Veerkrachtig, Weerbaar en Zelfsturend Op weg naar een Herstelondersteunende verslavingszorg Presentatie en samenstelling, Jos Oude Bos, beleidsmedewerker, Clientgestuurde Zorgprojecten,VNN, Voorzitter Kennisnetwerk het Zwarte Gat Gert de Haan , Facilitator Kennisnetwerk
Kennisnetwerk Het Zwarte Gat Veerkrachtig, dynamisch, energiekhet vermogen om in onderlinge relaties om onder stressvolle of snel veranderende omstandigheden goed te functioneren en te blijven groeien weerbaar , tegenovergestelde van afhankelijkheid. voor jezelf kan opkomen. Je weet wat je wel en wat je niet wilt. Groei nar autonomie Zelfsturend zelfverantwoordelijk met regelvermogen om proces te sturen. zorg is er het herstel te ondersteunen door voorwaarden te scheppen. In onderhandeling ovreenkmst over eisen van de dienst de verantwoordelijkheid voor resultaat liggen bij client zelf Veerkrachtig, weerbaar en zelfsturend
Kennisnetwerk Het Zwarte Gat Veerkrachtig, dynamisch, energiekhet vermogen om in onderlinge relaties om onder stressvolle of snel veranderende omstandigheden goed te functioneren en te blijven groeien weerbaar , tegenovergestelde van afhankelijkheid. voor jezelf kan opkomen. Je weet wat je wel en wat je niet wilt. Groei nar autonomie Zelfsturend zelfverantwoordelijk met regelvermogen om proces te sturen. zorg is er het herstel te ondersteunen door voorwaarden te scheppen. In onderhandeling ovreenkmst over eisen van de dienst de verantwoordelijkheid voor resultaat liggen bij client zelf Veerkrachtig, weerbaar en zelfsturend Maar ook dansen op glad ijs, een paradijs voor de man die dansen kan
Kennisnetwerk Het Zwarte Gat Ontwikkelen van verslavingservaringskennis Herstelondersteunende systemen Met wie En hoe?
Kennispartners Lectoraat Rehabilitatie Hanze Hogeschool Groningen, Lies Korevaar. Lectoraat OGGZ, Hanze Hogeschool Groningen, Gert Schout. VU, Metamedica, Amsterdam Guy Widdershoven, Tineke Abma, Arnold van Elteren. Lectoraat GGZ, Hogeschool Leiden; Jaap van der Stel Odyssee Maastricht, Kirsten Lammers IVO onderzoekstituut: Dike van der Mheen Elske Wits School of Social Work InHolland Hans-Jan kuipers Raden van bestuur 15 verslavingszorg instellingen
De lat hoger =anders springen “Niet sneller of beter, maar anders en duurzaam ” “Fosbury” “Western roll” De lat hoger =anders springen “Scissors” Echte uitdaging. Tegenovergestelde beweging om hoger te komen, bijna boedistisch “Traditioneel”
Kennisnetwerk Het Zwarte Gat Ontwikkelen van verslavingservaringskennis Herstelondersteunende systemen Niet sneller of beter, maar ANDERS EN DUURZAMER (ervarings)Kennis in netwerken is de motor van verandering
Handvest van Maastricht Drie Inhoudelijke afspraken Maatschappelijk Herstel en Kwaliteit van leven leidend principe Ervaringskennis de erkende, derde kennisbron, naast wetenschappelijke en professionele kennis In proeftuinen worden praktijken ontwikkeld waarin activiteiten en projecten ten dienste van herstel uitgeprobeerd
Handvest van Maastricht deelnemende cliëntenraden en Raden van Bestuur VNN Groningen Leger des Heils/de Wending Arkin/Jellinek Amsterdam Lievegoedzorggroep Zeist Bouman GGZ Rotterdam Novadic-Kentron Vught Brijder/ Parnassia Den Haag Tactus Deventer De Hoop Dordrecht Vincent van Gogh/NML Venray Emergis Goes RvB Mondriaan Heerlen GGZ Centraal/v.h. Meerkanten Ermelo Iriszorg Arnhem Maliebaan Utrecht
Veerkrachtig, weerbaar, en zelfsturend Aanleiding: Worstelen met vraagstuk Zorg 2.0 Wmo Nieuwe cliëntenwet Transparantie Duurzaamheidstreven
