Onderaanneming Een onderzoek naar de relatie tussen arbeidsorganisatie en arbeidsvoorwaarden in de bouwsector (2005)

Probleemstelling Arbeid kan worden gereguleerd hetzij met organisaties hetzij met een (vrije) markt (cf. artikel 1 uit reader A). In organisaties gelden min of meer vaste arbeidsvoorwaarden; op een markt (waar ofwel de arbeid zelf, ofwel het product van die arbeid wordt aangekocht) gelden veel meer wisselende arbeidsvoorwaarden. Er zijn mengvormen te observeren waar organisaties gedeeltelijk marktprincipes gaan toepassen, met alle gevolgen vandien op de arbeidsvoorwaarden.

Het Lentic/Tesa-onderzoek (2005) Thema’s Evolutie van de bedrijfsstructuren in de bouwsector Impact van die evolutie op het sociaal overleg Interviews van een veertigtal actoren uit de sector Focus op het vertoog en de waarneming van de actoren zelf

Evolutie van de sector Strategische keuze voor « laten doen » in plaats van « doen » Einde van de beschermde markten Technische verandering en productiviteitsstijging

Keuze voor "laten doen", einde van beschermde markten technische vernieuwing, productiviteitsstijging

Vier uitdagingen voor de sector Toename vereiste flexibiliteit Tekort aan gekwalificeerde werknemers Impact van de nieuwe Europese ruimte Druk van normen en standaarden

Toename vereiste flexibiliteit (#1) Er zijn verscheidene maatregelen… KB213 (grenzen van de jaarlijkse arbeidsduur kunnen worden verlegd), « buitengewone vermeerdering van het werk », flexibele werkweek … maar ze worden onvoldoende gebruikt, want: Soms veel rompslomp om ze toe te passen (akkoord van vakbondsdelegatie, aanpassen van arbeidsreglement, afsluiten van bedrijfsovereenkomst) Focus op flexibiliteit in de arbeidstijd (en niet op numerieke flexibiliteit)

Toename vereiste flexibiliteit (#2) Er zijn andere maatregelen…. Ontslag Tijdelijke werkloosheid om economische redenen Uitzendarbeid …maar die zijn duur Eenvoudigste en goedkoopste oplossing = onderaanneming

Toename vereiste flexibiliteit ONDERAANNEMEN Keuze voor "laten doen", einde van beschermde markten technische vernieuwing, productiviteitsstijging

Tekort aan gekwalificeerde werknemers (#1) Vroegtijdige uitstroom en kleinere instroom van bouwvakkers. Waarom? zwaar werk minder jongeren op de arbeidsmarkt vermijden van technisch- en beroepsonderwijs vermijden van bouwonderwijs vermijden van bouwsector

Tekort aan gekwalificeerde werknemers (#2) Tekort aan kwalificaties Weinig vorming in KMO ’s Geen opleiding gedurende tijdelijke werkloosheid Problemen met toewijzing opleidingsfondsen De eenvoudigste en goedkoopste oplossing = onderaanneming

Toename vereiste flexibiliteit Tekort aan gekwalificeerde werknemers ONDERAANNEMEN Keuze voor "laten doen", einde beschermde markten technische vernieuwing, productiviteitsstijging

Impact van de nieuwe Europese ruimte (#1) Europa weegt op het nationaal sociaal overleg Voogdij over de agenda van het nationaal sociaal overleg Complex en duur Europees sociaal overleg Openstellen van de markt (verhoogt de concurrentie binnen de sector) internationaal onderaannemen wordt vergemakkelijkt en vanzelfsprekend

Impact van de nieuwe Europese ruimte (#2) De sectoriële syndicalisatiegraad in Europa Europese Stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden (2005)

Toename vereiste flexibiliteit Tekort aan gekwalificeerde werknemers Impact van de Europese eenheidsmarkt ONDERAANNEMEN Keuze voor "laten doen", einde beschermde markten technische vernieuwing, productiviteitsstijging

Druk van normen en standaarden Toenemend belang en ingewikkeldheid van lastenboek Toename van certificaten en labels Nieuwe veiligheidsvoorschriften Meer kantoorwerk Concurrentievervalsing Meer samenwerken op afstand De eenvoudigste oplossing = onderaanneming

Toename vereiste flexibiliteit Tekort aan gekwalificeerde werknemers Impact van de Europese eenheidsmarkt ONDERAANNEMEN Keuze voor "laten doen", einde beschermde markten technische vernieuwing, productiviteitsstijging Druk van normen en standaarden

Evolutie van de onderaannemingsvormen (#1) Algemeen aannemer (AA) Onder- Aannemer (OA) OA

Evolutie van de onderaannemingsvormen (#2) OA KB OA Totaal- aanbieder OA KB= koppelbaas

Evolutie van de onderaannemingsvormen (#3) Project manager Financiële groepen, verzekeringen, enz. OA KB OA AA KB

Kenmerken van de nieuwe onderaannemingsvormen Lange en ingewikkelde onderaannemingsketens Juridische spitsvondigheden en onzekerheden Verlies aan autonomie Inmenging van nieuwe actoren Fragmentatie van de werknemers als collectiviteit, precaire positie van personeel in kleine bedrijven Ketens van(internationale) onderaanneming

Toename vereiste flexibiliteit Tekort aan gekwalificeerde werknemers Impact van de Europese eenheidsmarkt Druk van normen en standaarden INTERNATIONAAL ONDERAANNEMEN Beroep van algemeen aannemer verandert Keuze voor "laten doen", einde beschermde markten technische vernieuwing, productiviteitsstijging

Individuele logica, collectieve perverse gevolgen… Internationale onderaanneming: doet flexibiliteitseisen toenemen doet afbreuk aan het imago van de sector verhoogt de druk op Europees vlak maakt normen en standaarden noodzakelijk Een zichzelf versterkend probleem

Toename vereiste flexibiliteit Tekort aan gekwalificeerde werknemers Impact van de Europese eenheidsmarkt Druk van normen en standaarden INTERNATIONAAL ONDERAANNEMEN Beroep van algemeen aannemer verandert Keuze voor "laten doen", einde beschermde markten technische vernieuwing, productiviteitsstijging

En het sociaal overleg? Problemen voor de vakbonden: ondervertegenwoordiging in KMOs situatie op het terrein zeer verschillend Problemen voor de werkgevers: KMO-isering vermindering financiële middelen moeilijke contacten met kleine structuren andere verwachtigingen van kleine structuren

En het sociaal overleg? Opkomende tendensen: financiële logica belangrijker dan sociale regulering probleem om de juiste gesprekspartners te identificeren onduidelijke collectieve verhoudingen in internationale context nationaal sociaal overleg onder EU-voogdij complex en duur sociaal overleg op EU- niveau groeiende afstand tussen overleg en situatie op het terrein

Toename vereiste flexibiliteit Tekort aan gekwalificeerde werknemers Impact van de Europese eenheidsmarkt Druk van normen en standaarden INTERNATIONAAL ONDERAANNEMEN Beroep van algemeen aannemer verandert Keuze voor "laten doen", einde beschermde markten technische vernieuwing, productiviteitsstijging Crisis van het zelfregulerend vermogen

Een nieuw sociaal overleg? Met wie onderhandelen? Nieuwe actoren uitsluiten of betrekken Waarover onderhandelen? “Boekhoudlogica” of herpositioneren van de sector Op welk niveau onderhandelen? Eenheid of veelheid (EU, sector, bedrijf, bouwplaats)