Krachtige leeromgevingen voor ontwikkeling van taalvaardigheid Vakmanschap is meesterschap November 2011 Nora Bogaert

Verschillen aan de startmeet, zelfde eindmeet te halen einddoelen bij 'afstuderen' in bepaald niveau leeftijd sociale achtergrond kennis van de (westerse) wereld schoolse voorkennis moedertaal e.a. aanleg en interesses / motivatie

Vier mogelijke rollen participant aan verdere opleiding participant aan beroepsleven participant aan maatschappelijk gebeuren participant aan het sociale leven nieuwkomer als participant in opleiding Taal om binnen opleidingen te kunnen participeren aan het les- en schoolgebeuren, om te kunnen communiceren over het eigen leerproces / leertraject; als leerder op school, nieuwkomer die leerinhouden verwerft en verwerkt) Taal om de lesinhouden van verschillende lessen te begrijpen en te kunnen hanteren nieuwkomer als informele participant aan het sociale leven) Taal voor sociaal verkeer: Nederlands nodig om informele contacten te leggen en te onderhouden nieuwkomer als actieve participant i/d maatschappij en als leerder die zich voorbereidt op later participeren i/d mij: verdere studie; job…) Taal in het kader van maatschappelijke redzaamheid : Nederlands nodig om te participeren aan het maatschappelijk gebeuren: communiceren met dienstverleners, authentieke teksten begrijpen en verwerken, communicatie op en over het werk cognitief-academische taalcompetenties om te kunnen functioneren als (levenslange) leerder, die leerinhouden verwerft en verwerkt, vaardigheden opbouwt en attituden ontwikkelt (binnen school of andere opleidingscontext, of op eigen intiatief) professionele taalcompetenties: mondeling en schriftelijk communiceren m.b.t. het handelen binnen de werkomgeving en met ‘klanten’, beroepsgerelateerde informatie verwerken/produceren maatschappelijk taalcompetenties om te functioneren als actieve burger, die in formele contexten mondeling en schriftelijk kan communiceren met dienstverleners, en overheden taalcompetenties om deel te nemen aan informeel sociaal verkeer en daarin mondeling en schriftelijk te communiceren om contacten te leggen/te onderhouden Vragen naar een voorbeeld en onmiddellijk naar betreffende dia overgaan

Vier mogelijke rollen en vier taalcompetenties participant aan verdere opleiding cognitief-academische taalcompetenties participant aan beroepsleven professionele taalcompetenties participant aan maatschappelijk gebeuren taalcompetenties voor formeel verkeer participant aan het sociale leven taalcompetenties voor informeel verkeer nieuwkomer als participant in opleiding Taal om binnen opleidingen te kunnen participeren aan het les- en schoolgebeuren, om te kunnen communiceren over het eigen leerproces / leertraject; als leerder op school, nieuwkomer die leerinhouden verwerft en verwerkt) Taal om de lesinhouden van verschillende lessen te begrijpen en te kunnen hanteren nieuwkomer als informele participant aan het sociale leven) Taal voor sociaal verkeer: Nederlands nodig om informele contacten te leggen en te onderhouden nieuwkomer als actieve participant i/d maatschappij en als leerder die zich voorbereidt op later participeren i/d mij: verdere studie; job…) Taal in het kader van maatschappelijke redzaamheid : Nederlands nodig om te participeren aan het maatschappelijk gebeuren: communiceren met dienstverleners, authentieke teksten begrijpen en verwerken, communicatie op en over het werk cognitief-academische taalcompetenties om te kunnen functioneren als (levenslange) leerder, die leerinhouden verwerft en verwerkt, vaardigheden opbouwt en attituden ontwikkelt (binnen school of andere opleidingscontext, of op eigen intiatief) professionele taalcompetenties: mondeling en schriftelijk communiceren m.b.t. het handelen binnen de werkomgeving en met ‘klanten’, beroepsgerelateerde informatie verwerken/produceren maatschappelijk taalcompetenties om te functioneren als actieve burger, die in formele contexten mondeling en schriftelijk kan communiceren met dienstverleners, en overheden taalcompetenties om deel te nemen aan informeel sociaal verkeer en daarin mondeling en schriftelijk te communiceren om contacten te leggen/te onderhouden Vragen naar een voorbeeld en onmiddellijk naar betreffende dia overgaan

Krachtige leeromgevingen voor het ontwikkelen van taal Hoe realiseren we de gestelde doelen met alle leerders? Krachtige leeromgevingen voor het ontwikkelen van taal

Wat roept de term ‘krachtige leeromgeving’ bij je op? Post-its en placemat Gemeenschappelijkheden? Eensgezindheden

Twee visies op taalonderwijs ‘huis’ onderdeel per onderdeel aanreiken en aanleren hoe die te combineren ‘boom’ de verschillende componenten organisch laten groeien door voldoende licht, lucht, water en mest te geven Welk van de metaforen is van toepassing op de aanpak die zo dadelijk wordt uitgetekend?

... en een bijbehorende visie op taalvaardigheid taalvaardigheid = vermogen om effectief te kunnen communiceren taalvaardigheid = 'de regels beheersen, het taalsysteem foutloos toepassen’

Experiment Alcobaça Onze handelwijze Introductie: behoefte scheppen – voorkennis activeren/aanreiken – instructie duidelijk formuleren Tijdens uitvoeren circuleren en over de schouders meekijken – ondersteunen m.b.v. vragen Na uitvoeren: terugblikken op inhoudelijk aspect op zodanige wijze dat nieuw taalaanbod actief wordt gebruikt Metaperspectief innemen: wat hebben de deelnmers de afgelopen 20’gedaan? Gelezen – gepraat – geluisterd – overlegd - taal gebruikt - Probleem opgelost - en passant een aantal nieuwe woorden opgepikt/geleerd welke? betekenis? Waardoor was het mogelijk betekenis te geven aan de nieuwe woorden?

1 A cozinha monumental é atravessada por um braço do rio Alcôa e tem uma enorme chaminé, onde se preparavam seis ou sete vacas ao mesmo tempo. 2 Is Alcobaça een geschikte stop? Vindt elk lid van het gezelschap er zijn gading?

Waardoor was het mogelijk betekenis te geven aan de onbekende woorden? gelezen waarom? OPGELEGD? gepraat/geluisterd - met elkaar overlegd probleem opgelost en passant, een heel aantal nieuwe woorden geleerd Welke nieuwe woorden hebben de deelnemers geleerd? Woorden overlopen: welke betekenis heb je eraan gegeven? Al helemaal duidelijk? Verschillende opties? In welke richting is betekenis te zoeken? Waardoor betekenis kunnen geven? afgeleid uit beeldcontext: vb? afgeleid uit talige context: vb? afgeleid uit voorkennis van taal: vb? door hints van ‘leerkracht’: vb? BESLUIT: in het proces van bezig zijn met probleem op te lossen en hiervoor te moeten luisteren, spreken, lezen hebben deelnemers heel wat nieuwe taal geleerd zonder dat ze zich daarop toegespitst hebben of de opdracht hadden gekregen dat te doen. Verwijzen naar natuurlijk taalverwervingsproces (kinderen, maar ook volwassenen die buiten de school in aanraking komen met een nieuwe taal) dat steevast succesvol verloopt

Condities voor 'organische groei' je komt terecht in situaties waarin het gebruiken van die taal nodig is om te kunnen doen wat je wil of moet doen je kan zelf betekenis geven aan het taalaanbod (woorden, zinnen die je krijgt te horen/zien) vanuit de situatie waarin het taalaanbod is ingebed en/of vanuit al aanwezige kennis iemand helpt je betekenis geven je krijgt veel kansen om zelf die nieuwe stukjes taal, met vallen en opstaan, uit te proberen t.a.v. (een) gespreks- partner(s) die reageert op wat je zegt of schrijft (= feedback) het reflecteren over taal (woordbetekenis en vormen & regels expliciteren, beschouwing) komt pas na voldoende aantal situaties van aanbod en productie

‘onderzoeksevidentie’ Huis of boom? ‘onderzoeksevidentie’

Center for Research on Education, Diversity and Excellence (VS) CREDE-onderzoek Center for Research on Education, Diversity and Excellence (VS) vergelijkend onderzoek van aanpakken die tot succesvol leren hebben geleid (bij risicogroepen én andere leerders!) Wat hebben ze gemeen? boeiende taken met hoog leerpotentieel een positief klasklimaat interactie en samenwerking tussen leerkracht en leerlingen en tussen leerlingen onderling leerlingen komen veel aan het woord en lezen/schrijven vaak, steeds in functie van zinvol en motiverend doel de leerkracht faciliteert en stimuleert het samenwerken van leerlingen, ‘assisteert’ hun doen of denken en geeft constructieve feedback op hun producten

krachtige praktijken - 1 Ontwikkel de taalvaardigheid van je leerders door voortdurend situaties te scheppen waarin ze actief taal moeten gebruiken, al luisterend, sprekend, lezend, schrijvend. in communicatie, met vallen en opstaan, betekenis geven aan woorden en vormen deze woorden en vormen uitproberen/actief produceren Het nadenken over taal (betekenissen, vormsystemen en regels achterhalen en expliciteren) is pas aan de orde na stukje spontane verwerving.