Visie Een mens met verslavingsproblemen is meer dan zijn verslaving, zijn somatische,psychische (en/of psychiatrische), sociale, relationele, arbeidsgerelateerde en of justitiële problematiek. Zelfs meer dan een optelsom van dit alles. Kennisnetwerk Het Zwarte Gat vindt dat een cliënt in de eerste en op de laatste plaats mens is! IN HERSTELONDERSTEUNEND WERKEN: de ‘hele’ mens tot uitdrukking gericht op evenwaardigheid. elk mens uniek evenveel kansen
Vervolg visie EMPOWERDE CLIËNTEN Eigen kracht leren ontdekken ZELFSTUREND bepalen van problemen én de betekenis eraan hechten ermee omgaan zoeken van oplossingen Hoe leven gestalte willen geven. EIGEN REALISTISCHE DOELEN - zelf leren stellen zelf bereiken. Zelf bepalen welke hulp daarbij nodig PROFESSIONALS ZICH MEDE VERANTWOORDELIJK VOELEN voor cultuur van hoop, heel worden, empowerment verbinding. UITGAAN VAN: Wat iemand nog wel kan en niet wat iemand niet meer zou kunnen. Aanboren van kracht bij zichzelf en in hun omgeving DUURZAME OPLOSSINGEN Herstelpaden die geen hypotheek op de toekomst leggen Zelf verantwoordelijk nemen inclusief de gevolgen
Ontwikkelroute Herstel De bakens waarlangs de ontwikkeling zich ontvouwt Verslavingservaringskennis Cliënten bepalen zelf Zingevingvraagstukken
Ontwikkelroute Herstel De bakens waarlangs de ontwikkeling zich ontvouwt Experimenten in proeftuinen Het eigen verhaal van de cliënt is hierbij een onmisbare factor als kompas voor de inrichting van het herstelpad. Eigen realistische doelen ten aanzien van hun maatschappelijk herstel kunnen bereiken. Cliënten bepalen zelf welke betekenis ze aan hun problemen geven, hoe ze met hun problemen omgaan, hoe ze hun leven weer willen opbouwen en welke hulp ze daarbij nodig hebben. . Zingevingvraagstukken actief aan de orde komen. Op basis van evenwaardigheid samenwerken om vorm te geven aan een individueel herstelplan. De zorg focus verleggen van de beperking van de cliënt (verslaving), naar zijn individuele mogelijkheden als mens.
Wat verstaan we onder herstel? heeft het primaat: m.b.t. kwaliteit van leven en zorgverlening aan cliënten draait om: eigen kracht en weerbaarheid van de cliënt, Veerkracht gebeurt op basis van: het creëren van hoop, healing (heel worden), empowerment, verbinding (connection) én de dynamiek van zingeving.
Talenten van mensen Nieuwsgierigheid Overgave (Zelf)bewustzijn Verkenning te gaan, te experimenteren en daardoor ervaringen op te doen . Het verkennen en waarnemen van de omgeving is de basis voor interactie Overgave Zoals in het spel (sport, toneel, muziek), maar ook aandachtig waarnemen, geconcentreerde oplettendheid en het vermogen om je te verplaatsen in de ander. is de basis voor betrokkenheid. En betrokkenheid is een voorwaarde voor duurzaam veranderen (Zelf)bewustzijn basis morele ontwikkeling, het ontwikkelen vermogen om eigen keuzes te maken het aangaan van relaties. meta- talent: reguleert ontwikkeling van beide andere talenten. stuurt de nieuwsgierigheid en zoekt de uitdaging. Dus niet alleen reflexief, maar ook proactief.
Pijlers van (maatschappelijk) herstel en herstelondersteunend werken - gaat uit van wat iemand nog wel kan - gericht op het leren omgaan met je beperking - maakt dat je de regie over eigen leven voert - maakt het mogelijk dat je, je geaccepteerd voelt - vraagt van de hulpverlener een andere focus
Herstellen is een werkwoord, iets dat jezelf doet Fundamentele principe “ de mens op de eerste plaats”. Herstellen iets is wat je moet doen Volgens het New Zealands model Wat ben je kwijtgeraakt? Wat wil je er van terug? Wat wil je persé niet terug? Wat kan ik (als zorgaanbieder) voor je betekenen?
