NO Brabant: leefbaarheid 2020 Ben van Essen Strateeg provincie Limburg Dialoog-conferentie NO Brabant 4 april 2013

N.O. Brabant: grote potenties Sterke gemeenschappen Prettig wonen Innovatieve economische structuur Kennisintensiviteit industrie in rapportcijfers (6,5 is landelijk gemiddeld) 7,7 of meer 6,5 tot 7,7 5,7 tot 6,5 minder dan 5,7 Houden we het zo goed? Dan moeten we kenniswerkers aantrekken. Wat me opvalt is dat in deze regio ook op landbouw wordt ingezet. Bron: Techniek in Limburg, Bureau Louter 2009

Hobbels op weg 2020 Vergrijzing Ontgroening Bevolkingsdaling Economische crisis Bezuinigingen Individualisering Horizontalisering Decentralisaties Afnemend vertrouwen

Twee sociale veranderingen Demografische omslag Participatie-maatschappij

Grote gezinnen: alleen nog in rouw-advertentie

Bevolkings-opbouw Nederland De veranderende bevolkingssamenleving is geen exclusief Limburgs vraagstuk maar een nationaal en zelfs een Europees vraagstuk. Ontgroening en vergrijzing spelen overal in Nederland. Van de 34 regio’s voor Primair Onderwijs in Nl is er nog één die groei vertoond. Krimp is dus de maatstaf en niet groei 1970 2012 2040

De senior heeft de toekomst Grote druk 20 – 40 jr Maatschappelijk kapitaal van senioren Als we er van uit gaan dat burgers meer verantwoordelijkheid zullen krijgen voor de inrichting van de samenleving, wie moet dat dan doen? Vanwege de veranderingen in de bevolkingssamenstelling zullen we minder mogen verwachten van de 40 ers. Die moeten werken, kinderen krijgen, zich ontwikkelen etc. Burgerkracht zal dus meer van de senioren moeten komen. En dat kan ook prima want die zijn er veelal voor toegerust en ze hebben een kostbaar goed in bezit: tijd.

Nederland 2025: 56% gemeenten heeft minder inwoners 20% gemeenten heeft minder huishoudens De demografische voorsprong die de Provincie Limburg heeft, is maar tijdelijk. Drente en Zeeland volgen al snel. Op dit moment dalen 11 van de 40 corop regio’s. Zuid Limburg was de eerste  sinds 1997. De andere regio’s zullen ons volgen en op den duur heel Nederland. In 2025 heeft meer dan de helft van de gemeenten in Nederland met krimp te maken, ook gemeenten in Friesland. Limburg is al enkele jaren aan de slag met het thema bevolkingsdaling. We merken nu dat het thema stijgt op de beleidsagenda’s van anderen. Limburg heeft al met de provincie Groningen afgesproken dat we samen op zullen trekken. Ondertussen worden ook andere provincies actief: Zeeland werkt aan een model om krimp af te weren. Noord-Holland heeft Berenschot in de arm genomen, Zuid Holland is gestart met een verkenning, Drenthe was een maand geleden op bezoek en nu is Friesland hier. In Brabant is het besef ambtelijk doorgedrongen, bestuurlijk nog moeilijk

Europa: 30% van de regio’s krimpt Internationale concurrentie om arbeidskrachten In de figuur is te zien hoe de bevolking van Europa zich zal ontwikkelen in de komende 40 jaar. Ruim twee derde van alle Europese regio’s zal te maken krijgen met bevolkingsdaling. In ruim 20 procent van deze gebieden zal de daling zelfs meer dan 30 procent zijn. Vooral Oost en Zuid Europa krijgen met demografische krimp te maken, maar Schotland is ook sterk rood gekleurd.

Brabant: bevolkingsgroei tempert In 2012 is de Brabantse bevolking met 7.200 mensen toegenomen, dat is onder het niveau van de laatste jaren. De geboorteaantallen lopen terug. Binnen- en buitenlandse migratiesaldi lager. Vanwege toenemende vergrijzing lopen de sterfteaantallen verder op.

Brabant groeit (nog) 2012 2030 Boxmeer 28.635 28.255 Haaren 13.630   2012 2030 % Boxmeer 28.635 28.255 -1,3 Haaren 13.630 12.210 -10,4 Landerd 14.940 13.790 -7,7 Sint-Michielsgestel 28.170 27.805

Brabant: bevolkingsgroei remt, maar ontgroening, dalende beroepsbevolking en vergrijzing zijn onvermijdelijke opgaven vooral voor het platteland

Effecten nu en straks Daling Primair Onderwijs  scholen sluiten; Leefbaarheid: steeds meer afhankelijk van de eigen inzet van burgers en gemeenschappen. Daling Primair Onderwijs  scholen sluiten; Aantal verenigingen daalt 30%  accommodaties sluiten, Leegstand kerken, kantoren, winkels; Onvoldoende personeel (met name in de zorg); Anders bouwen, meer slopen; Wegvallen verdienvermogen gemeenten; Domino-effect: verschraling fysieke omgeving (‘harde’ krimp) + uitholling sociale infrastructuur (‘zachte’ krimp). Krimp = rouwproces Bagatelliseren: “ik ben tegen krimp” Bestrijden: “we bouwen meer huizen” Begeleiden: kijk vooruit, erken de opgave Benutten: samenwerken

Cie. Deetman: demografische opgave Innoveren: met minder mensen het niveau van welzijn behouden/versterken; Investeer in economische vitaliteit Pak herstructurering aan (woningvoorraad, voorzieningen) Pas Governance aan: samenwerking in triple-helix én met burgers Triple helix: Samenwerking bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid

Vorige eeuw: Burger werd steeds meer consument Markt Maatsch. Middenveld 1985 -20?? Ontstatelijking Burger = Consument Overheid 1900 -1985: Verstatelijking

21e eeuw: Burger als producent Markt Maatsch. Middenveld Burger = producent Overheid

Participatiemaatschappij Overheid en instituties zijn verticaal ingericht, terwijl de werkelijkheid van de burger horizontaal is. De overheid moet niet meer denken voor de burger, maar uitgaan van de burger

Valse liefde voor de burger De Gemeente: “Wij communiceren heel veel met de burger”. “Inspraak is nodig, maar wij beslissen” “De overheid moet bezuinigen, dus moet de burger meer zelf doen.” De burger: Ik betaal toch belastingen? Veel communicatie is slechts voorlichting. Burgers zijn te vaak het sluitstuk van een proces. Als we de burger blijven benaderen met de denkbeelden van de vorige eeuw, komen we niet verder. Rapport rekenkamer Zaanstad, 2011 De 3 doelen van burgerparticipatie in Zaanstad zijn: het draagvlak voor beleid vergroten, de sociale cohesie in wijken versterken en betere informatie krijgen van burgers. Uit het onderzoeksrapport van de rekenkamer blijkt dat de gemeente door burgerparticipatie vooral over betere informatie beschikt. De politiek schrijft het bord vol, terwijl elke burger een eigen krijtje heeft. Het bestuur moet zichzelf opnieuw uitvinden.

Over welke burger hebben we het? Betrokkenheid ACTIEF 20% AFWACHTEND 23% Versterk het vertrouwen AFZIJDIG 31% AFHANKELIJK 26% Vertrouwen Het vertrouwen in politici is de laatste 5 jaren met 40% gedaald

Leefbaarheid kleine kernen Brabant Idops: forse stimulans leefbaarheid maar…. Gaat het ook over sloop? Gaat het ook over de buren? Gaat het ook over wederkerigheid? De overheid kan voorwaarden scheppen, maar leefbaarheid wordt gemaakt door de dorpsbewoners zelf. Leefbaarheid is de mate waarin de sociale en fysieke leefomgeving voldoet aan de waarden en normen van de gebruikers. Twee kernthema’s Voorzieningenniveau dat optimaal aansluit bij wensen en mogelijkheden van het dorp; Sociale innovatie, bewoners bewegen mee met de veranderingen in het dorp. Omdat A extra onder druk staat door krimp is een groter beroep op B nodig = zelfsturing door burgers.

Meer dorp/buurt, minder overheid Gemeente: concentreer op kerntaken, overige taken loslaten + kaders Maatschappelijke organisaties: vraaggericht ondersteunen Dorpsraad: omvormen naar Dorpsoverleg Burgers: zich aangesproken voelen S Y N C H R O Wim v.d. Donk: “De kracht van de lokale gemeenschap is het fundament waarop de toekomst van ons land rust.” Investeren in zelfsturing is niet eens zozeer volstrekt andere dingen doen, maar vooral de dingen anders doen. Daarbij is synchroniciteit nodig tussen alle geledingen. Gemeente:is de gemeente er voor de gemeenschap of andersom? Gemeente moet haar sturende rol in het openbaar domein loslaten en zich beperken tot kaderstelling MO:(wonen, welzijn, zorg, onderwijs enz.): de term vraaggericht wordt te vaak nog gedomineerd door het instellingsbelang, de continuïteit van de eigen organisatie. Dat moet anders. Gericht op versterken van burgers, cliënten etc. Van wie is die lokale voorziening eigenlijk? Hoe kan Pantein bijdragen aan het eigen dragend vermogen van het dorp: bijdragen aan noaberschap. De organisaties zelf zullen meer netwerkorganisaties moeten worden, waarbij het accent niet ligt op het eigen organogram maar op de bijdrage die medewerkers in netwerken leveren aan de versterking van de sociale samenhang en leefbaarheid in kleine en grote gemeenschappen. Het vergt ook een andere professionele houding: van Zorgen voor naar zorgen dat. Dorpsraad: moet niet in de houding kruipen van de mini-gemeenteraad of de boodschapper van het dorp. DR staan dan met het gezicht naar de gemeente en met de rug naar het dorp. Bewonersorganisaties moeten zich veel meer gaan richten op hun bijdrage aan de gemeenschapsvorming in het dorp. De dialoog organiseren.

Heide Hoogeloon Elsendorp Heeswijk Herman Wijffels: vooruitgang is als tegen de wind zeilen. Vervolgen we onze koers of moeten we overstag? Als er wezenlijke veranderingen zijn moeten we overstag omdat de oude methodes ons niet meer verder helpen. Het lijkt alsof we op zo’n punt staan. Elsendorp Heeswijk

Leefbaarheid NO-Brabant 20XX Minder Meer Jongeren Beroepsbevolking Scholen (spreiding) Verenigingen Bejaardenoorden Maatschappelijk vastgoed Gezinswoningen Kwantitatieve groei Overheid Ouderen Arbeidsproductiviteit Kindcentra (kwaliteit) Fusie-verenigingen Zorg-coöperaties Geclusterde voorzieningen Zorgwoningen Kwalitatieve groei Burgerkracht

Alleen ga je harder, samen kom je verder.. Niet afwachten maar anticiperen Slim samenwerken Geef gemeenschap de ruimte

Dank voor uw aandacht Einstein: Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt Logica brengt je van A naar B, verbeelding brengt je overal.