Capaciteitsproblematiek Toelichting 18 november 2013 – Leuven 21 november 2013 – Brugge

Capaciteitsproblematiek 1.De eerste signalen 2.Tendensen in de leerlingenpopulatie 3.Input voor selectie van capaciteitsdossiers 4.Algemene aanpak (ad hoc), betrokken gemeenten, vrijgemaakt budget 5.Bevragingen inzake infrastructuur 6.Bredere context en uitdagingen scholenbouw 7.Hulpmiddelen voor lokale taskforces en lokale overheid

1. De eerste signalen

De eerste signalen – Onderzoeken Prognoses maximumcapaciteit in het basisonderwijs (studiedienst stadsobservatie Antwerpen) sinds 2009 Onderzoek naar de capaciteit van het Nederlandstalig onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Prof. Rudi Janssens, VUB) van 2009 Bevolkingsprognoses (federaal planbureau, studiedienst Vlaamse regering) van 2011: deze projecties reiken van 1 januari 2009 tot 1 januari 2030 de populatie naar leeftijd en geslacht op 1/1/2008 is het startpunt.

De eerste signalen – Trend demografie

De eerste signalen – GIS Antwerpen

De eerste signalen – Gegevens centraal aanmeldingsregister (CAR) Antwerpen

Het laatste signaal – Trendbreuk demografie ‘Crisis geeft bevolkingsgroei knauw’ De Morgen, zaterdag 13 april 2013

2. Algemene tendensen in de leerlingenpopulatie

Analyse inschrijvingsgegevens De stijgende trend vanaf de periode in het kleuteronderwijs zette zich in het basisonderwijs door in de periode en zal zich vanaf de periode ook aftekenen in het secundair onderwijs Sinds 2006 daalt het aantal inschrijvingen in het gewoon secundair onderwijs maar tegelijk stijgt het aantal inschrijvingen in het buitengewoon secundair onderwijs  Als de stijging in het buitengewoon secundair onderwijs vanaf 2016 zou worden versterkt omwille van de demografische groei, zal het buitengewoon secundair onderwijs normaliter eerder onder druk komen te staan dan het gewoon secundair onderwijs

3. Leerlingenevolutie en capaciteitsgegevens als input voor selectie van capaciteitsdossiers

Inschrijvingsgegevens – toename vraag als indicatie voor capaciteitsproblematiek kleuters 1 feb 2006 lager onderwijs 1 feb 2006 kleuters 1 feb 2013 lager onderwijs 1 feb 2013 Ratio inschrijvingen kl/lo Toename in basisonderwijs tussen 2006 en 2013 Antwerpen , % Asse , % Denderleeuw , % Gent , % Grimbergen , % Halle , % Kortrijk ,69 561% Leuven , % Mechelen , % Roeselare , % Sint-Niklaas , % Tienen , % Turnhout , % Vilvoorde , % Wervik , %

Ratio (kleuter/lager) als indicatie van de toekomstige behoeften in lager onderwijs Ratio inschrijvingen kl/lo Beschikbare cap kl op 1 september 2013 Beschikbare cap lo op 1 september 2013 Beschikbare cap kl op 1 september 2018 Beschikbare cap lo op 1 september 2018 Ratio capaciteit kl/lo Product ratio's Antwerpen 0, ,710,53 Asse 0, ,710,50 Denderleeuw 0, ,810,54 Gent 0, ,750,53 Grimbergen 0, ,650,45 Halle 0, ,670,42 Kortrijk 0, ,660,45 Leuven 0, ,700,47 Mechelen 0, ,680,50 Roeselare 0, ,580,40 Sint-Niklaas 0, ,700,48 Tienen 0, ,640,44 Turnhout 0, ,710,47 Vilvoorde 0, ,750,54 Wervik 0, ,750,56

