Historisch denken Vaardigheden voor het eindexamen geschiedenis RSG-Enkhuizen

De vier vaardigheden Je kunt: 1a in historische processen de samenhang tussen veranderingen en continuïteit beschrijven; 1b de betekenis van historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen voor het heden aangeven. 2a een historische vraag formuleren; 2b voor een vraag bruikbare bronnen verwerven en gegevens eruit selecteren. 3a historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen verklaren; 3b onderscheid maken tussen verschillende soorten oorzaken. Bij het geven van oordelen over het verleden rekening houden met: 4a het verschil tussen feiten en meningen; 4b tijd- en plaatsgebondenheid van oordelen die mensen hebben gegeven; 4c de rol van waardepatronen in heden en verleden; 4d het geven van argumenten. RSG-Enkhuizen

500 Vaardigheid 1a: Verandering en continuïteit RSG-Enkhuizen Je krijgt vier afbeeldingen te zien van de ontwikkeling van een nederzetting tussen 500 en 2010. Bekijk ze goed en let wat verandert en wat hetzelfde blijft. RSG-Enkhuizen

1000 RSG-Enkhuizen

1900 RSG-Enkhuizen

2010 RSG-Enkhuizen

Conclusies bij de vier afbeeldingen van een dorp: Sommige dingen veranderen (discontinuïteit) terwijl andere blijven bestaan (continuïteit). Een bestaande werkelijkheid (zoals het dorp) is een mengsel van zaken die al heel lang bestaan en zaken die nog maar kort geleden zijn veranderd. Er is dus sprake van ‘gelijk- tijdigheid van het ongelijktijdige’. Als voorbeeld nemen we Groningen, waar onlangs tijdens een opknapbeurt van de Grote Markt een restant werd gevonden van een soortgelijke opknap- beurt uit de Middeleeuwen. Soms is er sprake van een snelle, scherpe verandering, bijvoorbeeld bij een revolutie. Ondanks deze discontinuïteit blijft toch ook veel hetzelfde. Groningen, september 2009 RSG-Enkhuizen

Vaardigheid 1b: De betekenis van historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen voor het heden. - Sommige zaken bestaan niet meer, maar worden nog wel herinnerd. Denk aan de bezetting van Nederland tussen 1940 en 1945 of het drama van 9/11 in de Verenigde Staten. - Andere verschijnselen bestaan nog wel, maar in een veranderde vorm. Een voorbeeld is de Nederlandse grondwet, in 1848 opgesteld door Thorbecke. - Sommige verschijnselen zijn lange tijd relatief onveranderd gebleven. Godsdiensten (islam of christendom) zijn een goed voorbeeld. Ook immigratie heeft als verschijnsel kenmerken die weinig veranderen. Vele zaken hebben een duidelijke band met het verleden. De VS zagen na de verkiezing van Obama (2009) een opleving van de KKK. Bepaalde gebeurtenissen hebben een ontwikkeling op gang gebracht. Zo zorgde de Franse Revolutie (1789) voor de ontwikkeling van ‘mensenrechten’. De herinnering: 9/11. (Klik op de afbeelding hier-onder voor een video) RSG-Enkhuizen

Betekenis voor het heden Alles verandert en toch blijft veel hetzelfde. Je hebt gelezen dat in september 2009 tijdens een opknapbeurt van de Groninger Grote Markt een afwateringssysteem uit de Middeleeuwen werd blootgelegd. Wat is de betekenis voor het heden? Een wethouder van de stad Groningen nam een kijkje op de Grote Markt en probeerde een antwoord te geven op deze vraag. Klik op de afbeelding hieronder voor een video. RSG-Enkhuizen

Vaardigheid 2a: Een vraag formuleren Bij deze vaardigheid is het van belang om jezelf af te vragen of het een historische vraag is. Ook moet je goed opletten of je de vraag goed hebt afgebakend. Gebruik de volgende punten als vuistregel: wie, wat, waar, wanneer, waartoe. Op de afbeelding links zie je L.W. de Leeuw (1890-1943). Als je goed kijkt, zie je aan het stempel dat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog lid is geweest van de NSB. Kort na de slag om Stalingrad heeft hij zelfmoord gepleegd. Hij is begraven in Roermond. Zijn graf bevindt zich op een afgescheiden gedeelte van de katholieke begraafplaats: ‘het verloren kerkhof’. Hier liggen, in ongewijde aarde, ongedoopte kinderen, ‘ongelovigen’ én zelf- moordenaars. De grafsteen met het runenteken is typerend voor de NSB. In 2000, 57 jaar na de oorlog, ontstond in Roermond een kleine rel toen bekend werd dat het graf van De Leeuw op de lijst zou komen van Rijksmonumenten. Het College van Burgemeester en Wethouders waren tegen het plan, terwijl de Stichting Terebinth de bescherming van het graf een goed idee vond. Ook elders heeft deze discussie gespeeld. Veel NSB-graven zijn vernietigd. In totaal zijn er slechts zeven bewaard gebleven. Uiteindelijk moest Den Haag ingrijpen en werd de grafsteen op uitdrukkelijk advies van de minister toch op de monumentenlijst geplaatst. RSG-Enkhuizen

