Principes Mor.Ver: Morele Verantwoordelijkheid  Vrije Wil (geen VW  geen MV) PAM: Vrije wil  Alternatieve Mogelijkheden (geen AM  geen VW) DET: alles volgt noodzakelijk uit eerdere gebeurtenissen + natuurwetten Cons.Det: DET  geen AM INCOMP: DET  geen VW (VW  geen DET) Harde DET INCOMP + DET LIBERTARIST INCOMP + VW UOP Handeling uit VW vindt plaats op grond van onveroorzaakte keuze

12. De kandidaten kunnen de centrale gedachte achter het determinisme weergeven en beargumenteren tot welke praktische problemen deze theorie volgens sommige filosofen kan leiden. Soorten determinisme: - sociaal - genetisch - natuurwetmatig (= iedere gebeurtenis volgt noodzakelijk uit eerdere gebeurtenissen + natuurwetten) Praktische consequentie: wat je bent, wilt en doet ligt al vast Geen vrije wil (PAM) Geen morele verantwoordelijkheid

13. De kandidaten kunnen uitleggen waarom het volgens sommige incompatibilisten wel en volgens andere incompatibilisten niet eerlijk is om mensen te belonen of te straffen. Een stapsgewijze beantwoording van de vraag: 1. Wanneer is het (niet) “eerlijk om mensen te belonen of te straffen”? Als ze er (n)iets aan kunnen doen of niet: m.a.w., als ze (niet) moreel verantwoordelijk zijn. 2. Wanneer zijn mensen (niet) moreel verantwoordelijk? Noodzakelijk is dat ze wat ze doen uit vrije wil doen  Dus “is het eerlijk om mensen te belonen of te straffen komt eigenlijk neer op de vraag of ze het uit vrije wil deden of niet 3. Wat geloven incompatibilisten?

Det. en vrije wil onverenigbaar? 13. De kandidaten kunnen uitleggen waarom het volgens sommige incompatibilisten wel en volgens andere incompatibilisten niet eerlijk is om mensen te belonen of te straffen. Incompatibilisme: determinisme en vrije wil niet beiden waar Det. en vrije wil onverenigbaar? Ja Nee Det waar Vrije wil waar Det en VW beide waar (Harde Det.) (Libertarist) (Compatibilist)

13. De kandidaten kunnen uitleggen waarom het volgens sommige incompatibilisten wel en volgens andere incompatibilisten niet eerlijk is om mensen te belonen of te straffen. Het is alleen eerlijk om mensen te belonen of te staffen als ze moreel verantwoordelijk zijn voor wat ze hebben gedaan. En verantwoordelijk zijn ze alleen als ze dat wat ze deden uit vrije wil deden. Incompatibilisten geloven dat het determinisme en de vrije wil onverenigbaar zijn. Sommige incompatibilisten (de harde deterministen) denken dan dat het determinisme waar is en we dus geen vrije wil hebben; zij denken dus ook dat mensen nooit moreel verantwoordelijk zijn voor wat ze doen en ze vinden straffen en belonen dus niet eerlijk. Anderen (de Libertaristen) wijzen het determinisme af en geloven in de vrije wil. Zij zullen straffen en belonen dus juist wel eerlijk vinden.

14. De kandidaten kunnen de positie van het libertarisme uitleggen en daarbij kritische kanttekeningen maken. Libertarisme = Incompatibilisme + vrije wil Pro: doet recht aan ons alledaagse idee van onszelf Contra: schuift de wetenschappelijke aanwijzingen voor determinisme te makkelijk opzij

15. De kandidaten kunnen vanuit de positie van de libertariër zowel het principe van de ultieme oorzaak als het principe van de alternatieve mogelijkheden verdedigen. Zij kunnen daarbij tevens uitleggen waarom het ultieme oorzaak principe strijdig is met het determinisme. Principe van alternatieve mogelijkheden (PAM): handelen uit vrije wil vereist dat je ook iets anders had kunnen doen Ultieme Oorzaak Principe Als iemand uit vrije wil handelt, dan is zijn handeling veroorzaakt door zijn keuze om zo te handelen, zonder dat die keuze zelf weer is veroorzaakt door eerdere gebeurtenissen. PAM & VW  UOP

Libertarisme Sartre Quantum mechanica Kant

Quantummechanica en toeval Verval: Atoom 118  atoom 116 Normaal (mechanica Newton: Als deeltje a vervalt, en deeltje b niet, dan is daar een oorzaak voor Quantummechanica In 50.000 jaar is er kans van 50% dat deeltjes vervallen, maar welk deeltje vervalt is toeval

Quantummechanica en toeval Albert vervalt Niels niet Quantummechanica: We kunnen aangeven hoe groot de kans is dat een atoom in de komende 50.000 jaar vervalt. Maar als Albert vervalt, en Niels niet, dan is daar geen oorzaak voor

Er is wel een oorzaak, alleen we kennen hem nog niet… God dobbelt niet!

(Natuurwetmatig) determinisme Iedere gebeurtenis volgt noodzakelijk uit eerdere gebeurtenissen in combinatie met de natuurwetten Als de quantummechanica aantoont dat de werkelijkheid niet determinisitisch is, omdat sommige gebeurtenissen niet volgen uit eerdere gebeurtenissen, betekent dat dan dat we toch een vrije wil hebben? Of: kan het quantumtoeval de vrije wil redden?

Waarom deed hij het? Hij koos er voor het te doen (libertarisme) Hij kon niet anders door voor- afgaande oorzaken (determ.) Het is (quantum)toeval (quantummechanica)

Lees: 2.3.3 Tekst Kant [2.4 en 2.4.1]