Fusiegemeente potentiële kleuters 2018 (SVR) potentiële leerlingen lager 2018 (SVR) te verwachten kleuters 2018 te verwachte n kleuters 2024 verschil kleuters tussen 2012 en 2018 te verwachten leerlingen lager 2018 te verwachten leerlingen lager 2024 verschil lager tussen 2012 en 2018 Antwerpen Asse Denderleeuw Gent Grimbergen Halle Kortrijk Leuven Mechelen Roeselare Sint-Niklaas Turnhout Vilvoorde Gebruik van prognoses SVR om toekomstige behoeften in basisonderwijs in te schatten

Capaciteitsindicator – Theoretische marge in 2013 tussen beschikbare capaciteit en ingeschreven leerlingen Marge capaciteit kleuter 2013 Marge capaciteit lager 2013 Marge basisonderwijs 2013 Indicator capaciteit kleuter 2013 Indicator capaciteit lager 2013 Indicator basisonderwijs 2013 Antwerpen ,4%15,8%14,8% Asse ,4%11,5%9,9% Denderleeuw ,0%1,9%-1,5% Gent ,9%15,8%17,5% Grimbergen ,6%16,8%15,9% Halle ,7%6,2%8,8% Kortrijk ,2%25,5%24,6% Leuven ,1%19,9%20,8% Mechelen ,8%12,6%10,6% Roeselare ,6%21,4%17,3% Sint-Niklaas ,5%19,0%19,2% Tienen ,6%25,7%23,3% Turnhout ,6%26,2%27,6% Vilvoorde ,5%8,9%9,6% Wervik ,5%21,6%19,5%

Capaciteitsindicator – Theoretische marge in 2018 tussen beschikbare capaciteit en ingeschreven leerlingen Marge capaciteit kleuter 2018 Marge capaciteit lager 2018 Marge basisonderwijs 2018 Indicator capaciteit kleuter 2018 Indicator capaciteit lager 2018 Indicator basisonderwijs 2018 APS correctie(*) Antwerpen ,4%11,5%6,9%2% Asse ,3%26,0%24,5%2% Denderleeuw ,2%5,8%13,6%1% Gent ,6%13,5%12,2%1% Grimbergen ,4%26,4%24,8%0% Halle ,3%6,6%8,1%1% Kortrijk ,5%22,1%19,9%1% Leuven ,6%13,3%13,8%3% Mechelen ,8%14,3%10,0%0% Roeselare ,9%31,5%26,5%1% Sint-Niklaas ,3%15,6%16,7%1% Tienen ,3%24,0%22,2%1% Turnhout ,2%25,2%24,4%1% Vilvoorde ,9%17,8%18,3%2% Wervik ,2%18,2%19,0%1%

4. Algemene aanpak, betrokken gemeenten, budget

Eerste maatregelen in kader van de capaciteitsproblematiek Naar aanleiding van een actualiteitsdebat in het Vlaamse Parlement op 10 maart 2010 is een algemene taskforce capaciteit opgericht door de minister van onderwijs Acties (beleidsbrief ) Oprichting taskforce capaciteit met focus op 4 gemeenten (Antwerpen, Gent, Halle, Vilvoorde) Extra infrastructuurmiddelen ingezet (12 miljoen €) Randvoorwaarden: Hertelling scholen gewoon lager onderwijs (omkadering op basis van effectieve leerlingenaantal) Aanpassing afstandsregeling (< 2km)

Huidige aanpak capaciteitsproblematiek Capaciteit scholen gewoon basisonderwijs in kaart gebracht op niveau fusiegemeente (sjabloon) Oprichting lokale taskforce capaciteit onder coördinerende rol van de gemeente met volgende samenstelling: vertegenwoordigers van alle lokaal aanwezige onderwijsverstrekkers LOP-deskundige betrokken gemeentelijke administraties en bestuur Jaarlijks indienen van gedragen uitbreidingsvoorstellen via lokale taskforce, vergezeld van onderbouwde analyses met koppeling inschrijvingsgegevens, capaciteitsgegevens, demografische projecties, woonuitbreidingsgebieden, … Jaarlijkse toekenning van capaciteitsmiddelen (ad hoc) Projectopvolging via Exceldocument (aantal gecreëerde plaatsen, kostprijs, aantal m² uitbreiding, bereidheid tot open stellen van infrastructuur voor de gemeenschap, …)

