Klimaatverandering ANW module klimaatverandering Leerjaar 2012 - 2013

Inleiding - Introductiefilmpje DVD versterkt broeikaseffect - laten zien website www.expeditiebroeikaswereld.nl - In computerruimte werken aan opdrachten bij het onderdeel “broeikaseffect” van de website expeditiebroeikaswereld

Huiswerk: L tekst “broeikaseffect” M opdracht 1 t/m 7 bij “broeikaseffect” Lz tekst “klimaat A-Z” M opdracht 1 t/m 7

H3 Klimaatverandering in perspectief

Oriëntatie Welke gevolgen kan klimaatverandering in de 21e eeuw hebben voor de mens?

Inleiding H3 Klassikaal lezen inleiding blz.88

3.1 De geschiedenis herhaalt zich?

2. Invloed natuurlijke factoren

Vulkanisme: stof Reflectie luchttemperatuur lager

Zeestromen: B.v. El Nino Tijdelijke klimaatverandering Neerslagpatronen verstoord

Zonneactiviteit: Cyclus van 11 jaar Zon actief bij veel zonnevlekken Meer straling, warmer op aarde

KNMI 1e helft 20e eeuw: hogere temperatuur door: 2e helft 20e eeuw: Geringe vulkanische activiteit Toename zonneactiviteit Warm water Grote Oceaan 2e helft 20e eeuw: Hogere temperatuur ondanks: Meer vulkaanuitbarstingen Zelfde zonneactiviteit Fig 3.5

Huiswerk: Lz par 3.1 De geschiedenis herhaalt zich tot De rol van de mens M 6, 7 b t/m e, 8, 9, 10

3. Rol mens

Opkomst en ontwikkeling landbouw Ontbossing V.a. 8.000 jr geleden: Natuurlijke bossen en graslanden verdwenen Minder CO2 omgezet in O2 Toename natte rijstteelt en irrigatie (fig 3.6) Bij rotting komt methaan vrij Meer methaan in atmosfeer Sterk broeikasgas (21 keer sterker dan CO2)

Bevolkingsgroei en industrialisatie Door bevolkingsgroei gestegen energieverbruik Industriële revolutie: toename verbranding fossiele brandstoffen

Toenemende mate verstedelijking Invloed temp op stadsklimaat: 1 minder (regen)water 2 warmte in steen 3 kleiner albedo 4 vliegverkeer uitlaatgassen 5 hoger energieverbruik / eigen warmte 6 verwarming / airconditioning

Huiswerk volgende keer: Lz par 3.1 De rol van de mens M 11 t/m 17

3.2 Gevolgen klimaatverandering voor laaggelegen kustgebieden Landen die onder of dicht bij de zeespiegel liggen zullen de gevolgen van klimaatverandering als eerste merken. Nederland Bangladesh

Risico’s klimaatverandering IPCC: Intergovernmental Panel on Climate Change Onderdeel VN In kaart brengen van de risico’s van klimaatverandering Honderden deskundigen uit diverse landen

IPCC: Evaluatie wetenschappelijk onderzoek: Waterbalans: smelten landijs / uitzetten zeewater Ecosystemen: bedreiging biodiversiteit Kwetsbaarheid kustgebieden: erosie, overstroming Landbouw en visserij: productiviteit Industrie: relatie versterkt broeikaseffect Gevaren voor de gezondheid

Computermodellen Scenario’s, voorspellingen Inschatten risico’s klimaatverandering Klimaatmodel Michael Mann basis IPCC Hockeystickgrafiek (fig 3.11): Suggestieve grafiek Twijfel aan zeer sterk aandeel van de mens

Fig 3.12 en 3.13 Scenario’s ondanks onzekerheden basis klimaatbeleid Bij maatregelen kijken naar haalbaarheid plannen Forecasting: het voorspellen van toekomstige ontwikkelingen op grond van historische trends Backcasting: het formuleren van een toekomstverwachting die moet leiden tot het trekken van conclusies voor het heden

DVD Geotopics klimaatverandering Bangladesh

Gevolgen klimaatverandering Bangladesh Meer overstromingen door: Zeespiegelstijging Hogere afvoer en grotere verschillen in het debiet van rivieren Toenemende kans op tropische stormen Veel schade aan landbouwgronden Groot aantal slachtoffers

Kosten Met internationale hulp (kleinschalige) waterprojecten uitvoeren tegen overstromingen Rekening houden met lokale situatie (fig 3.19)

Moesson Meeste overlast in de zomer tijdens het regenseizoen Moessons zorgen voor veel neerslag en overstroming rivieren Tropische stormen zorgen voor vloedgolven langs kust

Huiswerk: L par 3.1 Lz par 3.2 M 19 t/m 23

Gevolgen klimaatverandering voor Nederland deltacommissie Filmpje http://www.deltacommissie.com/film

Gevolgen Nederland Voorspellingen KNMI: Stijging zeespiegel tot 2100: 35 – 85 cm Stijging temp: 2 – 4 ºC Toenemende kans op overstromingen Verzilting landbouwgrond kustgebieden Nadelige gevolgen voor drinkwaterwinning door stijging zoutwaterspiegel

Maatregelen Nederland: Kustverdediging Deltawerken Dijkaanleg Zeedijken; kustgebieden Rivierdijken; binnenwateren Dijkverzwaring en dijkverhoging A.g.v. hogere waterstanden rivieren Zandsuppleties langs kust om kustlijn te handhaven

Maatregelen Nederland: Ruimte voor de rivier Veiligheid en behoud ruimtelijke kwaliteit Bergen overtollig water Bouwen op plaatsen waar geen overstromingen kunnen worden verwacht Toewijzen overloopgebieden Aanleg nevengeulen Herinrichting rivierengebied

Huiswerk: L par 3.1 Lz par 3.2 M 24 t/m 28 en extra opdracht (nu in de les): Ga naar www.deltacommissie.nl . Bekijk de samenvatting en aanbevelingen. Vat kort aanbeveling 9, 10 en 11 van de Deltacommissie samen. Deze gaan over het rivierengebied, de Rijnmond en het IJsselmeergebied.

Par 3.3 Positieve en negatieve gevolgen van klimaatverandering Zelf doorlezen en presentatie voorbereiden a.h.v. fig 3.20 M 29 t/m 38