De economie van het moderne platteland 04/04/2017 Presentatie voor het KNAG-symposium ‘Platteland als consumptieruimte’, 12 april 2012 Ida Terluin, LEI, Den Haag (email: ida.terluin@wur.nl)

De economie van het moderne platteland 04/04/2017 Modern platteland: landbouw is niet langer de economische ruggengraat Doel: Cijfers plattelandseconomie Nederland op een rij Drijvende krachten plattelandseconomie (volgens literatuur) Opbouw van de presentatie Wat is platteland/plattelandseconomie? Cijfers: plattelandsregio’s versus stedelijke regio’s Drijvende krachten

Wat is platteland? Twee benaderingen: 04/04/2017 Twee benaderingen: 1. Gebied dat is af te bakenen op een landkaart (afhankelijk van zelf te kiezen criteria; gebied buiten de bebouwde kom, dorpen, Friesland, het noorden, etc.) 2. Projectie in het hoofd van de actor (rust, ruimte, weidsheid, koeien in de wei, romantiek, rurale idylle, etc.) Afhankelijk van op te lossen probleem: zelf definitie kiezen

Wat is plattelandseconomie? 04/04/2017 Zoeken naar een geschikte ruimtelijke eenheid, met een lage bevolkingsdichtheid Zoeken naar een geschikte economische eenheid: gebied moet een economie vormen met landbouw, industrie- en dienstensector → arbeidsmarktgebied (gebied waar mensen werken en wonen) → plattelandseconomie benaderen met dunbevolkte COROP-regio’s (40 in NL)

Indeling van COROP-regio’s op basis van de bevolkingsdichtheid 04/04/2017

Aandelen bevolking, werkgelegenheid en oppervlakte (als % Nederlands totaal) 04/04/2017 COROP-regio’s Bevolking (2010) Werkgelegenheid (2011) Oppervlakte (2002) Minder verstedelijkt 20 18,5 43 Verstedelijkt 51 51,5 48 Sterk verstedelijkt 29 30 9

Grondgebruik en grondgebonden landbouw-bedrijven (als % van totaal groep) 04/04/2017 COROP-regio’s Bebouwde grond Land-bouw-grond Natuur/bos Aandeel grondgebonden landbouwbedrijven Minder verstedelijkt 4 57 9 89 Verstedelijkt 10 58 16 68 Sterk verstedelijkt 17 41 43 Nederland 8 56 12 73

Sectorale samenstelling werkgelegenheid, 2011 (%) 04/04/2017 COROP-regio’s Landbouw Industrie Commerciële diensten Niet-commerciële Minder verstedelijkt 5 20 42 34 Verstedelijkt 3 19 46 32 Sterk verstedelijkt 1 12 53 33 Nederland 18

Groei werkgelegenheid, bevolking en reële economie (% per jaar) 04/04/2017 COROP-regio’s Werkgelegenheidsgroei (% p.j.) Bevolkingsgroei 1996 -2003 2003-2011 1990-2000 2000-2010 Minder verstedelijkt 2,4 1,0 0,8 0,5 Verstedelijkt 2,3 0,7 0,3 Sterk verstedelijkt 2,5 0,6 Nederland 0,4

Leeftijdsopbouw bevolking, 2000 en 2011 (%) 04/04/2017 < 15 jaar 15-65 jaar >65 jaar COROP-regio’s 2000 2010 Minder verstedelijkt 19 18 67 66 14 16 Verstedelijkt 68 13 Sterk verstedelijkt 17 15 Nederland

Werkloosheid, participatiegraad en beschikbaar inkomen 04/04/2017 COROP-regio’s Werkloosheid 2011 (%) Participatie-graad, 2002 (%) Inkomen per hoofd, 2000 (1000 euro) Minder verstedelijkt 5,8 64 10 Verstedelijkt 5,1 66 11 Sterk verstedelijkt 5,7 12 Nederland 5,5

04/04/2017 Uit analyse sociaal-economische indicatoren voor COROP-gebieden blijkt dat: de sociaal-economische verschillen tussen de groepen van COROP-gebieden beperkt zijn; 2. de indicatoren voor alle groepen dusdanige waarden hebben dat ze vooralsnog geen aanleiding geven tot grote bezorgdheid.

