Het Nederlandse landschap in economisch perspectief: de Vechtstreek Ekko van Ierland Mmv Jasper Dekkers

Introductie Landschap als ‘publiek goed’ Actoren (o.a. ondernemers, NGO’s, publieke actoren: gemeenten, provincies en Rijk Wie beslist? Wat is de betekenis van het subsidiariteitsbeginsel? Kunnen we (veranderingen in) landschap economisch waarderen? Wat willen we? Wat zijn kosten en wat zijn baten? Conclusies

Marjoleine de Vos in NRC-Handelsblad “..Dat zat dichters hoog. En dichters niet alleen. We hadden het over de bedrijventerreinen bij elk miniem plaatsje, de eindeloze reeksen kantoorgebouwen die op een ‘zichtlocatie’ langs de snelwegen staan, de rondwegenziekte, de kassenepidemie, de woekerende lelijkheid. ….”. n.av. Willem van Toorn, Projekt Nederland

Publieke goederen Publieke goederen: 1. Uitsluiting is onmogelijk: iedereen kan ervan genieten 2. Geen rivaliteit in de consumptie: De markt faalt volledig bij de voorziening van publieke goederen. Een ander besluitvormingsmechanisme is nodig voor publieke goederen: democratische besluitvorming op basis van plannen en voorstellen. Echter: Niet alleen de markt kan falen, ook de overheid kan falen. Vraag: Nemen we op de juiste manier beslissingen? Waar gaat het goed? Waar gaat het fout? Waar is verbetering mogelijk?

Over ‘club goederen’ en ‘merit goederen’ Kan het landschap worden beschermd door private NGO’s (bv.Natuurmonumenten, Geldersch landschap)? Ze kunnen een bijdrage leveren en doen dat ook, maar vanwege ‘free riding’ kunnen ze niet genoeg doen. Te veel mensen die wel een voorkeur voor landschapbehoud hebben, zullen als free rider geen lid worden of veel te weinig bijdragen.

Definition of merit good A merit good is a product that society values and judges that everyone should have regardless of whether an individual wants them. In this sense, the government (or state) is acting paternally in providing merit goods and services. They believe that individuals may not act in their own best interest in part because of imperfect information.

Over ‘merit goederen’ Zijn niet-specifiek-geschoolde “ondeskundige” bestuurders in staat om de waarde van het landschap juist in te schatten en om belangrijke besluiten te nemen? Kunnen lokale bestuurders en politici de juiste afwegingen maken? Of is er sprake van merit goederen waarbij de overheid (de centrale??) en deskundigen beter weten dan het publiek wat goed is? Zijn er deskundigen die hun deskundigheid kunnen inzetten om tot goede plannen te komen?

Over het subsidiariteitsprincipe Neem de beslissingen op het niveau waarop ze impact hebben. Zaken die alleen locaal van belang zijn kunnen locaal worden geregeld. Zaken die nationaal van belang zijn moeten op nationaal niveau worden geregeld Zaken die voor de EU van belang zijn moeten op EU niveau worden geregeld Stelling: landschappen zijn van meer dan provinciaal en gemeentelijk belang en moeten daarom op nationaal niveau worden beschermd!

landschap “economische activiteit” 0 L1 E1 L2 E2 Landschap en “economische activiteit” knoeier Estheet Ondernemer “Een goede planner”

Wat gaat er mis? Centrale overheid laat het afweten Lokale overheden hebben geen of te weinig deskundigheid Een droef samenspel van projectontwikkelaars en lagere overheden, versterkt door onvoldoende juridische mogelijkheden om te toetsen op landschapaantasting, leidt tot vernietiging van de mooiste landschappen en uitzichten in Nederland, omwille van vermeend economisch gewin op de korte termijn Raad van State toetst vooral op procedures, niet zozeer op esthetische aspecten of nut en noodzaak van aantasting van landschap

Waarde van het landschap wordt niet automatisch in geld uitgedrukt: we weten niet wat we vernietigen Milieuwaarderingsmethoden: Stated preference CVM Hoeveel bent u bereid om te betalen voor het instandhouden van het landschap? Revealed preferences: Mensen zijn bereid veel te betalen voor woningen met mooi landschap! In de praktijk wordt het economische gewin in keiharde guldens uitbetaald en het landschappelijk verlies ………???

Economische studies naar waardering Lars Drake The non-market value of the Swedish agricultural landscape* The contingent valuation method has been used to estimate the Swedes' willingness to pay to preserve the agricultural landscape. They seem willing to pay about 541 SEK/person*year (78 ECU) or 975 SEK/hectare*year (140 ECU) (May 1986). The results are judged to be reliable but with a low degree of precision. It is shown that willingness to pay is significantly correlated to income, age (negatively), level of education and to positive attitudes towards preservation of the agricultural landscape.

Wat kan er beter? Sterke en duidelijke rol van centrale overheid gebaseerd op oordelen van deskundigen Beperking van de mogelijkheden van lokale overheden Toetsing van plannen op betekenis voor landschap, compensatie op andere locaties Landschappelijk aantrekkelijk ontwerp van industrieterreinen en herstel van oude industrieterreinen Benutten van potentieel van bomen en struweel en dergelijke bij de bestrijding van lawaaioverlast, ipv metalen en glazen geluidschermen

Windmolens Goed voor duurzame energie! Meestal lelijk in het landschap! Waarom al die lostaande molens? Waarom niet in goed ontworpen windmolenparken, op de juiste locaties?

