Hfdst 4: Politieke regimes en politieke systemen Definities: Politiek regime (p 22-23): de manier waarop de politieke macht(en) worden georganiseerd Hoe worden ze aangewezen Wat zijn hun bevoegdheden Welke regels regelen hun onderlinge verhoudingen Politiek systeem (type regime): soorten van politieke systemen binnen een regime: studie van de actoren

Classificatie van politieke regimes -Aristoteles, Montesquieu, Rousseau Regeringsvormen bij Aristoteles Door wie? Één persoon Klein aantal Groot aantal Ten gunste van elite (corrupte vorm) Tirannie Oligarchie Democratie Ten gunste van allen (correcte vorm) Monarchie Aristocratie Politeïa

-hedendaagse classificatie 1. autoritaire regimes 2. (totalitaire regimes) 3. democratische regimes

Voorafgaande beschouwingen Democratie is uitzonderingsregime Poreuze grenzen tussen verchillende soorten regimes Er is niet noodzakelijk een evolutie in de tijd

Democratie, een omstreden begrip - Geen algemeen aanvaarde definitie, vandaar voorstel Dahl om term democratie in pol. wet. te vervangen door ‘polyarchie’ - Democratie : « regering door het volk, van het volk en voor het volk » (Abraham Lincoln, 1863) onderscheid met monarchie (regering door één iemand) en van de aristocratie (regering door enkelen) (J.J. Rousseau)

Toch zekere consensus over 3 minimum voorwaarden: 1. uiteindelijke macht = burgers (sociaal-contract begrip) 2. macht wordt volgens vastliggende regels uitgevoerd (rule of law) 3. individuele rechten en vrijheden van burgers worden gerespecteerd en beschermd

Gradaties binnen respect voor deze 3 minimumvoorwaarden : vbn: - Respect voor individuele rechten en vrijheden: ook socio-economische grondrechten, persvrijheid, - Macht gaat uit van de burgers: daadwerkelijke participatie -…

Discussiepunten democratie Rechten ter bescherming van minderheden: “En fait le principe majoritaire n’a de sens, et sa portée ne peut être exactement mesurée que s’il a pour contrepartie le respect de la minorité par la majorité, et le droit pour celle-ci de se constituer librement en opposition. Tel est donc le second principe de la démocratie occidentale” Relatie tussen vrije markt economie en democratie: vrije markteconomie kan zonder democratie; kan democratie zonder vrije markteconomie, dwz met plan economie

Index van Freedom House Vrije en eerlijke verkiezingen op regelmatig tijdstip, met eerlijke kans voor oppositie ( niet alleen rechtsregels maar ook effectieve toegang tot media) Inspanningen van overheid om corruptie, discriminatie en politiek geweld tegen te gaan Respect voor fundamentele rechten: vrijheid van godsdienst, meningsuiting, vereniging Degelijk functionneren van het rechtssysteem

Drie categorieën - Vrij : 1 tot 2,5 - Gedeeltelijk vrij : 3 tot 5 - Niet vrij : 5,5 tot 7 Zuid-Afrika: Political Rights Score: 2 ; Civil Liberties Score: 2 België : Political Rights Score: 1 ; Civil Liberties Score: 1 Mexico : Political Rights Score: 2 ; Civil Liberties Score: 3 Rusland : Political Rights Score: 6 ; Civil Liberties Score: 5 Griekenland, Italië, Ghana: 2-1 Noord Korea: 7-7

Autoritaire regimes: heel ruime categorie Kenmerken (negatieve definitie) Staat ontvangt zijn macht niet van de burgers: geen « echte » verkiezingen, geen « echte » concurrentie tussen kandidaten voor de politieke macht ; geen afwisseling van de macht Geen rechtststaat: machthebbers houden zich niet aan regels, geen verwijdering als niet respect voor regels Geen respect voor individuele rechten en vrijheden: evt in wet, niet beschermd

Totalitaire regimes (of systemen) ‘Totalitarisme’ : zeer geconnoteerde term 2. Kenmerken - eenheidspartij die zich vereenzelvigt met de staat -aloverheersende aanwezigheid van politieke politie: doel: terreur zaaien, onderdanigheid creëen, beveiligen van het systeem -openlijk misprijzen voor de rechterlijke macht -indoctrinatie van bevolking in organisaties waaraan men niet kan ontsnappen -nieuw soort waardensysteem

Hannah Arendt NIEUW soort regime: verschil ligt in -feit dat het nieuwe regime de vroegere sociale, juridische en politieke tradities vernietigt -dat het de klassen in massa transformeert, dat men het individu depersonnaliseert -dat men een buitenlands beleid opzet dat erop gericht is de wereld te domineren -dat men een heel nieuw waardensysteem opzet anders dan de wereld voorheen heeft gekend -het zaaien van terreur (politieke politie)