Condities om te komen tot herstel, reflectie bij start(vrij naar Guus Schrijvers, 2011) Kennis van de aandoening Tijdige kunnen signaleren dat het psychisch niet goed zit Kennis en vaardigheden om met de aandoening om te gaan Het vermogen om zelf bij crisissituaties handelend op te treden Durf en zelfvertrouwen om het hersteltraject en de behandeling aan te passen De regie nemen om samen met de behandelaar te beslissen over de meest wenselijke therapie/traject Kennis van het beschikbare zorg- en hulpaanbod. Motivatie om een gezonde, desnoods aangepaste leefstijl in acht te nemen Zelfvertrouwen dat je leven met een aandoening ertoe doet Zorgdragen voor financiële middelen, huisvesting en sociaal netwerk om zelfmanagement te hanteren.
Wat levert herstel op Rechtvaardige zorg Draagt bij aan zelfvertrouwen en weerbaarheid Aanboren Levenskracht (vitaliteit) Inzet, Afstemming, Identiteit, Responsiviteit, Weerklank, Vergroot de kans op maatschappelijke participatie Voorkomen recidive Voorkomen van trans- generationele overdracht
Van aanbod naar herstelarrangement Hoe geef je het gestalte zonder in de valkuil van woordenbrijen als moerassen te vallen? Van aanbod naar herstelarrangement
Herstelondersteunend zorgarrangement VAN 'KLASSIEKE’ VERSLAVINGSZORG AANPAK NAAR ‘HERSTELONDERSTEUNENDE’ ZORGARRANGEMENTEN' klassiek Herstelondersteunend zorgarrangement Aanbodsturing Consumeren van door anderen gevonden kennis Vraagsturing en co- creatie; actief construeren van kennis, Groepsaanpak; Opbouw herstel in gevarieerde arrangementen variëteit van sturingsmogelijkheden Overdrachtsmodel. uitgangspunt de bron van “objectieve’ (absoluut ware) kennis; Van binnen leren in een voortdurende interactie subjectieve kennis; metacognitieve vaardigheden om het eigen herstelproces te reguleren Standaardisering Vanuit beheersmatige opvattingen, Maatwerk Vanuit denkbeelden die hun oorsprong hebben in verleiden, inspireren, en ondersteunen
De zorgverlener is de expert, de cliënt als een passieve luisteraar; vanuit planning en control mechanismen De zorgverlener is coach en begeleider; de cliënt is actief en construeert zelf kennis; kleinschalige praktijken met veel interactie. (waarheid is wat werkt) Vanuit zelfregulatieprincipes Lineaire aanpak; opdeling in deelvaardigheden en hapklare brokken Circulaire opzet; duurzaam, flexibel, functioneel geïntegreerd en betekenisvol Summatief evalueren om de zorgverlener te informeren of de cliënt iets heeft veranderd(geleerd Formatief beoordelen, continu bijsturend hoe proces verloopt, tussentijdse evaluaties om cliënt en zorgverlener te informeren over het herstelproces Om vervolgens het arrangement te verrijken. Op beheersing gerichte aanpak; herstellen is losgemaakt van de context; leren van feiten en geïsoleerde vaardigheden; weinig aansluitend op al aanwezige kennis en vaardigheden Op zelforganisatie gericht Authentieke contexten;situatiegebonden herstellen; verwerven van competenties voortbouwend aanwezige verworven competenties t.b.v. duurzaam herstel Beperkt aantal bronnen (de zorgverlener en richtlijnen, voorschriften etc) Een rijke variatie aan herstelbonnen en hulpmiddelen (onder andere ICT, ) Mogelijkheden tot transfer van kennis beperkt Wordt nagedacht hoe kennis kan worden verspreid, hoe toegankelijk te maken
Methodieken die het herstelproces kunnen ondersteunen. Strengths model Oplossingsgerichte psychologie in actie Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen Individuele Rehabilitatie Benadering Community Reinforcement Approach
Herstel: ontwikkeling van (ervarings) kennis en praktijken Kennisdeling Verslavingservaringskennis te verbinden met kenniscentra zoals, Zonmw (VWS), Resultaten Scoren, (GGZ Nederland) en hogescholen Innovatie door koppelen van kennis
