De psychosociale ontwikkeling van kinderen met een visuele handicap Module E Sociale vaardigheid Module E 1 Grondbeginselen Bijlage E 1 b De psychosociale ontwikkeling van kinderen met een visuele handicap

Sociale vaardigheid “De vaardigheden die noodzakelijk zijn voor het oplossen van de problemen in de sociale omgeving, strekken zich uit van de basisvaardigheden van het dagelijks leven (daily living skills) via het zich kunnen redden in het openbare leven (instanties, autoriteiten) en in het verkeer (mobiliteit) tot aan de technieken van de zelfhandhaving en het zich kunnen handhaven binnen en in de confrontatie met een wereld van niet-gehandicapten (F. Mersi 1975, p. 400).”

De persoon van de visueel gehandicapte scholier Factoren die het leven van scholieren met een visuele handicap bemoeilijken Visuele handicap De persoon van de visueel gehandicapte scholier Inperking van de ruimte voor eigen ervaringen Ontwikkelingsprikkels voor het differentiëren van de motoriek zeldzamer Aanleren van bewegingen door imitatie niet mogelijk Minder ervaring in het gebruik van motorische processen Ouders stellen striktere grenzen en hebben een bezorgdere blik De belangrijke ervaring van een groeiende vaardigheid ontbreekt. Belemmering van de visuele waarneming, belemmering van de lichaamswaarneming Integratie van tactiele, kinesthetische, auditieve en visuele prikkels van belang Weinig betrokkenheid met het eigen lichaam (tekeningen) Bewegingen ongecoördineerd en onevenwichtig Wezenlijke ervaringen m.b.t. de omgeving ontbreken. Er ontbreken niet alleen externe, maar ook interne beelden. Taal (verbalisme) Cognitieve abstracties: getallen, hoeveelheden, links-rechts-verbanden, ruimtelijke dimensies noodzakelijk Vaak aanschouwelijk maken van abstracte verhoudingen Duidelijke werkstructuren en ordeningssystemen Sociale vaardigheden verminderd, belangrijke non-verbale aspecten van de communicatie als mimiek en gebaren niet herkenbaar Het verloop van een handeling is niet te overzien.

Belangrijke ervaring van een groeiende vaardigheid ontbreekt. Inperking van de ruimte voor eigen ervaringen Belemmering van de lichaamswaarneming Minder ervaring in het gebruik van motorische processen Ontwikkelingsprikkels voor het differentiëren van de motoriek zeldzamer Aanleren van bewegingen door imitatie niet of slechts beperkt mogelijk Bewegingen ongecoördineerd, onevenwichtig, weinig betrokkenheid met het eigen lichaam Belangrijke ervaring van een groeiende vaardigheid ontbreekt.

Communicatieproblemen Gebrekkig of geen overzicht over sociale situaties Taalontwikkeling belemmerd Waarneming bemoeilijkt Mimiek en gebaren niet of moeilijk te herkennen Communicatieproblemen Foto: Wolf-Dietrich Weißbach

De rol van de ouders Negatief zelfbeeld Overdreven vraag om hulp Vertwijfeling Onvervulbare verwachtingen Schuldgevoelens Negatieve reacties vanuit de omgeving Schaamte Negatieve ervaringen met deskundigen Geen acceptatie van de handicap door de ouders Overdreven bescherming /overbelasting Negatief zelfbeeld Overdreven vraag om hulp Agressie

De persoon van de visueel gehandicapte scholier Factoren die het leven van scholieren met een visuele handicap bemoeilijken Visuele handicap De persoon van de visueel gehandicapte scholier Inperking van de ruimte voor eigen ervaringen Ontwikkelingsprikkels voor het differentiëren van de motoriek zeldzamer Aanleren van bewegingen door imitatie niet mogelijk Minder ervaring in het gebruik van motorische processen Ouders stellen striktere grenzen en hebben een bezorgdere blik De belangrijke ervaring van een groeiende vaardigheid ontbreekt. Belemmering van de visuele waarneming, belemmering van de lichaamswaarneming Integratie van tactiele, kinesthetische, auditieve en visuele prikkels van belang Weinig betrokkenheid met het eigen lichaam (tekeningen) Bewegingen ongecoördineerd en onevenwichtig Wezenlijke ervaringen m.b.t. de omgeving ontbreken. Er ontbreken niet alleen externe, maar ook interne beelden. Taal (verbalisme) Cognitieve abstracties: getallen, hoeveelheden, links-rechts-verbanden, ruimtelijke dimensies noodzakelijk Vaak aanschouwelijk maken van abstracte verhoudingen Duidelijke werkstructuren en ordeningssystemen Sociale vaardigheden verminderd, belangrijke non-verbale aspecten van de communicatie als mimiek en gebaren niet herkenbaar Het verloop van een handeling is niet te overzien. Sociale omgeving

De rol van de leeftijdgenoten Leeftijdgenoten hebben weinig of geen ervaring in het omgaan met mensen met een handicap. Beperkte mogelijkheden tot deelname aan spelletjes/interesses van leeftijdgenoten Ontbrekende sociale erkenning Negatief zelfbeeld Er bij voorbaat van uitgaan dat iets mislukt Onrealistische zelfbeoordeling Sociaal isolement Het afwijzen van hulp Ontkenning van de handicap Foto: Wolf-Dietrich Weißbach

zelfdefinitie aan de hand van de handicap De rol van de maatschappij maatschappelijke vooroordelen stigmatisering misplaatst medelijden weinig informatie over visuele handicaps negatief zelfbeeld sociaal isolement zelfdefinitie aan de hand van de handicap zelfstigmatisering