Democratische regimes: variatie In theorie zijn er 2 vormen van democratie mogelijk : directe en vertegenwoordigende In praktijk zijn hedendaagse democratische staten vertegenwoordigende democratieën (bevolking bestuurt niet zelf: neemt zelf geen beslissingen en voert ze zelf niet uit)

A. Directe democratie afwezigheid van vertegenwoordiging, de bevolking neemt zelf ,rechtstreeks en in haar geheel deel aan de besluitvorming Regime of utopisch principe? Belangrijkste problemen van directe democratie: Praktische organisatie: de schaal Participatieve pretentie Respect voor minderheden Correctiemechanismen

Benaderingen van directe democratie: - Volksraadpleging en/of referendum; - Consultatie (oa deliberatieve jury’s) - E-democracy?; - … Wat is een referendum? Een instrument van directe democratie waar kiezers worden gevraagd zich uit te spreken over een te nemen publieke beslissing (en niet over mandaten zoals bij verkiezingen). Het resultaat van ene referendum is bindend voor regering en wetgever. Het resultaat van een volksraadpleging is niet bindend…

Een praktijk die in vele landen wordt toegepast, maar …zeldzaam, tenzij in Zwitserland, maar enkel voor een minimaal aantal beslissingen Trend in westerse landen naar meer referenda - Waarom: geen oplossing vr moeilijk probleem, legitimiteit verschaffen

  Aantal referenda 1975-2000 Aantal onderwerpen Zwitserland 72 222 Ierland 12 16 Italië 11 46 Nieuw-Zeeland 10 Uruguay 8 Frankrijk 2 Canada 1 Verenigd Koninkrijk Nederland België

Geen referendum in België Niet voorzien in de grondwet Mogelijkheid om een volksraadpleging te organiseren? Neen volgens Raad van State Een (negatieve) ervaring: de volksraadpleging mbt de terugkeer van Leopold III na WOII: « de koningskwestie »

Mogelijke voor- en nadelen van het referendum Pure toepassing van het meerderheidsprincipe zonder correctiemechanismen voor minderheden Ongelijke participatie: hooggeschoolden en rijken participeren meer (kost!) 3. Vaak lage participatiegraad 4. Conservatief: bewaart eerder het behoud van situaties dan ze te veranderen (vb: stemrecht vrouwen Zwitserland- 1971) 5. Een specifieke situatie wordt uit zijn context gehaald : kan aanleiding geven tot tegenstrijdige of onverwachte resultaten

6. Analytische capaciteit van de bevolking? 7. Kan geassocieerd worden met vertrouwensstemming over regering 8. Duidelijke maar zeer algemene vraag, geeft geen antwoord op alle vragen omtrent beleidsbeslissing 9. Wijze waarop de vraag wordt geformuleerd kan beïnvloeden

1. Komt tegemoet aan de gebreken van de vertegenwoordigende democratie Voordelen referendum 1. Komt tegemoet aan de gebreken van de vertegenwoordigende democratie 2. Draagt bij tot het debat en de politisering van individuen 3. Legitimeert beslissingen, tenminste als hoge participatiegraad

De vertegenwoordigende democratie Wat is vertegenwoordiging? het parlement en regering vertegenwoordigen de meningen van de bevolking die zij geuit hebben op het moment van de verkiezingen Bevolking neemt niet zelf beslissingen en voert ze niet uit, gebeurt door vergadering die de politieke gemeenschap vertegenwoordigt - Verkiezingen funderen de vertegenwoordiging van de verschillende opinies en de legitimiteit van de democratie maar zijn niet de enige mogelijke denkbare praktijk om vertegenwoordiging te organiseren – lottrekking? Waarom niet? bekwaamheid

Hoe krijgt de vertegenwoordiging gestalte? Volgens welke regels en principes wordt de politieke vertegenwoordiging georganiseerd: verschillende ideaaltypes 1. Vertegenwoordiging als delegatie 2. Vertegenwoordiging in vertrouwen 3. Vertegenwoordiging via partijen en programma’s: het mandaatmodel

Vertegenwoordiger van kiesdistrict, eigen kiezers of hele natie Vertegenwoordiging en afspiegeling

Types democratische regimes Parlementair regime Presidentieel regime Essentieel onderscheid: verantwoordelijkheid van regering/staatshoofd tav parlement Buitenbeentje Frankrijk: semi-presidentieel regime …