Herstel Ondersteunende Zorg en maatschappelijke participatie Innovatieve projecten waaruit spannende praktijken ontstaan cliënten i.s.m. de sector verslavingszorg de regie voeren het creëren van baanbrekende oplossingen. ook buiten de lijn plaatsvinden in onderstaande projectvormen; 1e Proeftuinen, 2e Cliëntgestuurde projecten, 3e Leren met en door professionals, studenten, cliënten en wetenschappelijke kennisinstituten
Ervaringskennis reikwijdte en aard 1e De aandoening zelf: - aard en diepgang van verschijnselen, beperkingen op iemands bestaan 2e Het systeem: - waarin wordt behandeld, c.q. tot een dragelijke vorm van (chronische) ziekte wordt gereduceerd, - waarin de kwaliteit van leven vooropstaat. 3e Kwaliteit van Leven vorm geven: - hoe, in projecten en werkwijzen, cliënten in staat kunnen stellen zelf de problemen op te lossen. Voor het bereiken van optimale kwaliteit van leven
Participatieniveau’s 1 Positieve instelling van professionals voor cliëntenparticipatie, van betrokkenheid is niet echt sprake Informeren door cliënten: zoeken informatie cliëntenperspectief: geen overleg en consensusvorming tussen cliënt en hulpverlener Advisering door cliënten Binnen zorgpraktijk sprake van overleg en inhoudelijk contact tussen cliënt en hulpverlener. Partnerschap: gelijkwaardige samenwerking, de cliënten eigen rol binnen het herstelontwikkelingsproces, én zij kunnen de inhoud van de zorgverlening beïnvloeden. Cliëntenperspectief stuurt in grote mate de beslissingen over de thema’s en doelen aan. De regie voor aanpak in zorgpraktijken primair bij cliënten en hun vertegenwoordigers. In het samenspel rijst een nieuwe praktijk op.
Participatie: regie nemen of geregisseerd worden ? Doel : Cliënten regisseren hun eigen herstelproces. Hoe te regisseren? net als bij toneel en film, speelt de vraag voortdurend een rol. Is het toneelstuk een solo manifestatie of een groepsprestatie? bepaalt de regisseur alles of laat de regie juist in het samenspel het stuk tot bloei komen.? Momenteel wordt de regie over participatie en herstel in sterk wisselende mate toegestaan of opgepakt door professionals.
Empowerment: Letterlijk ’in staat stellen’. Is te voelen en te ervaren: waar ligt mijn kracht De kern: het versterken van de capaciteiten om meer zeggenschap te verkrijgen over de eigen situatie daar verantwoordelijkheid voor te nemen. Leunt sterk op wederkerigheid.
Zelfmanagement Is een verzameling van kennis, gedrag, activiteiten en hulpmiddelen Bevordert kracht, eigen regie, geloof in eigen kunnen Biedt perspectief op wat wel kan i.p.v. wat niet kan Scharniert om shared decision making
Inzet van Ervaringsdeskundigheid belangrijk instrument realiseren van vraagsturing vanuit cliëntenperspectief. toepasbaar bij de ondersteuning lotgenoten, kennis over werking en kwaliteit van het zorgsysteem, kennis m.b.t. maatschappelijke systemen. Voor balans in Herstel Ondersteunende Zorg en maatschappelijke re-integratietrajecten. Sociale vermogens /rolmodel in assertiviteit en maatschappelijke rollen Wegbereider en coach competenties nodig want, herstellen doe je zelf!
Generationele overdracht van verslaving en duurzaamheid Voorkomen dat verslaving overslaat naar de kinderen Evenwicht tussen persoonlijke belangen en het niet aantasten van allerlei economische, sociale en biologische leefwerelden? Herstel de balans aanbrengt uitgaat van zelf vormgeven, inpassing van mensen in hun omgeving in voortdurende wisselwerking met die omgeving. Herstel en zingeving goed geïntegreerd dan: bijdrage leveren aan het voorkomen van generationele overdracht van verslaving.
Waar leidt onze routebeschrijving naartoe? Van Harm Reduction naar Zelfmanagement en duurzaamheid in Herstel Ondersteunende Zorg. Inzicht in: waarom en hoe mensen met verslavingsproblematiek zolang in de zorg blijven hangen Hoe we kunnen leren van het verleden en kijken naar het heden. Komen tot overeenstemming dat cliënten de regie moeten leren nemen en de hulpverlener dit proces dient te ondersteunen. In toekomst onderzoek naar de effecten van herstel uitvoeren.