Dynamische en achterblijvende COROP-regio’s (afgeleid van werkgelegenheids- groei 2003-2011) 04/04/2017

Verschillen in economische prestaties tussen COROP-regio’s 04/04/2017 Sommige COROP-regio’s doen het beter dan andere Achterblijvers binnen de groep minder verstedelijkte regio’s: Oost-Groningen Delfzijl en omgeving Noord-Friesland Zeeuwsch-Vlaanderen

Productiefunctie: Y = f (Kapitaal, Arbeid, factor X) Drijvende krachten achter economische ontwikkeling: ideeën uit de literatuur 04/04/2017 Productiefunctie: Y = f (Kapitaal, Arbeid, factor X) Factor X: geheel van drijvende krachten achter economische ontwikkeling Afkomstig uit vergelijking van succesvolle en achterblijvende rurale regio’s in de EU

Capaciteit (kennis, vaardigheden en houding) van locale actoren Drijvende krachten achter werkgelegenheids-ontwikkeling van rurale regio’s (1) 04/04/2017 Capaciteit (kennis, vaardigheden en houding) van locale actoren → komt tot uiting in manier waarop actoren met elkaar samenwerken binnen en buiten de regio, ze met uitdagingen omgaan, ze innovatief zijn en projecten opstarten die passen bij de sterke punten van de regio → capaciteit hoger in succesvolle regio’s

2. Interne en externe netwerken Drijvende krachten achter werkgelegenheids-ontwikkeling van rurale regio’s (2) 04/04/2017 2. Interne en externe netwerken In succesvolle regio’s sterke netwerken, gestimuleerd door actieve houding van de locale actoren, solidariteit, korte communicatielijnen en sterke locale leiders In achterblijvende regio's zwakke netwerken, gehinderd door weinig interactie tussen de locale actoren, gebrek aan samenwerking, interne conflicten en gebrek aan actieve locale actoren

3. Een territoriaal ontwikkelingsplan Drijvende krachten achter werkgelegenheids-ontwikkeling van rurale regio’s (3) 04/04/2017 3. Een territoriaal ontwikkelingsplan Succesvolle regio's hebben vaak een integrale aanpak: een ontwikkelingsstrategie gebaseerd op de sterke en zwakke punten, de kansen en bedreigingen van de regio, waar alle maatregelen en projecten worden ingepast

Drijvende krachten achter werkgelegenheids-ontwikkeling van rurale regio’s (4) 04/04/2017 4. Nieuwkomers Succesvolle regio’s hebben een positief migratiesaldo. Nieuwkomers hebben toegang tot externe kennis en markten. Nieuwkomers hebben een andere houding dan de locale bewoners en zijn in staat om locale actoren te mobiliseren of om als locale leider op te treden. Bevorderen door bijv. strategische benoemingen in het openbaar bestuur en het creëren van werk- en woonmilieus die nieuwkomers aantrekken.

Besluit (1) 04/04/2017 Economie van het moderne platteland = minder verstedelijkte COROP-regio Groep minder verstedelijkte regio’s als geheel loopt in de pas met de rest van Nederland; er zijn wel enkele achterblijvers

Richtlijn voor economische ontwikkelingsstrategie: Besluit (2) 04/04/2017 Richtlijn voor economische ontwikkelingsstrategie: Verbeter de capaciteit (kennis, vaardigheden en houding) van lokale actoren; Versterk de samenwerking tussen de lokale actoren en de samenwerking tussen actoren binnen en buiten de regio; Gebruik een integraal, territoriaal ontwikkelingsplan, gebaseerd op de sterke en zwakke punten, de kansen en bedreigingen van de regio, en integreer alle maatregelen en projecten binnen de kaders van dit plan.