De ouderenzorg door een wetenschappelijke bril Erik van Rossum Hogeschool Zuyd – lector Zorginnovaties voor kwetsbare ouderen Universiteit Maastricht Nursing Event 2011

Ouderen(zorg) ‘Beelden’ Zorgen over de ouderenzorg Kan onderzoek bijdragen aan noodzakelijke verbeteringen? - Vrijheidsbeperking in het verpleeghuis - Identificeren en ondersteunen van kwetsbare ouderen

OUDEREN “Ouderen zijn allemaal ziek en gebrekkig”  “Er zijn teveel ouderen en dat wordt nog veel erger” (de grijze golf) “Ouderen zijn allemaal ziek en gebrekkig” (ouderdom komt met – veel – gebreken) “Ze slokken alle zorg op” “De zorg wordt onbetaalbaar”

Levensverwachting bij geboorte: 1900: 50 jaar 2009: 80 jaar Levensfasen: Jeugd Werkzame leven Extra – 3e – levensfase (ca 60e – 80e jaar) Ouderdom

Percentage 65+ in Europa Figuur 1: Vijf landen met hoogste en laagste percentage 65-plussers in EU-25, 2004 (Bron: Eurostat, 2006).                                                  

(gezonde) levensverwachting op 65-jarige leeftijd Bron: CBS, 2009 (zie http://statline.cbs.nl)

Ergo: -. Met heel veel ouderen gaat het tot op. hoge leeftijd goed - Ergo: - Met heel veel ouderen gaat het tot op hoge leeftijd goed - Basisniveau van de zorg is goed Maar: - Er zijn ook serieuze problemen - Zonder goede maatregelen wordt het in de (nabije) toekomst echt zorgelijk

Enige trends: -. Sterke toename aantal ouderen / ouderen met Enige trends: - Sterke toename aantal ouderen / ouderen met beperkingen en complexe problematiek - Vergrijzing én ontgroening (van 1 jongere op 2 ouderen naar 1 op 4!) - Extramuralisatie van de intramurale zorg - Meer roep om eigen regie door cliënt - Grote tekorten op arbeidsmarkt - We hebben (nu al) grootste moeite om zorg goed te organiseren (schotten, versnippering, …) Behoefte aan nieuwe werkwijzen en vaardigheden van zorgprofessionals (en cliënten en mantelzorgers)

Kan onderzoek bijdragen aan noodzakelijke verbeteringen? Bijvoorbeeld vanuit Hogeschool Zuyd Kenniskring Autonomie en Participatie van chronisch zieken Kenniskring Technologie in de Zorg Universiteit Maastricht Onderzoekgroep ‘Innovations in Health Care of the Elderly (Caphri / vakgroep Health Services Research)

Kenniskring Autonomie & Participatie Sandra Beurskens Missie: bevorderen dat mensen met een chronische ziekte en kwetsbare ouderen het leven kunnen leiden dat ze graag willen leiden door middel van praktijkgericht onderzoek. Multidisciplinaire groep onderzoekers & docenten van gezondheidszorgopleidingen Zuyd (ca 25 personen, ca 7 fte) Ontwikkelen, implementeren en evalueren van innovaties, vooral gericht op primaire proces tussen professional, cliënt en zijn/haar omgeving. Speerpunten: cliëntgerichte zorg, interdisciplinaire samenwerking, monitoren van zorg en EBP www.hszuyd.nl/aenp Kenniskring Autonomie en Participatie 12

Universiteit Maastricht Onderzoekgroep ‘Innovations in Health Care of the Elderly’ (o.l.v. prof J. Hamers en prof R. Kempen) Thematiek: zorgproblemen en –behoeften ouderen, ontwikkelen en evalueren van zorginnovaties, implementatie innovaties Multidisciplinaire groep (ca 45 onderzoekers, waarvan ca helft promovendi) Intensieve samenwerking met Hogeschool Zuyd en regionale zorgaanbieders in academisch netwerk

Twee voorbeelden Vrijheidsbeperking in het verpleeghuis Identificeren en begeleiden van kwetsbare ouderen

Zorginnovaties bij kwetsbare ouderen Identificatie kwetsbare thuiswonende ouderen Programmatische aanpak: Zorg uit Voorzorg

Wie is kwetsbaar? Voor wat? (relevante negatieve uitkomsten) Wanneer? (tijdvenster uitkomsten)

En hebben we vervolgens wat te bieden?