krachtige praktijken - 2 Breng de leerders aan het luisteren, spreken, lezen, schrijven door hen daartoe een sterk motief te geven. 'functionaliteit': luisteren, spreken, lezen en schrijven staan ten dienste van een aantrekkelijk doel een prikkelende vraag, een intrigerende probleemstelling, een aantrekkelijke doe-activiteit en zijn onontbeerlijk voor het realiseren ervan. 'tastbaar eindproduct': een voorwerp, een handeling, de oplossing voor een vraag of probleem, een keuze of beslissing, ....

krachtige praktijken - 3 Maak de taken inhoudelijk interessant doordat ze de leerders relevante kennis van de wereld aanreiken en voor hen relevante taal bevatten.

krachtige praktijken - 4 Stem de taken af op de taalleerbehoeften van de leerders Hou voortdurend voor ogen wat de leerders aan het eind van hun opleiding aan taalcompetenties in huis moeten hebben om hun 'rollen' te kunnen opnemen. Zorg er dus voor dat de taken voor alle leerders voldoende grensverleggend zijn. Maar hou bij de keuze van je taken ook voldoende rekening met het ‘niveau’ van de leerders. Wat voor taken kunnen ze al aan en welke zijn voorlopig nog te hoog gegrepen?

krachtige praktijken - 5 Groepeer taken in thematische op projectmatige gehelen die inhoudelijk samenhangen verhoging van kans op herhaald aanbod van bepaalde taalelementen (woorden, uitdrukkingen, vormen, zinspatronen, tekststructuren) werkt verwerving ervan in de hand geleidelijke inwijding in een bepaalde 'wereld' leerders kunnen binnen de steeds bekendere context gaandeweg moeilijkere opdrachten aan

krachtige praktijken - 6 Zorg binnen de thema’s en over de thema’s heen voor een stijgende lijn in complexiteit.

complexiteit van taken Opdracht: in viertallen taken verdelen, doornemen en in volgorde leggen 'van minder naar meer complex' welke criteria hebben jullie gebruikt? Op 'spin' noteren. handout raadplegen

gepaste taken voor de beginfase Concrete doe-activiteiten Hier-en-nu context Receptieve taken die rijk taalaanbod door docent toelaten Niet-verbale communicatie; productief taalgebruik mogelijk, maar niet vereist

gepaste taken voor meer gevorderden Informatieverwerving Daar-en-toen onderwerpen Abstractere onderwerpen Productieve taken

krachtige praktijken - 7 Voorzie de nodige hulpmiddelen om zelfstandige uitvoering van de taak te bevorderen: voorstructurerende werkbladen, focussende vragen, schrijfkaders.

krachtige praktijken - 8 Laat de leerders samenwerken voor de uitvoering van de opdracht. Werk bij voorkeur met (kleine) heterogene groepen. gelegenheid tot wederzijdse ondersteuning voor het geven van betekenis aan nieuwe taal en voor aanpak van de opdracht verhoging van talig rendement van de taak doordat veel interactie op gang komt veel kansen om mee te luisteren, problemen op het spoor te komen en er gericht op in te spelen verhoging van kansen op succesvolle uitvoering, met positieve effecten op zelfvertrouwen en competentiegevoel aanleiding tot natuurlijke differentiatie: leerders met grotere vaardigheid kunnen een trekkende functie vervullen waardoor leerpotentieel van taak en leereffect voor hen verhoogt

interactie in goede banen leiden Onderlinge communicatie moet noodzaak zijn om opdracht tot goed einde te brengen Heterogene groepssamenstelling 'Dwingende' organisatievormen zie bijvoorbeeld www.steunpuntgok.be, op secundair naar lesmateriaal - klikken op Interactieve werkvormen Sterke vorm: verdeelde informatie Elke leerling heeft een deeltje van de informatie (afbeeldingen, stukken tekst, specifieke informatie, deelopdrachten, …) die nodig is om de opdracht op te lossen: uitwisseling is noodzakelijk. Goed plannen en structureren

krachtige praktijken - 9 Geef ondersteuning tijdens uitvoeren van de taak. struikelblokken bij voorbaat detecteren leerders actief observeren - aanmoedigen en vertrouwen geven 'vraaggestuurd' hulp bieden op ‘vraag’ van de leerlingen: als ze vastlopen of problemen signaleren: bv. woordbetekenis oplossingen/antwoorden doen ontdekken door vragen te stellen, en niet door zelf oplossingen/antwoorden te bieden het denken activeren de aandacht focussen op wat essentieel is indien nodig het denken druppelsgewijs voeden

