Gemeentelijke handhaving in het “groene” en “rode” spoor Peter De Smedt Advocaat LDR Centrum voor Milieu -en Energierecht UGent Vlaamse Hoge Raad voor de Milieuhandhaving milieu ruimtelijke ordening

Handhaving in de gemeente : het voorspel … Zullen we handhaven? Waarom handhaven we? Wat handhaven we? Hoe handhaven we? De “waarom”-vraag = de vraag naar de zingeving (regeltoepassing, veiligheidsgevoel, milieuwinst) De “wat”-vraag = de vraag naar prioriteiten (ad hoc, gemeentelijk handhavingsprogramma) De “hoe”-vraag = de stijl van handhaven

Handhaving in de gemeente : het voorspel … Handhavingsstijlen? Legalistische, strakke stijl of een (wat al te) flexibele stijl Welke stijl? Afhankelijk van verschillende factoren: wetgeving welke marge? welke instrumenten? sociale werkelijkheid belangen van de overtreder (vaak economisch, financieel) belangen van derden (gehinderde, milieuvereniging, …) belang van de gemeentelijke overheid (handhavingslast, draagvlak)

Welke gereedschap heb ik (nodig)?

Handhaving van de gemeente in het “groene” spoor Bronnen Milieuhandhavingsdecreet (Titel XVI DABM) oorspronkelijke versie: 21 december 2007 (BS 29 februari 2008), uitbreiding en wijziging: 30 april 2009 (BS 25 juni 2009) oorspronkelijk uitvoeringsbesluit: 12 december 2008 (BS 10 februari 2009), uitbreiding: (BS 25 juni 2009) Inwerkingtreding: 1 mei 2009 (oorspronkelijke versie) en 25 juni 2009 (uitgebreide versie) GAS (art. 119bis en 119ter van de Nieuwe Gemeentewet)

Bevoegdheidssfeer gemeenten milieuhandhaving (art. 34 MHB) Inrichtingen klasse 2 en 3, niet-ingedeelde inrichtingen en vrijevelddelicten: Grondwaterdecreet Milieuvergunningendecreet DABM (MER) Afvalstoffendecreet (art. 11-14, 17, 18 en 20) Wet luchtverontreiniging Wet oppervlaktewateren Wet geluidshinder …

Milieuhandhaving : handhavingsreactie gemeente Bestuurlijk spoor Zachte handhaving Raadgeving (nalevingshulp) Aanmaning (“gele kaart”) GAS: Bemiddeling Harde handhaving Bestuurlijke maatregelen GAS Gerechtelijk spoor Strafrecht Proces-verbaal of verslag van vaststelling Geen herstelmaatregelen Privaatrecht Wet 21 januari 1993 (Milieustakingsvordering) Bestuurlijke handhaving Gerechtelijke handhaving [Let op bij GAS]

Milieuhandhaving handhavingsreactie gemeente Bestuurlijke maatregelen Wie? : gemeentelijke toezichthouders (binnen toezichtsdomein – zie art. 34 MHB) burgemeester (art. 60 MHB): art. 2 wet oppervlaktewateren, art. 12 afvalstoffendecreet, exploitatie zonder vergunning, klasse 2 in strijd met vergunningsvoorwaarden, klasse 3 in strijd met milieuvoorwaarden, art. 62 bodemdecreet Wat ? regularisatiebevel, stakingsbevel, bestuursdwang Kostenverhaal? Dwangbevelprocedure GAS Wat?: vaak bestuurlijke geldboete Wie? Handhavingsambtenaar (boete) of CBS (intrekking, schorsing, sluiting)

Milieuhandhaving : handhavingsreactie burger Bestuurlijk spoor Verzoek om maatregelen Wie? Wat? Hoe? Gerechtelijk spoor Strafrecht Wel herstelmaatregelen = burgerlijke partijstelling Privaatrecht Wet 21 januari 1993 (Milieustakingsvordering) – art. 194 Gemeentedecreet Gerechtelijke handhaving Bestuurlijke handhaving

Milieuhandhaving : handhavingsreactie burger Wie? Diegene die rechtstreeks nadeel lijdt, die belang heeft bij beteugeling, milieuverenigingen Wat? Enkel bestuurlijke maatregelen, geen bestuurlijke geldboete Hoe? Erg formalistische procedure: verzoeker moet aannemelijk maken dat er een milieu-inbreuk of milieumisdrijf is, horen van vermoedelijke overtreder , beslissing binnen de 30 dagen Beroep? Door verzoeker, bij de minister, uitspraak binnen 90 dagen

