“Recente ontwikkelingen in de afvalmarkt. publiek  privaat” Erik de Baedts Directeur NVRD 3 juni 2010, Maastricht

Agenda NVRD in het kort Kader afvalbeleid voor gemeenten Impact beleidskeuzes gemeenten Gemeentelijke zorgplicht  Producentenverantwoordelijkheid Ontwikkelingen Markt  Overheid

Ruim 100 jaar in vogelvlucht Vereniging van gemeenten & hun publieke afvalbedrijven 95% penetratiegraad in NL huishoudens 3 sectoren: Gemeenten (Regie & Beleid), Gemeentelijke diensten & Publieke bedrijven, G.R./N.V.’s (ASB) Overige dienstverleners o.g.v. afvalbeheer en reiniging (A&RM) Kennisuitwisseling in de regio en in vakcommissies Hoofdactiviteiten: Beleid |Kenniscentrum |Netwerk |Imago Thema’s: Duurzaamheid |Markt  Overheid | Aanbesteding | Afvalpreventie |Statiegeld | Verpakkingen

Kader: Gemeentelijke zorgplicht Overheidsbemoeienis historisch ingegeven vanuit hygiëne, volksgezondheid, beheer openbare ruimte Zorgplicht verankerd in: kaderrichtlijn EU: afvalbeheer publieke taak wet milieubeheer: afvalinzameling huishoudens en doen verwerken LAP: doelstellingen (60% nuttig) en verantwoordelijkheden Juridische eigendom openbare ruimte: reinigen Gemeentelijke zorgplicht als vangnet in maatschappelijk speelveld

Kader II: Producentenverantwoordelijkheid Afvalbeheer in oorsprong volledig publieke zorg: wettelijke zorgplicht gemeenten burger betaalt de rekening (afvalstoffenheffing) Inmiddels hybride model (mede private zorg): Introductie producentenverantwoordelijkheid (PV) Niet de burger, maar de consument betaalt de rekening (‘de vervuiler betaalt’: financiële instrumenten) Producentenverantwoordelijkheid bedoeld voor effect aan zowel voorzijde (productontwerp en preventie), als achterzijde (inzameling en recycling)

Kader III: Inhoud, de Ladder Waste hierarchy Ad Lansink

Keuzes afvalbeheer: CO2-impact VOORLOPIGE Resultaten onderzoek CO2-footprint afvalbeheer Afval als grondstof grootste potentieel Afvalverwerking in Nederland bespaart al: Energie: 100 PJ CO2 emissies: 4.7 Mt CO2 Verdergaande recycling kan tot 2 MtCO2/jaar extra emissiereducties leiden (of 40% extra reductie) Recycling+ leidt tot grotere reducties in energiegebruik en emissies dan een verbrandings+scenario Verbranding heeft een plaats in afvalverwerking LAP2 realiseert de potenties slechts gedeeltelijk Bron: Universiteit Utrecht

Keuzes afvalbeheer: CO2-reductie 2 Mton CO2 te besparen door: Hoogwaardige plasticrecycling (ruim 1 MtCO2) Papier inzameling verder verbeteren Textiel hergebruik biedt additioneel potentieel GFT vergisting kan belangrijk bijdragen aan energiebesparing Verbeterde recycling van metalen levert bescheiden winst op: focus op aluminium en voorscheiding staal Krachtig beleid noodzakelijk om potenties te realiseren Bron: Universiteit Utrecht

Let op! Private producentenverantwoordelijkheid Het grote vraagstuk: Verpakkingen Wit- en bruingoed Overige ketens Het grote vraagstuk: bronscheiding of nascheiding, of/en? Ook voor nascheiding geldt: publiek of privaat?

De burger

Keuzes: hoe duurzaamheid organiseren in afvalbeheer? Preventie Hergebruik Investeringen publiek of privaat? Recycling Verbranden Opgelost door publiek ingrijpen Storten

Lange termijn investeringsbeleid IPR Normag Publiek versus privaat Vereiste voor lange termijn duurzaamheidsbeleid = Lange termijn investeringsbeleid Marktanalyse afvalinzameling huishoudelijk afval Trends afgelopen 10 jaar en stand van zaken 2010 Op verzoek van de NVRD heeft hier onderzoek naar gedaan

Ontwikkeling vraagzijde: gemeenten Gemeenten vanuit de zorgplicht opdrachtgever Aantal gemeenten in 10 jaar met 20% afgenomen door gemeentelijke herindelingen Gemiddelde gemeentegrootte in 10 jaar 37% gestegen: van 12.000 naar 16.000 huishoudens Bron: CBS, Agentschap NL. Bewerkingen IPR Normag

