Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid, 12 juni 2003 INNOVATIE EN DUURZAME ONTWIKKELING systemen in transitie Prof. dr. ir. Ruud E. Smits

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Waar gaat het over? Rol van de wetenschapper Wat valt er te leren uit innovatiestudies? ‘Systemic Instruments’ Rol van de overheid: legitimatie, problemen, dilemma’s, suggesties

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Rol wetenschapper Ballonnen opblazen maar ook doorprikken: er zijn al genoeg slimme antwoorden op zoek naar een probleem. Soms belemmeren die het zicht op de echte problemen.

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Nederland: Albanië aan de Noordzee? Michael Porter schetst een somber beeld

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Het CPB ziet het voor de afwisseling eens positiever Uit ‘De peilers van de kenniseconomie’ blijkt:. In drie toonaangevende ‘benchmarks’ wordt NL twee keer in de kopgroep geplaatst (OESO, EU, UNICE).. Porters analyse blijkt weinig robuust: kleine wijzigingen in de aannamen geven systematisch een veel positiever beeld.

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid EU Scoreboard (1) investeren in de kenniseconomie

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid EU scoreboard (2) ‘ performance’ van de kenniseconomie

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Dat betekent niet dat er geen problemen zijn Uiteraard verdienen de punten die het Ministerie van Economische Zaken noemt de volle aandacht, maar enige relativering is op zijn plaats (β’s en MNO’s, VS-Nl-Lux).... en hopelijk leiden ze niet af van 3 belangrijke, maar lastig te grijpen problemen die in het kader van innovatie & duurzaamheid met name van belang zijn.

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Drie belangrijke problemen Uitbuiten verschillen tussen landen (‘competitive advantages’). In lijn met Porter en met name voor kleine landen van belang. Bereidheid om het aspect duurzaamheid als gelijkwaardig mee te nemen in economische strategieen en dus in beslissingen over innovatieprocessen. Een innovatiesysteem bouwen is een, het - in strategische en praktische zin - managen is nog heel wat anders (zie ook advies SER).

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Trends Innovatie Praktijk, Theorie en Beleid (1) Einde lineair model innovatie

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Trends Innovatie Praktijk, Theorie en Beleid (2) Opkomst systeemdenken Focus op technologie én organisatie én instituties Verschillen tussen landen (leren + comp. adv.) Verschillen tussen sectoren (biotech en ICT) Holistisch Historisch perspectief (pad-afhankelijk) Innovatie als interactief proces Belang van leren Combinatie structureel- en actor georiënteerd perspectief

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Trends Innovatie Praktijk, Theorie en Beleid (3) Onzekerheid, belang van leren Innovatie is mensenwerk Complex: veel, heterogene actoren, systeemkarakter ‘Bounded rationality’ Innovaties komen niet als kant- en klare pakketjes. Innoveren heeft karakter van ‘trial and error’ proces waarin leren van cruciaal belang is.

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Wat valt er te leren van innovatiestudies? Als:. Geld in R&D pompen niet automatisch leidt tot innovatie;. Innovatie niet iets is wat zich binnen één organisatie afspeelt;. Innovatie moeilijk te plannen is en met vallen en opstaan geleerd moet worden..... Dan: Is het tijd de door financiële instrumenten gedomineerde beleids-instrument-portfolio uit te breiden met nieuwe instrumenten: ‘systemic instruments’.

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid ‘Systemic Instruments’ een opmerking vooraf SI komen niet in de plaats van andere instrumenten (financiële, diffusie, regulering,..); zij vullen de portfolio aan en versterken (soms) de impact van traditionele instrumenten.

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Functies ‘Systemic Instruments’ Articulatie van mogelijkheden en van de vraag. Regievoering, ‘alignment’ van actores. Ondersteunen leren en experimenteren.

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Voorbeelden Systemic Instruments Programma Duurzame Technologische Ontwikkeling (DTO) Innovatienetwerk Groene Ruimte en Agrocluster Clusterbeleid FUTUR-programma (Duitsland) NIDO

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Rol overheid legitimatie Innovatiebeleid over laatste 25 jaar steeds meer systeemkenmerken. Deze rol kan vanuit een systeemperspectief als volgt gelegitimeerd worden (Technopolis): - Ontbrekende competenties (lerend vermogen bedrijven) - Feilen van instituties (starre disciplinaire oriëntatie universiteiten) - Systeemfouten (‘lock in’, te sterke relaties, te zwakke relaties) - Feilen in het ‘framework’ (regulering, wetgeving)

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Rol overheid problemen en dilemma’s Verkokering belemmert systeemgericht beleid. Strategie op hoog niveau moeilijk te verenigen met netwerksturing in ‘poreuze samenleving’. Wij zijn goed in produceren van nieuwe kennis, maar slecht in toepassen ‘reworking knowledge’ (Harry Beckers) Gepercipieerde tegenstelling tussen economische en ecologische doelstellingen.

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Rol overheid suggesties (1) ‘Fixing weak links in innovation systems’ (Technopolis) in lijn met advies VROM-raad en IBO-rapport. Van verkokerd en verticaal naar ontkokerd en horizontaal (hardnekkig probleem: ieder kent de weg die derwaarts gaat, 1981). Centrale, machtige en creatieve strategieontwikkelaar (Fins model) in combinatie met versterking systeemmanagement op decentraal niveau (SI’s).

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Rol overheid suggesties (2) Ruimte scheppen voor leren en experimenteren. Infrastructuur strategische intelligentie (ook internationaal: schaalvoordelen, internationale leerprocessen) Werk maken van aanpassing kennisinfrastructuur: multi-disciplinariteit op universiteiten, relatie universiteiten - bedrijven, herbezinning missie, structuur kennisinfrastructuur,…. ICES-KIS permanent maken: garantie kwaliteit infra- structuur en garantie aansluiting onderzoek - gebruikers

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Rol overheid suggesties (3) Samenvattend: een nieuw sturingsmodel bestaande uit oude componenten: - Top down, centraal strategie-ontwikkeling op hoofdlijnen; - Polderen om het op decentraal niveau eens te worden; - Netwerksturing voorzien van adequate systemic instruments om strategie effectief te implementeren.

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid Rol overheid suggesties (4) Om zo’n sturingsmodel te ontwikkelen is nog veel kennis nodig. Het ICES-KIS programma NIDO/Kennisnetwerk Systeem Innovaties probeert die kennis te ontwikkelen: - Universiteiten, TNO, GTI’s, bedrijven, intermediare organisaties; - Fundamenteel onderzoek in relatie tot praktijk projecten; - Veel interactie en veel wederzijds leren.

Copernicus Institute Innoveren richting duurzaamheid, 12 juni 2003 Rol Copernicus Instituut Door fundamentele theorievorming en een leidende rol in dit type projecten wil het multi-disciplinaire Copernicus Instituut haar bijdrage leveren aan een betere benutting van het innovatief potentieel t.b.v. een meer duurzame samenleving.