Handhaving in het “rode” spoor Bronnen Decreet van 27 maart 2009 tot aanpassing en aanvulling van het ruimtelijk plannings-, vergunningen-, en handhavingsbeleid. Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening (BS 15 mei 2009) Inwerkingtreding: 1 september 2009 GAS (art. 119bis en 119ter van de Nieuwe Gemeentewet)

Bevoegdheidssfeer gemeenten stedenbouwhandhaving (art. 6. 1. 1 Bevoegdheidssfeer gemeenten stedenbouwhandhaving (art. 6.1.1. Codex RO) Werken zonder/in strijd met vergunning Instandhouden in RKW Werken na schorsing - vernietiging - verval vergunning Inbreuken op gewestplan, BPA, RUP, verordening Miskenning informatieverplichting (makelaar, notaris, …) Miskenning stakingsbevel

Stedenbouw : handhavingsreactie gemeente Bestuurlijk spoor Zachte handhaving Niet expliciet geregeld Harde handhaving Stakingsbevel GAS: bij niet naleving stedenbouwkundige meldingsplicht Gerechtelijk spoor Straf Opstellen PV Herstelvordering Privaat Wet 12 januari 1993 Gerechtelijke handhaving Bestuurlijke handhaving

Stedenbouw handhavingsreactie gemeente Stakingsbevel Wie? O.a. door de gouverneur aangewezen ambtenaren van de gemeenten in zijn provincie Wat? Dreigend stedenbouwmisdrijf (preventief, geen remediëring van misdrijf) Verzet bij de rechter in kort geding Herstelmaatregelen Wie? College van Burgemeester en Schepenen Wat ? aanpassingswerken, herstel in de oorspronkelijke toestand, meerwaardesom Mogelijkheid tot minnelijke schikking en bemiddeling op verzoek van overtreder of rechtbank

Stedenbouw: handhavingsreactie burger Bestuurlijk spoor Verzoek om maatregelen Niet expliciet geregeld Gerechtelijk spoor Strafrecht Wel herstelmaatregelen = burgerlijke partijstelling Privaatrecht Wet 21 januari 1993 (Milieustakingsvordering) – art. 194 Gemeentedecreet Gerechtelijke handhaving Bestuurlijke handhaving

Hoe handhaven? Welke handhavingsstijl? Grenzen? afweging van belangen (overtreder, derden, overheid) “beleidsruimte” bij handhavingsoptreden Grenzen? Beginselen van behoorlijk bestuur (evenredigheid) Wettelijke bepalingen

Hoe handhaven? Milieuhandhaving: Ruimtelijke ordening: grote beleidsvrijheid, ruimte voor flexibele op “compliance assistance” gerichte handhaving en “gecontroleerd gedogen”, uitgebreid pallet aan maatregelen, geregelde procedure voor participatie van derden bij handhaving Goede voedselbodem voor groter draagvlak voor beleid en (dus) grotere nalevingsbereidheid, situatieve handhaving (“maatwerk”) en sneller optreden mogelijk Ruimtelijke ordening: beleidsruimte kleiner, keuze van herstelmaatregel beperkt door wettelijke hiërarchie en tussenkomst Hoge Raad voor Herstelbeleid, loopt nagenoeg uitsluitend via gerechtelijk spoor, vooral dadergericht en weinig oog voor participatie van derden bij handhaving Gevaar voor antagonisme tussen burger, bedrijven, overheid en sterk legalistische, formalistische handhaving

Enkele voorlopige conclusies Milieuhandhavingsdecreet voorziet in een groter arsenaal aan instrumenten vooral in het bestuurlijk spoor Betere waarborg voor een effectieve en efficiënte handhaving … mits slim ingezet. Nood aan (georganiseerde) ervaringsuitwisseling. Verkennen van nieuwe instrumenten? Bemiddeling? (zie GAS, zie ook advies Minaraad) Bestuurlijke transactie en bestuurlijke dwangsom (“lik-op-stuk”) Op terrein overlappingen tussen milieu- en stedenbouwmisdrijven: Nood aan nieuwe stijlen? Verkennen van vormen van interbestuurlijke of integrale handhaving?

Dank voor de aandacht