Ontwikkeling aanbodzijde: aantal bedrijven Aantal inzamelbedrijven huishoudelijk afval neemt trendmatig af met 40% 2000: +230  2010: 135 Eigen gemeentelijke inzameldiensten verminderd met 50% 2000: 165  2010: 75. Aantal particuliere afvalinzamelbedrijven nam in 10 jaar af met 50% 2000: 30  2010: 15. Het aantal overheidsbedrijven (GR/NV/BV) neemt met 65% toe. Van 24 tot bijna 40 in 2010. Bron: CBS, Agentschap NL. Bewerkingen IPR Normag

Ontwikkeling aanbodzijde: bedrijfsgrootte Aantal inzamelbedrijven neemt af, maar hun schaalgrootte neemt toe. In 2000 was de gemiddelde schaalgrootte (het aantal bediende huishoudens per bedrijf) ongeveer 28.000. In 2010 is dit bijna 52.000. Schaalvergroting is het gevolg van met name samenwerking en fusie. Voor een klein deel ook autonome (bevolkings)groei. De gemiddelde schaalgrootte van een overheidsgedomineerd bedrijf (NV/BV) is 97.000 huishoudens. Voor de particuliere bedrijven is dat 88.000. Bron: CBS, Agentschap NL. Bewerkingen IPR Normag

Actuele situatie 2010: marktaandeel Gemeenten met eigen inzameldienst kiezen steeds vaker voor deelname in een overheidsgedomineerd bedrijf (NV/BV/GR) 80% van de gemeenten kiest voor een gemeentelijke dienst of overheidsgedomineerd bedrijf (GR/NV/BV) Het aantal gemeenten dat kiest voor uitbesteding aan een particuliere inzamelorganisatie is redelijk stabiel 60% van de door een particuliere inzamelaar bediende huishoudens, wordt door 2 landelijke spelers bediend. De overige 40% zijn met name lokale / regionale spelers Bron: CBS, Agentschap NL. Bewerkingen IPR Normag

Actuele situatie 2010: marktpenetratie type gemeente Bron: CBS, Agentschap NL. Bewerkingen IPR Normag Overheidsgedomineerde bedrijven (NV/BV/GR) zijn sterk vertegenwoordigd in alle stedelijkheidsklassen. Dit geldt ook voor de gemeentelijke diensten. Met name gemeenten met een weinig stedelijk gebied maken gebruik van particuliere inzamelbedrijven. Particuliere inzamelbedrijven zijn nauwelijks actief in grote steden. Arnhem is met 58.000 huishoudens de grootste. NB: wel PPS-constructie. Van de 135 gemeenten die een particuliere inzamelaar inschakelen, telt 80% minder dan 20.000 huishoudens

Conclusies Markt & Overheid

Aandachtspunten Analyse betrekking op inzameling van huishoudelijk restafval en gft. Een gemeente of overheidsgedomineerd bedrijf kiest in het algemeen op onderdelen voor uitbesteding. Bijv. inzameling papier, textiel of glas. Een gemeente die kiest voor uitbesteding van de inzameling van huishoudelijk afval aan een particuliere organisatie, kan daarnaast nog wel een milieustraat of grofvuildiensten in eigen beheer hebben. In de praktijk zien we dat overheidsgedomineerde bedrijven wel een gedeelte van het inzamelen van huishoudelijk restafval of gft uitbesteden aan een marktpartij. Bijvoorbeeld in een specifiek gebiedsdeel met een afwijkende inzamellogistiek, et cetera.

Mogelijkheden voor gemeenten om te sturen Een gemeente heeft drie hoofdopties

Zelf doen Samen doen Laten doen Aansturing Inschatting van kostenvoordelen als gevolg van schaalgrootte De uitvoering van de afvalinzameling is geen gemeentelijke taak Mogelijkheid tot sturing op andere beleidsdoelen Eventuele bedrijfswinst vloeit terug naar de gemeente Ontzorging Flexibiliteit Spreiding risico’s Risicominimalisatie Verantwoordelijkheidsgevoel personeel Versterken‘ondernemerschap’ Kostenvoordelen Innovatie van overheidswege stimuleren Continuïteit Kennis en faciliteiten van de opdrachtnemer benutten Versterken innovatieve kracht Maximaal inspelen op innovatie door marktpartijen Professionalisering Behoud voorzieningenniveau en serviceniveau tegen aanvaardbare kosten

Tot slot Enkele producten van de NVRD Bestuurlijk Afwegingskader Markt & Overheid Juridische nadere uitwerking Markt & Overheid Handboek Aanbesteden Afvalinzameling CO2 -tool, keuzes duurzaam afvalbeheer Spoorboekje Biomassa 16 juni, regionale bijeenkomst in Weert