Hoe maken we de omslag? een paradigmashift in de zorghulpverlening vorm te geven. Andere ‘bril’ voor clienten én zorgverleners, en andere stakeholders Door samen te werken en kennis te delen met elkaar Empowerment en zelfmanagement zijn volledig integreren in het (herstelondersteunend) zorgproces
Vooruitblik Tussen 2011 en 2016 tientallen nieuwe herstelondersteunende praktijken/proeftuinen ingericht. Professionals, ervaringsdeskundigen en studenten samenwerken om zich het herstel- denken eigen te maken Het leren nemen van eigen verantwoordelijkheid (empoweren) en het organiseren van zelfmanagement Cliënten geven in de nabije toekomst hun eigen herstel vorm in concrete realistische doelen. Waar nodig stellen ze dit bij als blijkt dat een doel op dat moment te hoog gegrepen is. Ze communiceren dit met hun coach en kijken samen naar de oplossing. Kennisnetwerk Het Zwarte Gat blijft zich sterk maken voor: het ontwikkelen en delen van kennis op het gebied van (maatschappelijk)- herstel. leerwegen blijven ontwikkelen voor ervaringsdeskundigen die hun kennis willen inzetten in de verslavingszorg.
wat betekent dat leven meer inhoudt dan een verslaving! Aanbevelingen het behandelplan veranderen in een herstelplan. werken vanuit een dienstbare opstelling, waarbij een juiste attitude en een evenwaardige relatie tot de cliënt vanzelfsprekend zijn. uitgaan van mogelijkheden die perspectief bieden op maatschappelijk participatie. Het eigen verhaal betekenis laten aan het eigen leven: wat betekent dat leven meer inhoudt dan een verslaving!
Hoe kennis de route bepaalt die tot vitaliteit leidt Hoe meer kennis over gezamenlijk herstel ondersteunende zorg, des te mooier ons landschap kan bloeien en groeien. Want levende vitale organismen ontwikkelen zich: Autonoom Vertonen een natuurlijke tendens tot ordening, Variatie en schoonheid. herstel ondersteunende zorg staat los van de inzet van ervaringsdeskundigen, maar: hun inzet een belangrijk instrument m.b.t. het realiseren van vraagsturing en vraaggerichtheid.
De moerasboot als hulpmiddel Om door het moeras te komen zetten we de moerasboot als hulpmiddel in. Ons Kennisnetwerk fungeert als boot De bereidheid van individuen om mee te doen hangt af van hun vertrouwen in de netwerkopzet. Hieraan zal ook de boot zijn identiteit ontlenen. Het pad kronkelt alle kanten op om ons uiteindelijk op het droge landschap af te sturen. De verkenning van de route is een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Het vermogen tot afstemming en de authentieke inzet zorgt voor responsiviteit.
Vragen als Epiloog Is het uitgangspunt van het moeras, nog steeds van kracht? Dat het gestalte geven en leveren van gezondheidszorg in de kern bij de vraag van patiënten begint? Is er vooruitgang geboekt dat cliënten de zorg en maatschappelijk hersteltrajecten als een doolhof beleven? We merken wel dat door het Handvest van Maastricht overal nieuwe energie is losgekomen. Onze overtuiging blijft dat de patiënten als klant en gebruiker van zorg het aanbod zouden moeten aansturen. Eens/oneens?
Epiloog 2 Het gevaar om weggezogen te worden in het moeras van woorden is nog steeds aanwezig. Kennis van de kaart en oriëntatie op de tocht zijn bepalend voor het kunnen reizen. Cliënten trekken zichzelf als het ware aan de haren uit het moeras. We zien wel dat er allerlei bijzondere bootjes, bruggetjes en andere hulpmiddelen worden geconstrueerd om droge voeten te houden. Het blijft ‘dansen op glad ijs’.
Conclusie We realiseren ons dat we met het nieuw te introduceren herstel- denken een paradigmashift op gang hebben gebracht. Én
is een weg terug voor ons niet denkbaar! Gezien vanuit het beleid van de overheid en organisaties als GGZ Nederland (visiedocument, van Herstel naar gelijkwaardig burgerschap, GGZ Nederland, 2008) en Kennisnetwerk het Zwarte Gat (Handvest van Maastricht, 2008) is een weg terug voor ons niet denkbaar!
www: hetzwartegat.info
Hoe staan de zaken rond het vormgeven herstelondersteunende zorg? inschatting landelijk ? Ontwikkelingsstadia: Vormgegeven klaar, realiseren, oriënteren, afwachten, niets doen. Twee perspectieven: cr en organisatie. Aanpak top-down of bottom-up Wat is het huidige bereik op instellingsniveau?waar zit de discussie en de fuzz? Zijn jullie het eens dat het proces primair vanuit de CR wordt vormgegeven? Wat heb je nog nodig? Hoe denken jullie het ontbrekende op te vullen?