Betrokken gemeenten - Criteria 2010 In 2010 werden lokale taskforces capaciteit opgestart in Antwerpen, Vilvoorde, Halle, Gent en BHG In 2010 werden 24 bijkomende gemeenten gevraagd om sleuteldata: alle centrumsteden steden die beantwoordden aan bepaalde parameters omeer dan 1000 kleuters op 1 februari 2010 overschil tussen 1 februari 2005 en 1 februari 2010 meer is dan 100 kleuters In 11 gemeenten werden lokale taskforces opgestart: Asse, Grimbergen, Leuven, Lokeren, Kortrijk, Mechelen, Roeselare, Sint-Niklaas, Sint-Pieters-Leeuw, Tienen, en Turnhout In 3 gemeenten is men in 2013 opnieuw gestart met sleuteldata te verzamelen: Geel, Hasselt en Sint-Truiden Van 10 gemeenten is er weinig of geen reactie gekomen: Aalst, Dilbeek, Heist-op-den-Berg, Ninove, Maasmechelen, Ronse, Temse, Brugge, Genk en Oostende

Andere gemeenten met aandacht voor capaciteitsproblematiek In 2012 werden eveneens lokale taskforces opgestart in de gemeenten Denderleeuw en Wervik In 2012 hebben ook de gemeenten Beringen en Boom een sjabloon gevraagd om sleuteldata te verzamelen In 2013 hebben 8 bijkomende gemeenten een sjabloon gevraagd om sleuteldata te verzamelen: Affligem, Beernem, Bocholt, Leopoldsburg, Poperinge, Tervuren, Westerlo en Wijnegem

Toegekend budget Toegekend budget bedraagt 66,7 miljoen € Toegekend budget 2013 bedraagt 62,3 miljoen € 39,1 miljoen € vrijgemaakt eind januari 2013: Antwerpen (20,1 miljoen), Asse (5 miljoen), Brussel (6 miljoen), Denderleeuw (2 miljoen), Gent (6 miljoen) 23,2 miljoen € vrijgemaakt eind maart 2013: Antwerpen (9,3 miljoen), Vilvoorde (5 miljoen), Mechelen (5 miljoen), Roeselare (2,8 miljoen) en Gent (1,1 miljoen) Budget 2014: lokale taskforces dienden vóór 31 mei 2013 nieuwe voorstellen te bezorgen voorlopig is 57,5 miljoen € voorzien, in juli 2013 werd hiervan 37,5 miljoen € toegewezen aan de lokale tasforces van Antwerpen, Gent, Grimbergen, Mechelen en BHG

5. Bevragingen inzake infrastructuur

Bestaande bevragingen inzake infrastructuur Capaciteitsverzameling lokale taskforce Bevraging gekoppeld aan jaarlijkse aanvraag voor bijkomende capaciteitsmiddelen Overlap met capaciteitstabel LOP Capaciteitstabel LOP Decretaal vastgelegde jaarlijkse bevraging (vanaf inschrijvingsperiode voor schooljaar ) Doel = verzekeren dat kinderen op een correcte manier in scholen ingeschreven worden Verhogingen van de doorgegeven capaciteit van een school zijn achteraf mogelijk, mits akkoord op het LOP In te vullen voor de start van de inschrijvingen voor basisonderwijs op de niveaus kleuter, lager, vestigingsplaats en school): de capaciteit per geboortejaar/leerjaar (maximum van 25 per klas) Schoolgebouwenmonitor (5-jaarlijks) en niet verplicht karakter (beperkte respons) met als focus de kwaliteit van schoolinfrastructuur

Capaciteitstabel LOP Inschrijvingen schooljaar Datum van de gegevens (dd/mm/jjjj): Capaciteit% Cont IND% Cont nINDCont INDCont nIND Aantal verwachte lln uit eigen school IND Aantal verwachte lln uit eigen school nIND Vrije plaatsen IND Cap. OKAN Gemeentelijke Basisschool Kleuter onderwijs Lager onderwijs VPLSpoele Kleuter onderwijs Lager onderwijs Kleuterklas - geboortejaar ,00%60,00% Kleuterklas - geboortejaar ,00%60,00% Kleuterklas - geboortejaar ,00%60,00% Kleuterklas - geboortejaar ,00%60,00% Kleuterklas - geboortejaar ,00%60,00% ste leerjaar5040,00%60,00% de leerjaar5040,00%60,00% de leerjaar5040,00%60,00% de leerjaar5040,00%60,00% de leerjaar5040,00%60,00% de leerjaar5040,00%60,00%

Niet-structureel beschikbare capaciteit Capaciteitstabel LOP bevat geen onderscheid tussen structureel beschikbare en niet-structureel beschikbare capaciteit. Niet-structureel beschikbare capaciteit wordt in huidige format van departement O&V als volgt omschreven: oOverbenutting (bijvoorbeeld gebruik van refters als leslokaal of tijdelijke overbezetting klaslokalen) oInfrastructuur die niet dient voor onderwijsdoeleinden (bv. cultureel centrum) oInfrastructuur waarvoor de vergunning in de tijd beperkt is (bv. containers die slechts drie jaar op een bepaalde grond mogen staan) of waarvoor de onderwijsinspectie slechts beperkte toelating verleent oInfrastructuur die niet meer voldoet aan de veiligheidsvoorschriften en gesloopt dient te worden en/of dringend gerenoveerd Aandachtspunt: enkel projecten die effectief zorgen voor bijkomende capaciteit komen in aanmerking voor capaciteitsmiddelen

Huidige capaciteitstabel (format van departement onderwijs en vorming bezorgd aan de lokale taskforces) Beschikbare capaciteit uitgezonderd uitbreidingen door middel van capaciteitsmiddelen Te verwachten bijkomende capaciteit via reguliere middelen Uitbreidingen (inclusief modulaire bouw) door middel van capaciteitsmiddelen Net Structureel beschikbare capaciteit kl Structureel beschikbare capaciteit lo Niet- structureel beschikbare capaciteit kl Niet- structureel beschikbare capaciteit lo Capaciteit klCapaciteit lo Geplande uitbreiding VPL (kleuters) Geplande uitbreiding VPL (lager) Effectief gerealiseerde uitbreiding VPL (kleuters) in periode bevraging Effectief gerealiseerde uitbreiding VPL (lager) in periode bevraging GO OGO VGO Totaal

Afstemming instrumenten Afstemming (taakverdeling) tussen Departement O&V, Kenniscentrum O&V, AGIOn, AgODi en LOP maar ook tussen centrale overheid en lokale overheid inzake instrumenten voor dataverzameling, opvolging, monitoring: uniform kader voor verzameling capaciteitsgegevens  Discimus, Mijn onderwijs, …  Capaciteitsmonitor gebruiksvriendelijk en uniform inzetbaar instrument voor opvolging projecten (projectinformatie, masterplannen, beheersstructuren, …) stedelijke analyse (uitwisselen goede praktijkvoorbeelden)

6. Bredere context en uitdagingen scholenbouw

Bredere context Vrijheid van onderwijs Actieve vrijheid van onderwijs (inrichters): Private personen, lokale besturen en GO! hebben de vrijheid om een school op te richten, maar hebben geen verplichting Passieve vrijheid van onderwijs (onderwijszoekers) Inschrijvingsbeleid (GOK-beleid, vrije schoolkeuze, centraal aanmeldingsregister, …) Wachtlijsten (zonder wachtlijstproblematiek zou de aanpak van de capaciteitsproblematiek totaal anders zijn) Groenboek en witboek BRV (integraal voorzieningenbeleid) Objectieve versus subjectieve data (kwaliteit): aantal stoeltjes versus aantal (beschikbare) m² (dit in kaart brengen in schoolgebouwen vergt een gigantische inspanning) sociale en pedagogisch aspecten bepalen mee de optimale bezettingsgraad fysische en financiële normen (sommige directies in Antwerpen verklaren meer plaatsen open dan de fysische norm )