Waarover twijfelen jullie?/ Wat is het probleem? probleem beschrijven Jullie weten niet wat deze zin betekent: ‘Het gewrichtssmeer voorkomt slijtage’? En waar zit dan precies het probleem? ('slijtage') probleemsituatie helder krijgen Wat kan je doen om de betekenis van slijtage te weten te komen? uitnodigen om gericht te denken Kan je iets vinden in de tekst dat jullie helpt … ? te onderzoeken oplossingen aanreiken Lees even door/ Kijk even terug. Vinden jullie geen aanwijzing over …? Kijk eens naar de afbeelding bij die paragraaf. Helpt die jullie niet voort om de betekenis te vinden? Welke titel staat boven die alinea? Geeft die geen aanwijzing over wat met die zin bedoeld wordt? Herken je geen ander woord in slijtage? afhankelijk van het probleem een oplossingswijze aangeven Die afbeelding: wat zie je daarop? Waar zit het gewrichtssmeer precies? focussen op cruciale gegevens voor oplossing Kijk, als het smeer tussen kop en kom zit, wrijven die dan over elkaar? Wat zou er gebeuren als dat wel zo was? ‘voordoen’ Als je broekspijp voortdurend tegen je schoen wrijft, wat gebeurt er dan? Als kop en kom voortdurend tegen elkaar wrijven, wat gebeurt er dan? Het smeer zorgt er dus voor dat … . Het zorgt er dus voor dat kop en kom niet …? M.a.w. het voorkomt … zelf oplossen

krachtige praktijken - 10 Breng na de taak/reeks taken een gezamenlijke reflectie op gang: terugblikken op taak uitkomst/product presenteren en toelichten hoe tot product gekomen? ‘lering’ laten verwoorden: wat voor nieuws heb je hieruit geleerd (talige aspecten - kennis van de wereld -strategieën voor oplossen van (taal)problemen)? het onbewust geleerde op een ‘hoger’ niveau (laten) brengen: 'noticing', klaarmaken voor transfer naar andere situatie(s), verankering (initiatieven tot verdere verankering)

krachtige praktijken - 11 Schep een veilig en positief leerklimaat Vat taken niet op als een klassieke ‘oefening’, waarbij de leerder moet bewijzen dat hij een bepaalde regel of strategie weet toe te passen of bepaalde kenniselementen kan produceren. Beschouw ze eerder als een experimenteerruimte, als een stap naar verdere ontwikkeling waarin nog fouten mogen worden gemaakt. Ga ervan uit dat taken ook leerwinst opleveren bij niet succesvolle uitvoering . Hanteer positieve verwachtingspatronen. Schep ruimte voor leren volgens eigen tempo: (1) niet iedereen moet hetzelfde leren op hetzelfde moment en (2) niet alles wat uit een taak te leren valt moet op het moment van uitvoeren worden geleerd.

akkoord of niet akkoord? Ook met absolute beginners kan je vanaf dag 1 op 'taakgerichte' wijze aan de slag. Taken dienen heel gericht geconstrueerd te worden, in functie van de ‘bagage’ die de leerders meebrengen. Taken die aan een beginnersgroep worden voorgelegd moeten van in het begin gericht zijn op de vooropgestelde einddoelen. In de 'boom'-aanpak is te weinig systematische aandacht voor het leren van nieuwe woorden.

De krachtige leeromgeving samengevat

De krachtige leeromgeving samengevat positieve, veilige en rijke omgeving betekenisvolle taken ondersteuning door interactie

Taken-wijzer Relevant: gericht op gestelde doelen relevant taalaanbod – relevante taal-output Motiverend: ten dienste van een relevant doel inspelend op interesse, leefwereld, nieuwsgierigheid grensverleggend maar haalbaar met tastbaar eindproduct Activerend en interactie vereisend

Zet de 11 krachtige praktijken op een rijtje en je hebt er een! Een docentenwijzer? Zet de 11 krachtige praktijken op een rijtje en je hebt er een!

terugblik op beginopdracht

vragen, twijfels, bekommernissen? nora.bogaert@arts.kuleuven.be