Een goede historische vraag zou zijn: Waarom ontstond in 2000 in Roermond een conflict rond een grafsteen van een NSB-er die zichzelf tijdens de Tweede Wereldoorlog doodde? RSG-Enkhuizen

Vaardigheid 2b: Bronnen verwerven / gegevens selecteren Drie punten zijn hier van belang. RELEVANT Is een bron bruikbaar om je vraag te beantwoorden? REPRESENTATIEF Representatief betekent typerend, karakteristiek. We vragen ons dus af: geldt de bron voor meer gevallen? Als dat niet het geval is, kun je niet zomaar zeggen dat iets ‘altijd zo was’. Het gaat dan om een uitzondering. Bekijk de video links en bepaal of deze bron relevant en representatief is. Gebruik de info op de vorige twee bladzijden voor je antwoord. RSG-Enkhuizen

BETROUWBAAR Is een bron betrouwbaar om te kunnen gebruiken? Let op deze punten: Van wie is de bron afkomstig en wat zegt dat over hem / haar? Was de maker een tijdgenoot of niet? Over welke informatie beschikte de maker van de bron? Was hij zelf ooggetuige? Had hij betrouwbare zegslieden? Heeft hij zelf andere bronnen gebruikt? Met welke bedoeling is de bron gemaakt? Is de bron bewust of onbewust gemaakt? Was de bron alleen voor privégebruik bedoeld of werd hij gepubliceerd? Is de bron in opdracht van iemand gemaakt? Zo ja: van wie en met welk doel? Bekijk de video hierboven en vraag jezelf of de bron betrouwbaar is om deze vraag te beantwoorden: ‘Wie heeft na 1945 de Koude Oorlog veroorzaakt?’ RSG-Enkhuizen

Na de Tweede Wereldoorlog werden de twee bondgenoten die Hitler bestreden al snel bittere vijanden: Amerika en de Sovjet-Unie. Bron 1: De Amerikaanse senator James Eastland sprak in 1945 in de Senaat over de Russische aanwezigheid in Oost-Europa: ‘Wij vinden daar vandaag wilde barbaarse horden van Mongolen, die als veroveraars in de straten van West-Europa lopen. Amerika moet beseffen dat Rusland een roofzuchtige natie is die dezelfde soort van agressie toepast, waarmee Adolf Hitler de wereld in brand heeft gezet.’ Bron 2: De Russische leider Josef Stalin zei in 1946: ‘Churchill en zijn vrienden doen veel denken aan Hitler en zijn vrienden. Hitler begon zijn oorlogsstokerij met het verkondigen van een rassentheorie. Churchill begint deze oorlogsstokerij ook met een rassentheorie door te zeggen dat alleen landen die Engels spreken het recht hebben de hele wereld te beheersen.‘ Bron Wie? Tijdgenoot? Informatie Bedoeling 1 Amerikaanse Senator. Tijdgenoot. Het citaat stamt uit het begin van de Koude Oorlog. Eastland was een hoge politicus die genoeg informatie moet hebben gehad. Het ging hem hier echter niet om de waarheid. Bekendmaken aan het publiek wat de bedoelingen zijn van Stalin. De bron is een voorbeeld van propaganda. 2 Russische dictator. Tijdgenoot. Het citaat stamt uit 1946, toen de wereld in twee kampen werd verdeeld. Stalin was dictator van de Sovjet-Unie en was natuurlijk ooggetuige. Dat maakt hem niet automatisch betrouwbaar. Ook Stalin bedrijft propaganda. Hij wil de tegenspeler zwart maken en het eigen gelijk benadrukken. RSG-Enkhuizen

