Janssens Pharmaceutica,…) Dit kan er immers toe leiden dat de prioriteiten worden verdraaid/gedegenereerd van bij het begin, waardoor je later activiteiten genereert die de basisbehoeften als gezondheid en educatie verwaarlozen. BESTUURSKRACHTVERSTERKING : moet je doen want dat ontwikkelt “ownership” in ontwikkelingslanden. MAAR dit veronderstelt een bestuur dat “accountable” is, verantwoording aflegt. Terwijl je hieraan werkt, loop je natuurlijk risico’s…

Preventief werken Coherentie zoeken met andere donoren Contact met departementen buitenlandse zaken, handel, ambassades en consulaten Zelfde normen hanteren inzake transparantie & “accountability” als dat je eist van partner Lange termijn –perspectief om capaciteit hierrond op te bouwen Coherentie donoren : al dikwijls gezegd. alle donoren hebben eigen prioriteiten, doelen, actieplannen en vaak zijn die niet in lijn met nationale doelstellingen omdat donors al eens andere prioriteiten durven stellen dan de regering. Dit stuurt gemengde signalen : één donor zal zich inschrijven in de strategie van de nationale regering, een andere niet. De ene zal ontwikkelingssteun afbouwen omdat het land geen vooruitgang boekt op het vlak van corruptie en op hetzelfde moment stort een andere donor een groot subsidiebedrag op rekening van diezelfde regering… heel verwarrend. --> Nieuwe normen wereldwijd “Paris Agenda” , ondertekend in maart 2004 Belonen van goed gedrag en bestraffen van slecht gedrag moet consequent gebeuren want anders spelen regeringen donors tegen elkaar uit.  kan worden doorgetrokken op lokaal vlak. Is dus van het grootste belang dat je weet welke andere donoren /partnergemeenten er met je partner in het Zuiden samenwerken, dat je met hen kan afstemmen over wie wat doet en zelfs welke houding jullie elk aan zullen nemen in het geval de partner zich niet aan afspraken houdt, engagementen niet nakomt, etc of – in het ergste geval – zich corruptie voordoet… Bvb Mol consequent analyse van wie actief is op terrein. Bvb Zemst overleg met partner uit Dordogne om te weten te komen waar zich problemen voordeden in het verleden in de samenwerking met Sokone. Probeert op basis hiervan duidelijkere afspraken te maken met Sokone Vanuit VVSG reeds besproken met zusterverenigingen in hoeverre een afstemming mogelijk is : niet makkelijk wat formulieren, vormvereisten betreft, maar informatiedoorstroming wordt wel nagestreefd in landen waar onze gemeenten actief zijn. Wordt ook globaal aan gewerkt binnen UCLG –werkgroep decentralisatie

Development Assistance Committee (DAC > OECD) Beheert netwerk GOVNET, die ambtenaren van de verschillende donorlanden samenbrengt om ervaring uit te wisselen Ontwikkelde aantal principes (cf documap) en instrumenten

Link met decentralisatieproces Decentralisatie aan sneltempo van nationaal naar regionaal en lokaal niveau : + dichter bij de bevolking : kunnen zelf bepalen wat hun echte noden en prioriteiten zijn - meer beslissingsniveaus waardoor het risico op corruptie toeneemt voorzichtigheid & “berekend risico” om ontwikkeling te bevorderen Er is geen duidelijk antwoord te geven. Voorzichtigheid is de boodschap. Maar ook : de situatie van het specifieke land tenvolle trachten in te schatten, de kwaliteit van de instellingen en van de beleidsmakers trachten in te schatten en een zekere graad van vertrouwen aan deze mensen te geven. Je moet dus een “berekend risico “ nemen om ontwikkeling te bevorderen…

Garantie ? Beschouw alle maatregelen als preventie-instrumenten niet als een garantie dat er geen corruptie meer zal zijn ! Geen enkele persoon , verantwoordelijk voor OS kan echt garanderen dat elke euro subsidie haar bestemming zal bereiken ! De enige manier om risico totaal te vermijden is te stoppen met werken ! (p 87 uit KAS citaat dieter Frisch, vroegere directeur Algemene ontwikkeling bij EC en adviseur bij TI) Foto van overleg tussen Finse gemeente en partner uit Tanzania waarbij ze duidelijk overleggen over waar het geld naartoe is gegaan en waarbij kritische vragen worden gesteld bij bepaalde bedragen/ verantwoordingsstukken

Blijf streven naar “Good Governance” = “ the transparent and accountable management of human, natural, economic and financial resources for the purposes of equitable and sustainable development, in the context of a political & institutional environment that upholds human rights, democratic principles and the rule of law” > Cotonou agreement