Lantaarnpalen Waarom een woud van lantaarnpalen? Een groot deel van het vakantie gevoel in het buitenland is te danken aan de afwezigheid van een overdosis van landschapverstorende elementen

Wat kan er niet? Elke verandering voorkomen Bevriezen van economische activiteit De geschiedenis stil zetten ………

Wat is er nodig voor deze betere oplossing? Heldere prioriteiten op nationale schaal Duidelijke afspraken met lagere overheden Veel beter design van infrastructuur e.d. Excellente en creatieve ruimtelijke planning Accent op landschap benutten en in ere houden Verbieden van allerlei ongewenste “zinloze” troep Herstel waar in het verleden zaken verkeerd zijn gegaan

Wat kost het? Relatief weinig: goed overleg en goede plannenmakers, benut bestaande capaciteit Met enkele tientallen miljoenen kan veel worden bereikt. Dit is “peanuts” ! Al zou het keer zoveel zijn, dan nog peanuts. Het mag veel kosten omdat landschap hoog wordt gewaardeerd

Wat levert het op? O.a. Behoud van landschap en natuur Herstel van oude industrie- en bedrijventerreinen “Esthetische bedrijventerreinen” ?! Geluk en levensplezier Behoud van historisch cultuurlandschap en visueel erfgoed!

Conclusies Landschap en de bescherming ervan vragen de grootst mogelijke aandacht! Geluksbeleving wordt ernstig verstoord door aantasting verstoring ontsiering e.d Dikwijls bestaan goede mogelijkheden om economische ontwikkeling en landschapsbescherming samen te laten gaan, maar ze worden onvoldoende benut: bv. langs de snelwegen, of bij industrieterreinen

De Ruimtescanner Socicaal-economische scenarios in beeld Jasper Dekkers VU Amsterdam Symposium Vechtplassencommissie 8 oktober 2011

Opzet De Ruimtescanner Twee sociaal-economische scenario’s Resultaten Vechtplassen

Simulatie ruimtegebruik 2040 In samenwerking met PBL Basis is WLO (CPB et al., 2006) Global Economy (A1 in IPCC/SRSS) Regional Community (B2 in IPCC/SRSS) Actualisatie in ruimtevraag, basisjaar, ruimtelijke plannen en modelinstellingen Aanzet tot discussie (vandaag) over toekomst Vechtplassen

Ruimtescanner: integreert kennis Ruimtelijk model Huidig ruimtegebruik Huidig ruimtegebruik Toekomstig ruimtegebruik Toekomstig ruimtegebruik Lokale geschiktheid Regionale ruimtevraag

Sociaal-economische scenario’s (WLO)

Ruimtevraag overige sectoren Wonen: PEARL icm Tigris XL Werken: BLM Landbouw: DRAM Natuur: beleid (EHS) Recreatie: beleid/aanname (~ wonen) Ruimtevraag per regio Regio-indeling kunnen verschillen per type (meestal provincie)

Model Base Year

RC-scenario (B2) RC (2040)

GE-scenario (A1) GE (2040)

Wat gebeurt er in het Vechtplassengebied? Wonen GE: veel uitbreiding, RC: focus op verdichting Werken Veel beweging rond Utrecht, GE: ook rond station Breukelen Recreatie Onderbenutting recreatiepotentie? GE: nwe recreatie tussen H’sum en Kortenhoef (dicht bij plassen) RC: nwe recreatie richting Eemnes (richting bos, polder en randmeren) Natuur GE: extra natte natuur rondom plassen RC: nog meer natte natuur rondom plassen + uitbreiding bos/hei Dynamische regio (GE) vs. Slow-landschappelijke regio (RC)?

Conclusies In onderwijs en opvoeding dient meer aandacht aan de bescherming van de kwaliteit van de publieke ruimte te worden besteed De quasi economsiche redenering dat de markt tot de beste resultaten leidt is compleet misplaatst als het om publieke goederen (dus ook het landschap) gaat Decentralisatie is voor landschap desastreus: de beslissingen worden op een verkeerd niveau genomen.

Suggesties voor oplossingen waardering van landschap de wenselijkheid om de landschapsplanning meer centraal (dwz op nationaal niveau) gestalte te geven omdat provincies en gemeenten veel te makkelijk op sleeptouw worden genomen door lokale commerciele belangen wat kost het om landschap te beschermen? welke alternatieven worden door het publiek verkozen, bijv. uiterlijk van bedrijventerreinen. mogelijkheden van toesting van ontwerpen door deskundigen. inventarisatie van prioritaire landschappen en historische locaties waar zijn inefficiente oplossingen gekozen en waarom?

Suggesties voor oplossingen herontwikkelen van bestaande industrieterreinen i.p.v. aanleggen van nieuwe locaties. zwaardere inbreng van landschapsdeskundigen en landschapsarchitecten in de planning van infrastructuur. mogelijkheden om bedrijventerreinen, bouwlocaties en zichtlocaties in te passen in het landschap, en in kosten baten analyses meer rekening te houden met landschapsbehoud c.q. bederf. mogelijkheden om het zicht op het landschap te behouden vanaf de wegen beperking van landschapsontsierende reclame-uitingen, sierverlichting e.d. de rol van onderwijs bij het ontwikkelen van gevoel voor landschap en esthetiek. experiment met het in een bepaald gebied opknappen van de publieke ruimte middels een gezamenlijke aanpak van de private en publieke sector.

Dank voor uw aandacht! © Wageningen UR