Factoren die het leven van scholieren met een visuele handicap bemoeilijken Overdreven bescherming /overbelasting door de ouders Geen acceptatie van de handicap door de ouders Leeftijdgenoten hebben weinig of geen ervaring in het omgaan met mensen met een handicap. Taalontwikkeling belemmerd Mimiek en gebaren niet of moeilijk te herkennen Visuele handicap Gebrekkig overzicht over sociale situaties Bewegingsprikkels ingeperkt Waarneming bemoeilijkt Aanleren van bewegingen door imitatie niet/slechts beperkt mogelijk Inperking van de ruimte voor eigen ervaringen Ontwikkelingsprikkels voor het differentiëren van de motoriek zeldzamer Aanleren van bewegingen door imitatie niet mogelijk Minder ervaring in het gebruik van motorische processen Ouders stellen striktere grenzen en hebben een bezorgdere blik De belangrijke ervaring van een groeiende vaardigheid ontbreekt. Belemmering van de visuele waarneming, belemmering van de lichaamswaarneming Integratie van tactiele, kinesthetische, auditieve en visuele prikkels van belang Weinig betrokkenheid met het eigen lichaam (tekeningen) Bewegingen ongecoördineerd en onevenwichtig Wezenlijke ervaringen m.b.t. de omgeving ontbreken. Er ontbreken niet alleen externe, maar ook interne beelden. Taal (verbalisme) Cognitieve abstracties: getallen, hoeveelheden, links-rechts-verbanden, ruimtelijke dimensies noodzakelijk Vaak aanschouwelijk maken van abstracte verhoudingen Duidelijke werkstructuren en ordeningssystemen Sociale vaardigheden verminderd, belangrijke non-verbale aspecten van de communicatie als mimiek en gebaren niet herkenbaar Het verloop van een handeling is niet te overzien. Stigmatisering Ontbrekende sociale erkenning Beperkte mogelijkheden tot deelname aan spelletjes/interesses van leeftijdgenoten Maatschappelijke vooroordelen

Negatief gevoel van eigenwaarde Sociale vergelijkingsprocessen Reacties vanuit de sociale omgeving Confrontatie met nieuwsgierigheid, medelijden, misplaatst aanbieden van hulp, stereotiepe denkbeelden over handicaps etc. Herkennen van de eigen tekortkomingen en gebreken Negatief gevoel van eigenwaarde

Mogelijke gevolgen van de levensomstandigheden van scholieren met een visuele handicap waarneming(sproblemen) taalgedrag (verbalisme) slaap(stoornissen) levensinstelling (angsten) (overdreven) binding aan vaste contactpersonen communicatie(problemen) agressiviteit (autoagressie, agressie) (negatief) zelfbeeld de omgang met hulp (het afwijzen van hulp) (overdreven) vraag om hulp stereotypieën (onrealistische) zelfbeoordeling Inperking van de ruimte voor eigen ervaringen Ontwikkelingsprikkels voor het differentiëren van de motoriek zeldzamer Aanleren van bewegingen door imitatie niet mogelijk Minder ervaring in het gebruik van motorische processen Ouders stellen striktere grenzen en hebben een bezorgdere blik De belangrijke ervaring van een groeiende vaardigheid ontbreekt. Belemmering van de visuele waarneming, belemmering van de lichaamswaarneming Integratie van tactiele, kinesthetische, auditieve en visuele prikkels van belang Weinig betrokkenheid met het eigen lichaam (tekeningen) Bewegingen ongecoördineerd en onevenwichtig Wezenlijke ervaringen m.b.t. de omgeving ontbreken. Er ontbreken niet alleen externe, maar ook interne beelden. Taal (verbalisme) Cognitieve abstracties: getallen, hoeveelheden, links-rechts-verbanden, ruimtelijke dimensies noodzakelijk Vaak aanschouwelijk maken van abstracte verhoudingen Duidelijke werkstructuren en ordeningssystemen Sociale vaardigheden verminderd, belangrijke non-verbale aspecten van de communicatie als mimiek en gebaren niet herkenbaar Het verloop van een handeling is niet te overzien. (inperking van het) plezier in het zelf op onderzoek gaan sociale contacten (sociaal isolement) (problemen bij de) vorming van plannen zelfdefinitie (aan de hand van de handicap) gerichtheid op successen/mislukkingen Foto: Wolf-Dietrich Weißbach

„Vaardig t.a.v. de eigen handicap“ Nauwkeurige kennis van de eigen visuele handicap Kunnen benoemen van oorzaak, prognose, gevolgen Visuele waarnemingsmogelijkheden moeten realistisch worden ingeschat in vergelijking met een volledig gezichtsvermogen. Zekerheid in de omgang met hulpmiddelen In plaats van overdreven grote letters overstappen op brailleschrift Compensatietechnieken kennen en toepassen voor leermethodes voor niet-slechtzienden (overhead, schoolbord, tabellen...) bijvoorbeeld een uittreksel maken, grafieken maken en interpreteren Vaardigheden voor het leven van alledag... (Rullof, 1997, p. 34)