Autisme en waarneming 05-09-2012 NVA Tilburg 05-09-2012 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit leiden Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden

Programma Korte inleiding: ‘autisme up-to-date’ Autisme en cognitie Autisme en waarneming Waarneming dé ingang voor de behandeling

Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders! Gezondheidsraad (2009) Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders! Van jong tot oud

Autismespectrumstoornissen DSM IV: vijf classificaties GZ/OG 12F 2012 Autismespectrumstoornissen DSM IV: vijf classificaties Autistische stoornis Stoornis van Asperger PDD-NOS Stoornis van Rett en de Desintegratieve stoornis van de kinderleeftijd gaan er uit, vallen niet onder ASS DSM 5 (2013): één classificatie: Autismespectrumstoornis Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden

Prevalentie cijfers Autistische Stoornis 10 - 13 op 10.000 Stoornis van Asperger 2.6- 74.2 op 10.000 PDD-NOS 20 - 30 op 10.000 ASS 100-116 op 10.000 ASS: Internationaal gaat men uit van ongeveer 1% van de bevolking

Is er sprake van een autisme epidemie? * Grotere bekendheid met autisme, ook in een breder publiek * Ruimere omschrijving in DSM * Betere diagnostische instrumenten * Betere autisme-zorgsystemen

Is er sprake van een autisme epidemie? * Drug exposure * Vroeggeboorte, laag geboorte gewicht * Oudere ouders, vooral vaders * Veranderende, meer sociaal eisende maatschappij (studiehuis, kantoortuin)

Ratio man : vrouw Autistische stoornis ????? 4 : 1 Asperger syndroom ????? 8 : 1* IQ > 70 ??? 4.7 : 1 IQ < 50 ??? 2.4 : 1 *Maar we zien een grote toename in volwassen vrouwen die zich aanmelden met de vraag naar autisme

Verschillen in mannen en vrouwen met ASS Meisjes en vrouwen zijn: socialer en worden dus eerder als extreem verlegen of sociaal angstig gediagnosticeerd volgen de omgeving meer, maar nemen wel weinig initiatief tot interactie

Verschillen in mannen en vrouwen met ASS Meisjes en vrouwen zijn : zich meer bewust van gevoelens en sociale interacties hebben meer verbeelding en tonen vaker symbolisch spel, maar hebben een grote kans op realiteitsverlies

Verschillen in mannen en vrouwen met ASS GZ/OG 12F 2012 Verschillen in mannen en vrouwen met ASS Meisjes en vrouwen hebben: obsessies voor dieren, mode, soap series ipv planeten, treinen ed. Het zijn dus vaak dezelfde dingen waarin andere meisjes geinteresseerd zijn, maar de kwaliteit en intensiteit is anders Meisjes/vrouwen zijn minder actief en agressief, en geven minder gedragsproblemen Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden

Autisme en research Gedragsniveau Cognitief niveau Neurobiologisch niveau

Wat is bekend van de driedeling? Gedrag is tot op heden het enige niveau om tot een classificatie te komen!!!!! Cognitie kan tot op heden alleen maar aanwijzingen geven voor een speciale manier van denken, van waarnemen

Wat is bekend van de driedeling? Neurobiologie geeft momenteel twee feiten: genetische predispositie (90%) en de aanwezigheid van een nog onbekende trigger of onbekende triggers, die vermoedelijk de neurotransmitters betreffen. Autisme is dus een multifactoriële aandoening

Sociale interacties Gedrags- niveau Communicatie Stereotypieën

Sociale Intercaties Te korten in Wederkerigheid Gedeelde aandacht Fysieke toewending Oogcontact Vanzelfsprekende acceptatie

Communicatie (non-verbaal) Wijzen proto-imperatief proto-declaratief Aankijken Gebaren Toewenden Beurtnemen Wederkerigheid

Communicatie (verbaal) a) Taalvorm ● vertraagde spraaktaalontwikkeling (uitzondering de stoornis van Asperger) ● vreemde intonatie b) Taalgebruik (pragmatiek) ● moeite met sociale codes en gespreksregels ● problemen in wederkerigheid, geen dialoog

Communicatie (verbaal) c) Taalbegrip (semantiek) ● Problemen met: persoonlijke vnw. ?? synoniemen homoniemen uitdrukkingen ● Letterlijkheid ● Geen contextgebruik

Beperkt repertoire interesses en activiteiten Obsessies voor: * draadjes * bepaalde getallen * lichtknopjes * bepaalde geluiden * haakjes * dinosaurussen * bepaalde kleuren * landkaarten * bepaalde geuren * riviermondingen

Cognitie Intelligentie: ASS komt op alle niveaus van verstandelijk functioneren voor. Slechts 15-20% van de autsitische populatie heeft ook een verstandelijke beperking (dus geen 75%, hetgeen aanvankelijk werd gedacht) Intelligentietests kunnen (nog?) geen gedragsdiagnose classificeren of indiceren

Cognitie Het denken, de waarneming van mensen met ASS is anders Onderzoek naar dit denken beoogt: a) verklaring van het gedrag b) indicaties voor disfuncties in de brein

Theorie of Mind Vermogen om aan anderen en jezelf emoties, gedachten,intenties en dergelijke toe te schrijven dwz: Vermogen om iemands intenties te begrijpen en/of aan te voelen

Executieve Functies Plannen (talent voor routes) Organiseren (talent voor schema’s) Anticiperen (nee, behoefte aan voorspelbaarheid) Problemen oplossen (inventief als het in hun straatje past)

Problemen oplossen Wat te doen als je rook uit het huis van je buurman ziet komen? Wat te doen als er een wegversperring is? Wat te doen als bus 12 niet gaat?