Uitdagingen scholenbouw Demografische ontwikkeling zal aandacht blijven vragen Risico’s verbonden aan crisismanagement (vermijden): Te veel focus op vandaag en morgen Te weinig focus op kwalitatieve duurzame oplossingen Overcapaciteit genereren Anticiperen op capaciteitsproblematiek in secundair onderwijs en buitengewoon onderwijs (grotere complexiteit)  flankerende maatregelen Capaciteitsproblematiek in Brussel en “verbrusseling” (verstedelijking)  nood aan algemene visie op onderwijs in BHG (in samenwerking met VGC, Franstalige Gemeenschap, BHG, …) Aandacht voor niet-infrastructuuraspecten (personeel, ondersteuning directies in voorontwerpfase van een bouwproject, …) Duurzame scholenbouw met aandacht voor onderwijsvernieuwing en architecturale kwaliteit bij ontwerp schoolgebouw (onderwijshervormingen, school van de toekomst, brede school, digitale evolutie, 3x4, …)

7. Hulpmiddelen voor lokale taskforces en lokale overheden

Mogelijke (toekomstige) hulpmiddelen voor lokale taskforces Capaciteitsmonitor (zo mogelijk als interactief instrument vanaf 2015) om op korte en op lange termijn de capaciteitsbehoeften correct in te schatten als basis voor masterplanning Aanmaak van databundels voor gemeenten en scholen Inbreng van interne of externe expertise ter ondersteuning lokaal niveau, mogelijke rol VVSG, Kenniscentrum Vlaamse Steden Ervaringen uitwisselen tussen verschillende lokale taskforces (bilateraal, workshops, …) inzake stedelijke analyses, masterplanning, multifunctionaliteit, herbestemmingen, … (Mobiele) (stedenbouwkundige en scholenbouwkundige) experts die niet verbonden zijn aan één gemeente of één school maar regionaal ingeschakeld worden, bijvoorbeeld ter ondersteuning van directies bij het hele bouwtraject

Mogelijke (toekomstige) hulpmiddelen voor lokale taskforces Meerjarenbegroting (een te strakke timing zet druk op de ruimte om kwalitatieve ontwerpoplossingen te leveren) Kwalitatief lokaal masterplan en voorzieningenbeleid: Meest gepaste en duurzame projecten prioriteren (onder meer op basis van selectiecriteria) en op zoek naar lange termijn investeringen en samenwerking Herbestemming gebouwen onderzoeken (indien mogelijk al voorzien in ontwerpfase) en aandacht voor multifunctionaliteit (link met traject witboek Beleidsplan Ruimte Vlaanderen en rapport stedenbeleid) Voorzieningenbeleid, onder meer bij aansnijden van nieuwe woonuitbreidingsgebieden: minimale ruimte voorbehouden voor gemeenschapsvoorzieningen, rol projectontwikkelaars, …

Lokale overheid Een van de Vlaamse beleidsprioriteiten (FLOB) voor de lokale overheid is het opzetten van actieplannen, gericht op de aanpak van capaciteitsproblematiek, in samenwerking met lokale actoren Een uitdaging maar tegelijk opportuniteit inzake masterplanning en een geïntegreerd voorzieningenbeleid is de invoering van de beheers- en beleidscyclus (BBC) en de meerjarenplanning voor gemeenten  samenwerking over verschillende stadsdiensten heen (onderwijs, welzijn, kinderopvang, ruimtelijke ordening, huisvestingsbeleid, …)  opstellen van masterplannen met alle onderwijspartners en andere beleidsdomeinen op basis van een breed gedragen langetermijnvisie en een daaraan gekoppelde strategie  opportuniteiten inzake multifunctioneel inzetten van gebouwen (brede school, …) en patrimonium binnen de gemeente (anticiperend op mobiliteitsproblemen), en voorzien van herbestemmingsmogelijkheden voor welzijn, onderwijs, cultuur, …  leer- en studietraject (stedenbeleid) rond een cross-sectorale oefening tussen onderwijs, kinderopvang, zorg en sociaal wonen