Persoonlijkheidspsychologie les 2 - Persoonlijkheid en theorieën Docent: drs. Caroline Heijmans

Programma Korte inleiding Temperament versus karaktertrekken Nakijken kennisvragen Theorieën deel 1 Opdracht: Casus Robbie Theorieën deel 2 © drs. Caroline Heijmans

Leerdoelen na het bestuderen van de theorie en het afronden van de les: kun je patronen in persoonlijkheid relateren aan cultuur, biologie en omgeving; kun je beschrijven wat de relatie is tussen persoonlijkheid en temperament; kun je een samenvatting geven de de volgende psychologische theorieën: psychodynamische, cognitieve, humanistische en systeemtheorie; kun je beschrijven hoe de belangrijkste psychologische theorieën van invloed zijn op persoonlijkheidsontwikkeling; kun je een voorbeeld geven van culturele verschillen bij persoonlijkheid. @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Temperament Biologische disposities beïnvloeden onze basale persoonlijkheid In vroeg jeugd waarneembaar Bepalen tempo + stemming van levensbenadering van individuen Meestal 1 of 2 blijvende thema’s zoals verlegenheid en humeurigheid Vermoeden:verhouding van chemische stoffen in de hersenen (neurotransmitters) - waarschijnlijk in genen vastgelegd temperament lijkt stabiel (bijv. als baby responsief en prikkelbaar -> later verlegen/introvert) Maar: erfelijkheid en omgeving beïnvloeden elkaar; doordat in eerste instantie aangeboren eigenschappen in de loop der jaren worden versterkt of verzwakt. © drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

kennisvragen Bespreek in tweetallen de kennisvragen. @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Psychodynamische en humanistische theorieën Wat weten we nog? @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Freud (1856-1939) Grondlegger van de psychoanalyse “Onbewuste is bron van alle impulsen, drijfveren en conflicten in de persoonlijkheidsontwikkeling van een mens” Angsten, fobieën en depressies verklaard uit het onderbewuste Onbewuste motiveert ook gezonde mensen tot handelen Drijfveren: Eros en Thanatos (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheidstheorie Psychoseksuele ontwikkelingsstadia Fixatie Theorie van de persoonlijkheid = ideeën over drijfveren + ontwikkelingsstadia (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Het onderbewuste Volgens theorie voortdurende strijd tussen id en superego, met ego als bemiddelende rol Onze onbewuste wensen komen in dromen naar voren (royal road to the unconscious). In therapie: droominterpretatie, vrije associatie en projectie (Rorhschach) (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

afweermechanismen Ego heeft arsenaal aan afweermechanismen waarmee het de conflicten tussen de impulsen van het id en de eisen van het superego kan oplossen: Verdringing Projectie Ontkenning Rationalisatie Regressie Sublimatie etc. @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Kritiek op Freud niet op duidelijke, operationele wijze geformuleerd -> groot deel van theorieën kan niet wetenschappelijk worden getoetst. Verklaring voor verleden (retrospectief), geen voorspelling voor toekomst Wel aandacht voor vrouwen maar weergave van vrouwbeeld in zijn tijd Onbewuste geest minder slim dan Freud meende onbewuste reageert reflexmatig, soms op basis van geconditioneerde responsen (ondersteund door neurowetenschappelijk onderzoek naar emoties) (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Neo-Freudianen Jung collectieve onderbewuste (archetypen) Persoonlijkheid bestaat uit bepaalde voorkeuren bij tegenstellingen (introvert <-> extravert) Erikson en Adler Meer nadruk op sociale variabelen Persoonlijkheid kan zich gedurende het gehele leven ontwikkelen (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Humanistische theorieën nadruk op menselijk potentieel en geestelijke gezondheid persoonlijkheid gedreven door behoefte zich aan te passen, te leren, te groeien en uit te blinken centraal onderdeel: positieve motivatie liefde achting zelfactualisatie Psychische stoornis veroorzaakt door ongezonde situatie; niet door ongezonde individuen (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Carl Rogers (1902-1987) Cliëntgerichte therapie (niet therapeut maar cliënt stuurt) Actualiseringstendens (wens om te groeien/capaciteiten te vergroten) Belang van percepties en gevoelens Congruentie: zelfbeeld is positief + in overeenstemming met de realiteit Incongruentie: tegenstelling tussen zelfgevoel en omgeving Niet congruent -> psychische problemen (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Belang van percepties en gevoelens Waarnemingsveld Manier waarop iemand de wereld waarneemt Maakt deel uit van onze persoonlijkheid als een soort filter van onze ervaringen Bevat interpretaties van zowel de externe als de interne wereld Bevat het ‘zelf’, de humanistische versie van het freudiaanse ego Behoefte aan positieve waardering Belang van onvoorwaardelijke acceptatie (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

