Integrale Energielandschappen Over exergie en ruimtelijke planning 4/4/2017 Integrale Energielandschappen Over exergie en ruimtelijke planning Gert de Roo Planologie Ruimtelijke Wetenschappen

A. De 3de generatie energielandschappen B. Warmtering Parkstad 4/4/2017 Opzet A. De 3de generatie energielandschappen B. Warmtering Parkstad C. Zuid Oost Drenthe D. Afstemming Noord-Nederland

A. De 3de generatie energielandschappen 4/4/2017 A. De 3de generatie energielandschappen

1e generatie energielandschappen 4/4/2017 1e generatie energielandschappen

2e generatie energielandschappen 4/4/2017 2e generatie energielandschappen

4/4/2017

4/4/2017 […] […] tijd tijd […] tijd

Renewables en restwarmte ‘Ruimte’ is expliciet 4/4/2017 H2 Energie ‘Ruimte’ is impliciet Tijd? Renewables en restwarmte ‘Ruimte’ is expliciet Fossiele Energie ‘Ruimte’ is impliciet

De 3de generatie energielandschappen Energie: Trias energetica 4/4/2017 De 3de generatie energielandschappen Energie: Trias energetica Naar exergie Ruimte: Verbinden van functies Nabijheid van functies Van enkel- naar meervoudig Van cascades naar netwerken

4/4/2017

Energiecascadering: Geen plaats voor afval 4/4/2017 Energiecascadering: Geen plaats voor afval

De 3de generatie energielandschappen Energie: Trias energetica 4/4/2017 De 3de generatie energielandschappen Energie: Trias energetica Naar exergie Ruimte: Verbinden van functies Nabijheid van functies Van enkel- naar meervoudig Van cascades naar netwerken

Verbinden en nabijheid 4/4/2017 Verbinden en nabijheid

In termen van energie Gas Electriciteit Smart grids Micro-wkk Wind Zon 4/4/2017 In termen van energie Centraal / globaal Gas Electriciteit Smart grids Enkelvoudig / mono Meervoudig / multi Micro-wkk Wind Zon Biomassa WKO Thermisch Warmte In termen van exergie en ruimte Decentraal / lokaal

Globaal vs lokaal Energie en Ruimte Regionaal Mikro-wkk / wind / zon 4/4/2017 Globaal vs lokaal Mikro-wkk / wind / zon Energie en Ruimte Regionaal Restwarmte Biogas Gas Electriciteit

Methode: combinerend en iteratief 4/4/2017 Methode: combinerend en iteratief scenario analyse van regio lokale source-sink analyse economie duurzaam globaal regionaal/locaal global market global solidarity secure region caring region

Voorbeelden Zuid-Limburg Zuid-Oost Drenthe Overijssel Zuid-Holland 4/4/2017 Voorbeelden Zuid-Limburg Zuid-Oost Drenthe Overijssel Zuid-Holland Amsterdam Buitenland Scandinavie UK

4/4/2017 B. Warmtering Parkstad

Mondiale solidariteit Mondiale markt Veilige regio Zorgzame regio 4/4/2017 Mondiale solidariteit Mondiale markt Veilige regio Zorgzame regio

Transition naar duurzame en regionale energiebronnen 4/4/2017 CARING REGION Transition naar duurzame en regionale energiebronnen Verdichting bestaande dorpen en steden Gemengd landgebruik, zowel intensief als extensief Geen nieuwe huizen of industrie in open of groene gebieden

Cascading van restwarmte van industrie  Warmenet 4/4/2017 CARING REGION Focus op regionaal veiligstellen van energie-aanbod door optimaal gebruik van regionaal beschikbare materialen en energiepotenties Cascading van restwarmte van industrie  Warmenet Vervanging conventionele district heating door biomassa gedreven CHP’s (combined heat and power) Additionele energievoorziening met zonnecel en windmolen

Parkstad Limburg - Park Gravenrode 4/4/2017 Parkstad Limburg - Park Gravenrode 3,5 km

Energy Cascading in Park Gravenrode 4/4/2017 Het source-sink design principe - Sources: Industrelocatie Dentgenbach Chemische industie Bakerijen Rioolwaterzuivering ‘Snowworld’ Zoo als source en sink Sinks: Omliggende woongebieden Productie van algen  Energy cascading….

Energy Cascading in Park Gravenrode 4/4/2017 Vrijkomende energie: Rest warmte industrie, bakerijen, chemische industrie + ‘snowworld’ Biomassa  gas / electriciteit + warmte, RWZI Kaffeberg Biomassa: mest, restaurant resten, zoo Gaiapark Energiegebruikers Besdrijfsgebouwen, kantoren Essent + tropische kassen “Wereldtuinen” Industrieterrein Omliggende woongebieden Zoo Gaiapark, tropische dieren

Energy Cascading in Park Gravenrode 4/4/2017 Vrijkomende energie: Rest warmte industrie, bakerijen, chemische industrie + ‘snowworld’ Biomassa  gas / electriciteit + warmte, RWZI Kaffeberg Biomassa: mest, restaurant resten, zoo Gaiapark Energiegebruikers Besdrijfsgebouwen, kantoren Essent + tropische kassen “Wereldtuinen” Industrieterrein Omliggende woongebieden Zoo Gaiapark, tropische dieren Ferry Van Kann M.Sc. – South Limburg and Southeast Drenthe Case Studies, SASBE 2009, Delft, 06-18-2009

Energy Cascading in Park Gravenrode 4/4/2017 Energie-ruimte systeem: Links: Snowworld als warmteleverancier (grote koelkast), warmte gebruikt in residentiele cascade, bedrijfslocaties en tropische kassen “Wereldtuinen” Rechts: Rwzi als energierotonde, verzamelde biomassa van zoo and zuiveringsinstallatie, productie van biogas, ter verbranding voor proceswarmte op bedrijventerrein, restwarmte gebruikt in residentiele cascade en tropische dieren, Zoo Gaiapark Midden: verbinding tussen twee systemen om robuustheidsredenen

4/4/2017 Gescheiden clusters Ring van clusters

De deel-regios worden verbonden met een warmtering 4/4/2017 Case Parkstad Limburg De deel-regios worden verbonden met een warmtering De warmtering is de basis voor een robuust energiesysteem Aan dit systeem kunnen modulair verschillende mechanieken (WKO in mijnen) en energiesystemen (Biomassa, wind, zon, etc) worden gekoppeld

4/4/2017 A B C

4/4/2017 C. Zuid Oost Drenthe

Naar een zelf-voorzienende regio Zuid-Oost Drenthe: 4/4/2017 Naar een zelf-voorzienende regio Zuid-Oost Drenthe: Van losse elementen naar lokale en regionale netwerken Van regiospecifieke karakteristieken naar een bioenergie-regio Van lokale kansen naar locale en regionale warmteclusters Synergie tussen regionale en lokale ruimtelijke planning en exergie Resulterend in geintegreerde energie-ruimtesystemen (bio-energie en warmte)

Mondiale solidariteit Mondiale markt Veilige regio Zorgzame regio 4/4/2017 Mondiale solidariteit Mondiale markt Veilige regio Zorgzame regio

Van losse elementen naar netwerken 4/4/2017 Van losse elementen naar netwerken Systeem Zuid-Oost Drenthe (de bioregio) Systeem Coevorden (de regionale ster) (biocluster / warmtenetten / zwembad / nieuwbouw / biogasgrid) Systeem Sleen (dorp+) (pv / zonnecollectors / rwzi-ecozuivering / biogasgrid / warmtepompen wko-potentie) Systeem Emmen-stad (het kloppend hart) (biochemie / warmtecascadering / warmtekoudeopslag / chp op biogas / rwzi) Systeem Emmen en omgeving (geothermische potenties / bio-energiecluster inclusief warmtekoudeopslag en algenproductie / warmteuitwisseling tussen kassen via warmtenet / CO2-uitwisseling van bio-wkk naar kassen / gasgrid als bovenlegger voor gecascadeerde warmtenetten in bebouwde omgeving)

Synergie tussen regionale planning and exergy 4/4/2017

Warmtenet Emmen en omstreken 4/4/2017 geïntegreerde systemen (bio-energie + warmte + CO2) 2040 Kaart: focus op regionale clusters (synergie tussen regionale planning en exergie) Emmen-stad bestaande gebouwde omgeving chp’s op biogas nieuwe wijkverwarmingsnetten bestaande warmte-uitwisseling ecologische waterzuivering algenproductie (brandstofwinning) verzamelpunt organisch afval biochemische industrie nieuwe woongebieden met energieneutrale huizen zwembad stedelijk warmtenetwerk warmte-koudeopslag (aquifer) road energy regionaal gasnetwerk 2040 map 9: focus on regional clusters (synergy between regional planning and exergy) Emmen and surrounding “pounding heart” heat from geothermal sources fermentation tanks, biogas on regional gas network regionol gas network greenhouseareas with heat and CO2 network etc.

Geïntegreerd energie-ruimte concept 4/4/2017 Geïntegreerd energie-ruimte concept

4/4/2017 F. Slimme planning

Slimme planning Naast energie (micro-wkk etc) ook exergie! 4/4/2017 Slimme planning Naast energie (micro-wkk etc) ook exergie! Naast fossiel ook renewables Naast centrale netwerken (gas en elec) ook regionale en lokale energienetwerken (warmte, biogas, etc.) Ruimtelijke planning doet er toe! Op lokale en regionale schaal sterke energie-ruimte-relatie Een geintegreerd energielandschap maakt optimaal gebruik van lokale, regionale en globale mogelijkheden, en legt verbindingen daartussen Elk energielandschap is verschillend Elk energielandschap verdient derhalve eigen strategie Dit verlangt nieuwe institutionele verbanden en relaties Ontwikkelingsmaatschappijen Projectbureaus, e.d. Ook verlangt het lef, actie en de wil tot veranderen…

Slimme planning Gefragmenteerd? Ieder voor zich Geclusterd? 4/4/2017 Slimme planning Gefragmenteerd? Ieder voor zich Geclusterd? Regionale samenwerking Verbinden van clusters? Boverregionaal

Slimme planning Gefragmenteerd? Ieder voor zich Geclusterd? 4/4/2017 Slimme planning Gefragmenteerd? Ieder voor zich Geclusterd? Regionale samenwerking Verbinden van clusters? Boverregionaal

4/4/2017 Dank voor uw aandacht! Jo Meyers???