Central Coherence (Frith, 2003, 2004, 2006) Problemen in : Het betekenisvol integreren van waargenomen prikkels; ze blijven aan de details hangen Het benutten van de context Het herkennen van dynamiek in een statische afbeelding

stimuli voelen ruiken proeven zien horen betekenis

fragmentarische en letterlijke betekenisverlening stimuli voelen ruiken proeven zien horen fragmentarische en letterlijke betekenisverlening

Beredeneren ipv aanvoelen Beredeneren kost veel tijd en energie, met name vanwege de zeer gedetailleerde wijze van waarneming Onderzoek heeft aangetoond dat de verwerkingsnelheid aanzienlijk trager verloopt bij mensen met ASS (Spek, 2008)

Van Dalen (1993) Twee verschillende dingen hout en ijzer 1 ding (na het vast te pakken) hamer Functie timmeren Benodigdheden spijkers

Van Dalen (1993) Ziende blind: Tengevolge van mijn overselectief waarnemen dringt de volle betekenis van hetgeen door mij wordt gezien, niet direct tot mij door. De verwerving van de volle betekenis kost immers enige tijd van observeren (vanuit verschillende gezichtspunten)

Van Dalen (1993) Horende doof: Heeft te maken met het feit dat ik iets meerdere malen moet horen voordat de betekenis pas goed tot me doordringt. Eenmalige, indirecte, impliciete opmerkingen werken meestal slecht.

Van Dalen 1993 Van detail naar een betekenisvol geheel: dat kost tijd, denkarbeid en energie!

Waarneming en betekenisverlening Vier niveaus van waarneming 1) Sensatieniveau 2) Presentatieniveau 3) Representatieniveau 4) Metarepresentatieniveau Sensatie Perceptie

Sensorische en Perceptieproblemen Sensatie: het onderkennen van stimuli uit de omgeving; problemen in alle zeven zintuiglijke kanalen (tast, smaak, reuk, visus, gehoor, evenwicht en proprioceptis) Perceptie: betekenisverlening en –ontlening; problemen bijvoorbeeld in: -het gebruik van persoonlijke voornaamwoorden -perspectiefneming

Zintuigen en sensatie Tast overgevoelig voor nylon (angst–obsessie) Smaak weerstand tegen draadjesvlees Reuk overgevoelig voor de geur van ei Zien overgevoelig voor lichtflitsen Horen overgevoelig voor stofzuigen Evenwicht genieten van evenwicht, of het tegenovergestelde Proprioceptisch blijven hangen in de nabijheidszinnen

Sensatie en perceptie Sensatie Het detecteren van een stimulus in de omgeving (Levine, 2000) Perceptie Interpretatie van de informatie die door de zintuigen is verzameld (Goldstein, 1999)

Presentatieniveau De betekenisverlening vindt plaats in het hier en nu. Een leeg glas heeft dus geen betekenis, een vol glas wel

Representatieniveau Een lege beker verwijst naar drinken Een pictogram met een beker verwijst naar drinken Het gesproken of geschreven woord verwijst naar drinken DRINKEN

Metarepresentatieniveau Op dit niveau kan de beker een andere betekenis krijgen Dit betreft ook spreekwoorden, grapjes en woordspelingen

Cognitie: conclusies ● Systeemdenkers ipv empathische denkers (Theory of Mind) beredeneren ipv aanvoelen ● Cognitieve inflexibiliteit (Executieve Functies) problemen in het switchen van aandacht ● Voorkeur voor een lokale ipv globale waarneming/perceptie (Centrale Coherentie) problemen met betekenisverlening

Maar zeer getalenteerd in Perceptuele vaardigheid (Mottron & Burack, 2001) ‘Systemizing’, een superiore capaciteit in het extreem mannelijke brein (Baron-Cohen, 2005) Zich uitend in verschillende savant vaardigheden

Superiore talenten in autisme Savant skills in muziek, wiskunde, tekenen etc Uitmuntend geheugen voor feiten Puzzelen en andere ruimtelijke vaardigheden Oog voor kleine details, kleine veranderingen Absoluut gehoor

Locale vs globale waarneming Kees Momma

Wat is noodzakelijk? Te kijken naar: de sterke en zwakke kanten van de persoon met ASS (classificatie alleen is niet voldoende, grondige diagnostiek is vereist) Te realiseren dat autisme in principe geen gedragsprobleem is maar een cognitief probleem ten gevolge van een prikkelverwerkingsprobleem, dat kan uitmonden in een gedragsprobleem

Autisme en waarneming 05-09-2012 Dit zal ook leiden tot: Toenemende verbeteringen in de diagnostiek en behandeling Toename in wetenschappelijk onderbouwde diagnostiek en behandelingsmethoden Verschuiving van gedragsmatige behandeling naar behandeling dat gericht is op een specifieke denkstijl, op een andere waarneming Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden

Beer leerde in eerste instantie de volgorde van de oneven en even getallen omdat de straatnummeringen zo lopen hetgeen hij vanuit zijn buggy waarnam. Dank voor uw aandacht en wel thuis!