mate van kwetsbaarheid aanpak op maat mate van kwetsbaarheid Aanpak 1 Doelgroep 1 Doelgroep 2 Aanpak 2

Screenen op kwetsbaarheid Accent: wat bieden beschikbare instrumenten? Screenen thuiswonende ouderen in vorm van zelfrapportage (o.a.) Groningen Frailty Indicator (GFI) en Tilburg Frailty Indicator (TFI) Onderdeel promotieonderzoek Ramon Daniëls (Hogeschool Zuyd)

Groningen Frailty Indicator Groningen Frailty Indicator (GFI) (Steverink et al.) – 15 items Diverse gezondheidsdomeinen (fysiek, sociaal, …) Enkele vragen uit GFI: Welk rapportcijfer geeft u zichzelf voor uw lichamelijke Cijfer: ____ fitheid? (1 staat voor heel slecht en 10 staat voor uitstekend) Bent u de afgelopen 6 maanden veel (6 kg) afgevallen zonder  Ja  Nee dit zelf te willen? (of 3 kg in één maand) Gebruikt u 4 of meer verschillende soorten medicijnen per dag?  Ja  Nee

Screenen op kwetsbaarheid Lijst met GFI en TFI, en functionele status, uitgezet bij 687 ouderen (70+) in 3 huisartspraktijken Follow-up na 1 jaar: functionele status, institutionalisering en sterfte Bevindingen: - Goed uitvoerbaar: response > 75% - Schatting % kwetsbaren (erg) hoog: 40 à 50% !! - Voorspellen achteruitgang in zelfredzaamheid nog niet optimaal: veel fout-positieven - Dus: verdient nog aandacht !

Programmatische aanpak Innovatief interventieprogramma voor kwetsbare thuiswonende ouderen Multidisciplinair programma op maat, gericht op preventie van (verdere) achteruitgang in functioneren kwetsbare ouderen Samenwerking vele partijen

Uitgangspunten (o.a.) Goede inbedding in bestaande zorgpraktijk, multidisciplinaire samenwerking Flexibel pakket aan interventies (‘op maat’) Casemanagement (praktijkverpleegkundige) Aanhaken bij betekenisvolle activiteiten voor ouderen Ondersteuning zelfmanagement

Stappen: Screening (GFI: alle 70-plussers in huisartspraktijk) Assessment (praktijkverpleegk + …) Analyse & opstellen plan van aanpak (multidisciplinair team indien nodig) 4. Vaststellen plan van aanpak 5. Uitvoeren plan (toolbox van interventies, flexibel naar inhoud en duur, casemanagement) 6. Evaluatie en follow-up

Toolboxonderdelen Betekenisvolle activiteiten eigen capaciteiten, interesses en tevredenheid in (het uitvoeren van) betekenisvolle activiteiten Aanpassen van omgeving, activiteiten en vaardigheden aanpassen omgeving, aanleren nieuwe vaardigheden of manier van handelen Sociaal netwerk en sociale activiteiten opbouwen/ verstevigen sociaal netwerk Inspanning fysiek: verhogen dagelijkse fysieke activiteit Stimuleren van de gezondheid maatregelen die gezondheid een gezonde levensstijl bevorderen

2009-10: ontwikkeld en uitgetest in 2 huisartspraktijken (Ramon Daniëls et al.) 2010-13: evaluatie in grootschalig experiment (3500 ouderen gescreend, 360 in trial; 12 praktijken) (Silke Metzelthin et al.)

Ervaringen (tot nu toe) Ouderen zijn tevreden (persoonlijke aandacht, ondersteuning en ‘vangnet’) Professionals: - programma is redelijk hanteerbaar - meerwaarde: interdisciplinair werken, focus op preventie en zelfmanagement, beter beeld van oudere en diens netwerk Maar ……..

Implementatie is lastig en praktijk weerbarstig: Ervaringen (II) Implementatie is lastig en praktijk weerbarstig: Oudere (wensen, activiteiten) echt centraal stellen Competenties professionals (en training) (eigen) Domein denken Tijd en financiering multidisciplinair overleg ……….

Resumerend We krijgen meer vat op concept en doelgroep van kwetsbare ouderen Er liggen nog belangrijke vragen, o.a. rond * opsporen van kwetsbare ouderen (ook in andere zorgsettings) * aanpak meervoudige en complexe risico’s en problemen * inzet ondersteunende technologie