3 voorwaarden voor zelfontplooiing Onvoorwaardelijke acceptatie Openheid (om jezelf te kunnen uiten) Empathie (vermogen om waarnemingen, gevoelens van anderen te begrijpen) @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Maslow (1908-1970) behoeften in hiërarchie (piramide) onvervulde behoefte (deficiëntie), bijv. aan liefde leidt tot frustratie relatie omgeving-behoeften noodzakelijk voor begrijpen van gedrag streven: zelfactualisatie (ieder mens zelf verantwoordelijk) Piekervaringen= momenten waarop men ziet wat zelfactualisatie inhoudt. Platea-ervaringen= langdurige, maar minder intensieve piekervaringen @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Maslow (1908-1970) (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Frankl (1905-1997) Zoeken naar betekenis in het leven (=primaire motivatie) Spanning tussen wat je bent en wat je zou moeten worden (geestelijke gezondheid) Zelfactualisatie is neveneffect van zoeken naar betekenis Cultuur stoort (alleen voor omgang met anderen) Mensen hebben geen waarden @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Zin in leven ontdekken 3 manieren: doelen verwezenlijken transcendente ervaringen houding t.o.v. onvermijdelijk lijden (als je de situatie niet kunt veranderen, moet je zelf veranderen) @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Frankl (vervolg) Recovery-beweging Toxische schaamte Gering gevoel van zelfwaarde => co-afhankelijke relaties Innerlijke kind => mogelijkheden tot groei en creativiteit Toxische schaamte @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Casus Robbie Formeer tweetallen en maak de opdracht. @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Leertheorieën Welke leertheorieën zijn er? @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Behavioristische theorie Stimuli uit de omgeving en de reacties van het organisme © drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | heijmans@ator-opleidingen.nl

Klassieke conditionering (Pavlov) Aangeboren reflex kan worden vervangen door een geconditioneerde reflex @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Operante conditionering (Thorndike/Skinner) Gaat uit van het organisme zelf en wordt niet van buitenaf gegeven In onderwijs: Bekrachtiging = het waarderen van (deel)activiteiten van leerlingen Modelleren = systematisch opbouwen van deelhandelingen of theorieën wanneer complex gedrag/theorie aangeleerd moet worden Wet van Effect (Thorndike): gedragingen die tot succes leiden, worden versterkt; ineffectieve gedragingen worden verzwakt en doven ten slotte uit. @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Cognitieve theorieën nadruk op cognitie: gewaarwording perceptie leren denken geheugen Informatie moet inhoudelijk aansluiten bij bestaande kenns @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Cognitieve theorieën (2) Gestaltpsychologie Einstellung -> niet tot inzicht komen (gedachten bij iets anders) Pregnanz (streven om waarnemingen in goede, harmonieuze of symmetrische vormen te ordenen) @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Zelfontdekkend leren Leerling selecteert, interpreteert en transformeert informatie -> passend in eigen cognitieve structuur Onderwijs: aansluiten bij beginsituatie leerling leerling in staat stellen actief informatie te verwerven en verwerken (vormt eigen beeld van werkelijkheid) concreet materiaal om mee te experimenteren Zelfstandig denken + zelf problemen oplossen @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Betekenisvol leren Ankerbegrippen = nieuwe kennis verbonden aan aanwezige kennis Onderschikkend = nieuwe info verbonden aan algemener begrip boom -> naaldboom/loofboom -> eik, beuk, iep Bovenschikkend = aanwezige begrippen voorzien van nieuw, algemener begrip beuk, eik, iep -> loofboom Nevenschikkend = nieuw begrip gekoppeld aan aanwezige begrippen zonder onder-/bovenschikking eik, iep – berk Advance organizer = schema, afbeelding, samenvatting etc. @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Handelingspsychologische theorie leren voltrekt door handelen niet alleen resultaat maar ook proces inzichtelijk handelen=relaties leggen tussen begrippen, regels, principes materiële handeling (concreet materiaal) perceptieve handeling (waarneming) verbale handeling (hardop denken) mentale handeling (gehandeld met begrippen en regels) @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

illustratie materieel handelen = om de beurt proberen perceptief handelen = eerst slot en vorm sleutels bekijken verbaal handelen = hardop beredeneren: “welke sleutel was het nou?” mentaal handelen = verkort nadenken en automatisch goede sleutel pakken @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

4 principes vanVygotsky (1978) Interiorisatie uitwendige handelingen vormen basis voor mentale handelingen Zone van naaste ontwikkeling richten op wat het kind nog niet zelfstandig kan Centrale rol van volwassenen bevorderen van zelfstandig aanpakken van taken die zich in zone van naaste ontwikkeling bevinden Sociaalcommunicatieve oorsprong van mentale handelingen ontwikkeling via dialoog ouders-kind en kinderen onderling @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Uitwerking in onderwijstheorie Fasen: Oriëntatie op leerdoel Uitvoerende fase materiële en perceptieve handelingen werken met schema’s, modellen, teksten Controlerende fase transformatie naar het mentale niveau, verkorting en automatisering afvragen wat goed en fout ging en waarom @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Nieuwe theorieën Fenomenologische theorie reactie op de te beperkte aandacht binnen cognitieve stroming voor de vraag hoe leerlingen hun leerproces ervaren (Marton, 1996) Metacognitieve theorie nadruk op het situatie- of contextgebonden karakter van menselijke kennis (Resnick, 1996). Metacognitie centraal (= kennis en opvattingen die iemand heeft over zijn cognitief functioneren en over wijze hoe dit gestuurd kan worden. @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen

Nieuwe theorieën (2) Constructivisme actuele variant op metacognitieve theorie leren is actief en constructief proces leren is alleen goed mogelijk als leerling zelf construerend bezig is met leerstof informatie gekoppeld aan bestaande kennis individuele situatie (iedereen heeft eigen voorkennis) vormt een unieke figuratie gebaseerd op Piaget + invloed van russische pschologie @ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen