Toezicht, benchmarken en bedrijfslasten Inleiding van Jan van der Moolen op bijeenkomst MKW platform, Nieuwegein, 31 oktober 2013

De minister schrijft het volgende: De woningcorporaties leveren een onmisbare bijdrage aan het wonen in Nederland! Het kabinet wil dat corporaties deze rol blijven waarmaken, maar dan wel met het oog voor een goede marktwerking en een verantwoorde inzet van het maatschappelijk bestemd vermogen.

Veranderingen noodzakelijk in stelsel •Maatschappelijk presteren duurzaam borgen •Zorgen voor goede marktwerking •Verantwoorde inzet maatschappelijk vermogen •Heffing blijft overeind: € 1,7 miljard in 2017 •Extra middelen: € 60 miljoen per jaar en € 200 miljoen in 2018 en 2019 •“Voor zover de verhuurdersheffing dat mogelijk maakt zullen woningcorporaties naar vermogen investeren in de sociale woningbouw”

Andere beelden •Vraagverschuiving van koop naar huur •Banken: kopen niet langer zaak van schulden maken •Streven naar eigendomsneutraal woonbeleid •Waardering van sociaal vastgoed uniformeren, maar welke norm? •Heffing bemoeilijkt investeringen in komende tijd •Netto huurquote 26%, woonlasten naar marktniveau? •Decentralisatie en veranderingen zorg en woonbeleid? •Regionalisering in beleid nu doorzetten •Beleidsontwikkelingen betaalbaarheid wonen - zorg - pensioenen

PRANGENDE KWESTIES. Lange reeks incidenten vanaf 1993.Ook andere sectoren: overheid, profit en non profit.Beeldvorming: “het is andermans geld”.Maatschappelijke organisaties gevangen tussen overheid (wet en toezicht), markt (onvolledige marktwerking en geringe efficiency) en achterban (stichting en RvT zijn van niemand).Illusie van controle en toezicht in risicoloze wereld.Rationeel denken overheerst: regelgeving, codes, richtlijnen, best practices en in control verklaringen.Kwaliteit zorgplicht banken en werk accountants: AFM.Overheid nu bewust van risico’s achtervang in borg

Wat leren de incidenten?.Werkdomein onduidelijk.Bedrijfsvoering niet op orde.Kwaliteit informatie gebrekkig.Intern toezicht te veel op afstand en ondeugdelijke rolopvatting.Financiering: beschikbaar, goedkoop, bedrijfsfinanciering, faciliteringsvolume en ontbreken bestedingscontrole. Taakverdeling materieel en formeel toezicht leidde tot moral hazards.Gebrek aan slagkracht bij overheid

Staan we op een kruispunt?.Politiek beschouwt woningbezit en vermogen corporaties als publiek vermogen.Sturing en taakstelling van corporaties is onduidelijk.Ordening is “organisatie-intensief” en dus complex.Onvoldoende heldere visie en complexe uitvoering maken dat (sociale) volkshuisvesting verstrikt is geraakt in eigen regels.Taakorganisaties zonder grenzen verstrikt in de wereld van het vastgoed en de ‘High Finance’.En dan is er nog het grotere woningmarktdossier maar ook dossier wonen - zorg - pensioenen

Conclusies.Er is geen eenduidige strategie van de overheid geweest ten aanzien van het invullen van haar volkshuisvestingstaak.Door onduidelijke sturing en ordening is voor de overheid een kwetsbare positie ontstaan ten aanzien van effecten in de sector rond beheer woningvoorraad en financiering.Of de overheid gaat sturen resp. regisseren (en keert terug op haar schreden) of marktpartijen realiseren de volkshuisvesting.Gaan we de corporatie zien als ‘marktconform opererende onderneming’ (CFV maart 2009), dan houdt de corporatie op corporatie te zijn.Het maken van een keus is een langjarig dilemma

Mogelijke richtingen voor beleid. Exit verzorgingsstaat: effect op kwaliteit wonen.Sociale huur: kleinere, armere vergrijsde doelgroep. Meer marktwerking in huurbeleid.Sturing gemeenten; rol rijk beperkt tot systeem.Toename regionale verschillen prijs en kwaliteit.Middensegment huur gaat groeien.Toename rol en betekenis bewoners zelforganisatie.Koppeling lokaal van wonen, sociaal beleid en zorg.Solidariteit wordt anders in en boven de sector.Toezichtarrangement vooral beperken risico’s rijk

Opdracht voor de korte termijn.Definieer het werkdomein.Onderscheid sociale en markttaken en dus vermogens.Verbeter condities en rendementen op de huurmarkt.Ontwikkel normstelling en handhaving voor de publieke taken.Vul opdrachtgeverrol in: de echte aandeelhouder ontbreekt.Wat in aansturingproces fout gaat, kan toezicht niet oplossen.Onvoldoende doordacht toezicht leidt tot “moral hazards”.Zet een stip op de horizon, die is al 15 jaar niet meer zichtbaar.Organisaties: stimuleer gezag ipv dominant gedrag.Standpunt overheid helder: kleiner en strakker. Corporaties moeten het vooral zelf en regionaal bepalen

Bedrijfslasten al te lang in discussie. Vanaf 2005 een jaarlijks terugkerend thema.Methodiek kostentoerekening in 2008.Minister wilde geen uniformiteit afdwingen.Onderdeel individuele oordeelsbrief 2009/10.Richtlijnen RJ: naar functionele indeling?.Teleurstelling bij diverse ministers: geen actie.Diverse corporaties pakken zelf thema op.Opvraag gegevens te lang “open zenuw”.Organisatie in de bouw: faalkosten en de keten.Sober en doelmatig versus “Robin Hood”.Klantgestuurd denken nu echt eens invoeren?

2013 Cumulatieve stijging diverse posten (in % ten opzichte van 2006) Bron CFV

Trend: stabilisatie netto bedrijfslasten (in € per woongelegenheid) Bron CFV 2013

VAN CIP NAAR CBC. CiP was bedoeld voor intern toezicht en stakeholders.CiP was geen toezichtinstrument.Belangstelling commerciële partijen.Sector zelf moet kwaliteit borgen.Gegevens blijven openbaar en toegankelijk.Voor echte benchmarking zijn vervolgstappen vereist in uniformiteit opvraag gegevens.Vergt dus organisatie, investeren en kwaliteit.Elkaar aanspreken: kan en wil de sector dat wel?

Het bestuursmodel: aandachtspunten. Ontbreekt een derde macht naast bestuur en RvC?. Versnipperd extern toezicht: antwoord Blok op Cie. Hoekstra over toezicht onbegrijpelijk. WRR: Onafhankelijkheid toezicht cruciaal. Kwaliteit intern toezicht moet omhoog. ‘Dode hoeken’ van toezicht: tijdsfactor/informatie/ vertrouwen als basis. Wat moeten extern en intern toezicht van elkaar verwachten?. Is de zekerheidsstructuur nog wel van deze tijd?.Nog te veel zelfregulering als leidend principe

Het motto “Kijken, dat is alles, daar gaat het om. Wat mensen hun kijken noemen, is meestal een verraad aan het zien. Ze zien alleen maar wat ze herkennen.” Bernlef, “Op Slot” 2007