Vaardigheid 3a Verklaringen geven Verklaren betekent dat je wilt uitleggen hoe iets zo gekomen. Je bent dus op zoek naar oorzaken. - Een vliegtuig raakt een berg en stort neer. Onderzoek noemt als oorzaak een defect in de hoogtemeter. Zo duidelijk zijn historische oorzaken nooit. We hebben altijd te maken met menselijke motieven. - Bovendien hebben we meestal te maken met meerdere oorzaken. Sommige daarvan zullen belangrijker zijn dan andere. - Een verklaring is altijd een interpretatie. Twee mensen zullen niet gauw tot een volledig gelijke verklaring komen van iets. Bekijk met een medeleerling de video. - Worden er meer oorzaken voor het uitbreken van de oorlog gegeven of is er sprake van een monocausale verklaring? - Probeer individueel de belangrijkste oorzaak aan te geven voor de oorlog. Bepaal vervolgens in hoeverre jullie interpretaties van elkaar afwijken. RSG-Enkhuizen

Vaardigheid 3b Verschillende soorten oorzaken We onderscheiden twee soorten oorzaken. Een structurele oorzaak vind je in een situatie die al langer bestaat. We spreken ook wel van een ‘dieper liggende oorzaak’. - Meestal wordt een incidentele oorzaak een aanleiding genoemd. Vaak wordt verondersteld dat dit niet de ‘echte’ oorzaak is. Bekijk de tekening links. Bepaal of de president een structurele of een incidentele oorzaak voor het terrorisme heeft gevonden. RSG-Enkhuizen

Vaardigheid 4a Feiten en meningen Feiten zijn uitspraken die je als ‘bewezen’ kunt beschouwen. Bij geschiedenis bewijs je iets door middel van voldoende overtuigende bronnen. Meningen zijn uitspraken waarvoor dit allemaal niet geldt. Het zijn dus uitspraken waarover lang niet iedereen het eens is. Bekijk het interview met Jimmy Wales, oprichter van Wikipedia. Hij beantwoordt een vraag waarom een artikel in het Frans en het Engels over hetzelfde onderwerp toch verschillen vertonen. RSG-Enkhuizen

Vaardigheid 4b Tijd- en plaatsgebondenheid Je verplaatsen in het denken van mensen in andere plaatsen, uit andere tijden is moeilijk. Want: - Het denken van mensen wordt bepaald door bijvoorbeeld maatschappelijke positie, geloof, afkomst en/of sekse. Dit geldt ook voor jou! Om je in iemand anders te verplaatsen, moet je al deze zaken zoveel mogelijk kunnen loslaten, zodat je iemand anders onbevangen kunt zien. - Tussen ons en mensen van nu bestaat een ‘kloof’. We kunnen niet in de tijd reizen. Dit betekent dat zij niet over dezelfde kennis konden beschikken als wij nu. ‘Wie de afloop kent’ oordeelt noodzakelijkerwijs anders dan wie die niet kent. Dat noemen we de ‘wijsheid van achteraf’. De sleutelvraag bij tijdgebondenheid: Was het naar de maatstaven van een tijd (of plaats) toelaatbaar? Een voorbeeld is het Nederlandse slavernijverleden. Velen vinden tegenwoordig dat monumenten die daaraan herinneren, afgebroken zouden moeten worden. Bovendien zou de Nederlandse regering excuses moeten aanbieden voor wat de mensen is aangedaan die in de 17e eeuw uit Afrika zijn weggesleept. De video rechts geeft een voorbeeld van deze morele verontwaardiging achteraf. RSG-Enkhuizen

Vaardigheid 4c Waarden Waarden zijn de idealen die binnen een samenleving of een groep als belangrijk worden beschouwd. Vaak worden waarden onterecht verward met normen. Normen zijn de concrete richtlijnen voor het handelen; ze regelen het dagelijks sociaal verkeer. Het zijn met andere woorden gedragsregels. Waarden veranderen in de loop van de tijd. De middeleeuwer kende waarden die voor ons veel van hun betekenis hebben verloren. Ook zijn de waarden per samenleving verschillend. Er is een verband tussen waarden en tijd- en plaatsgebondenheid. Bij de beoordeling of je iets ‘normaal’ vindt, moet je rekening houden met de waardehorizon van een groep mensen in het verleden of in een ander land. Bekijk de video rechts. Welke waarde staat centraal en welke normen komen eruit voort? RSG-Enkhuizen

Vaardigheid 4d Argumenteren 1 Feiten afleiden uit bronnen en die gebruiken om beweringen te ondersteunen. 2 Rekening houden met tijd- en plaatsgebondenheid. 3 Rekening houden met verschuivende waarde- horizons. Als je voor een tentamenvraag een beargumenteerd antwoord moet geven, kun je de stappen hiernaast gebruiken om tot een afgewogen oordeel te komen. RSG-Enkhuizen