Meer Leven In Groninger Molens Het achtkant Een project van het Groninger Molenhuis

In deze presentatie zie je op welke manier een achtkant wordt gebouwd. Het achtkant In deze presentatie zie je op welke manier een achtkant wordt gebouwd. Natuurlijk kent elke molenbouwer zijn eigen aanpak, maar in grote lijnen komt het overeen met de gangbare praktijk. Je kunt op een eenvoudige manier volgen hoe de constructie – die er op het eerste gezicht ingewikkeld uit ziet – langzaam aan tot stand komt. In de lesstof komen de namen van de onderdelen overeen met het cursusboek. © lg2007

Dit deel van de molen komt in deze presentatie aan de orde: Van buiten gezien……. © lg2007

… en van binnen gezien, in skeletvorm. Dat wil zeggen: als we het hebben over een achtkante bovenkruier – grondzeiler. Wat we daar mee bedoelen komt bij de volgende theorielessen aan de orde. In deze presentatie leer je alle onderdelen van deze molen kennen en de manier waarop één en ander in elkaar wordt gezet. © lg2007

Het ondertafelement: Dit onderdeel vormt de basis waar de molen op wordt gebouwd. Het bestaat uit 8 zware balken die op de hoeken met elkaar zijn verbonden door een houtverbinding. Tevens wordt het gebruikt om de velden van de molen verder uit te zetten. © lg2007

Die laten we straks nog zien. De tafelementstukken worden hier met een rechte liplas in elkaar bevestigd. Soms wordt een haaklas gebruikt. Die laten we straks nog zien. Achtkantstijl. Niet elke molen heeft een ondertafelement! Soms worden de achtkantstijlen koud op stiepen (gemetselde steunen) geplaatst. © lg2007

Achtkantstijl (doorsnede) Bij de start van het oprichten van een achtkant maakt de molenmaker gebruik van mallen. Een rechte achtkantstijl past hier in onder de juiste hoek: 22,5 0 Mal, met rechthoekige inkeping onder een hoek van 22,5 0 Achtkantstijl (doorsnede) De mallen worden vooraf geheel waterpas op de werkvloer uitgezet. Ouderwetse slangwaterpas © lg2007

Een cirkel is 360 0 delen door 8 geeft toch 45 0 ? Rekenkundigen onder jullie vragen zich mogelijk af: waarom staan die achtkantstijlen bij het maken van een molen in een mal van 22,5 0 ? Een cirkel is 360 0 delen door 8 geeft toch 45 0 ? Jawel, maar dan hebben we het over het veld van de achtkantconstructie, als staand vlak ten opzichte van de cirkel. 45 0 22,5 0 Aangezien de stijl naar het midden is gericht, staan de stijlen binnen het gebint ten opzichte van de waterpaslijn onder een hoek van 22,5 0 in het liggend vlak. © lg2007

De legeringsbalken zijn niet half om half in De molenbouwer moet in de gaten houden met welke stijl hij bezig is. Want de bevestigingspunten van de legeringsbalken zitten op vier achtkantstijlen op een andere plaats; namelijk iets hoger. De legeringsbalken zijn niet half om half in elkaar gekeept, maar slechts enkele centimeters. De basis van het achtkant wordt gevormd door twee gebinten. De overige stijlen, legeringsbalken en korbelen worden hier aan en op bevestigd. Daarom zijn dit ook de LOSSE legeringsbalken. De achtkantstijlen en korbelen worden niet ´los´ genoemd. Op de volgende tekeningen kun je dat goed zien… © lg2007

I IV Nu worden de VASTE legeringsbalken en de korbelen m.b.v. pen- en gatverbindingen aangebracht. Hier zie je het resultaat: we noemen dit een “gebint”. Na het eerste volgt het tweede gebint en kan het achtkant verder worden opgetuigd. I IV © lg2007

De kepen komen op de juiste positie… Dan wordt veld na veld het achtkant geconstrueerd. Daarbij maakt men de veldkruisen, veldregels en hondsoren te pas. De kepen komen op de juiste positie… Tenslotte de kardoeshouten © lg2007

Als zo’n veld gereed is wordt het uit elkaar genomen en behoudt men één van de achtkantstijlen als begin voor het volgend veld. . . . . . . © lg2007

Hup… . . . . . . © lg2007

Hup… . . . . . . © lg2007

Hup… . . . . . . © lg2007

Hup… . . . . . . © lg2007

Hup… © lg2007

Hup… En begint het van voren af aan. Tot de acht velden gereed zijn! © lg2007

In de werkplaats van de molenmaker wordt de molen dus als een bouwpakket gemaakt. Daarom zie je ter plaatse van de houtverbindingen ook een codering, meestal in de vorm van Romeinse cijfers. Je zag het al eerder aangegeven bij het bouwen van een gebint. IV IV Als alles klaar is dan wordt de molen op de bouwplaats opgericht. Vroeger met behulp van kaapstanders en menskracht. Tegenwoordig doen we dat met een kraan. © lg2007

Zo gaat men tijdens het oprichten te werk. Op de bouwplaats ligt het ondertafelement al gereed. Eerst worden de gebinten geplaatst en tijdelijk met kabels of touwen overeind gehouden: © lg2007

gebint Even een bovenaanzicht om te zien wat nu klaar is: ondertafelement vaste legeringsbalk achtkantstijl bovendiameter gebint © lg2007

Dan worden de losse legeringsbalken geplaatst. Het geheel krijgt zo al aardig verband en daarmee stevigheid. Nu de rest van de legeringsbalken plaatsen. © lg2007

tekening aangebrachte losse legeringsbalken. De korbelen kunnen nu met pen- en gatverbinding worden bevestigd. Hier tonen we dat voor de in de tekening aangebrachte losse legeringsbalken. © lg2007

achtkantstijlen één voor één geplaatst. Als de korbelen zijn bevestigd worden de achtkantstijlen één voor één geplaatst. Er worden twee stijlen uitgewerkt in deze tekening. © lg2007

De korbelen zijn reeds aan de losse legeringsbalken bevestigd met toognagels. Een tijdelijk aangebrachte plank houden de korbelen in de goede stand. Na het aanbrengen van de achtkantstijlen kunnen die planken er weer af. . . . . © lg2007

Een bovenaanzicht waarop alle achtkantstijlen en legeringsbalken bevestigd zijn: losse legeringsbalken De legeringsbalken worden ook wel bintbalken genoemd. bijgeplaatste achtkantstijlen © lg2007

Het opengewerkte zijaanzicht ziet er als volgt uit:

Nu kunnen de overige onderdelen van het achtkant aangebracht worden. kruiring boventafelement scheggen hondsoren veldkruisen uitbrekers duisplanken kardoeshout veldmuren © lg2007

Het achtkant is nu nog niet compleet. Nu worden de veldregels geplaatst.. (Je ziet ook de achtkantstijlen en veldkruisen aan de voorzijde ingetekend). veldregels © lg2007

Er zijn echter afwijkingen in de bouw van het staande werk mogelijk. Deze molen ziet er bijvoorbeeld zo uit: veldstijlen hier geen veldregels twee ! lagen legeringsbalken sterk tegenover elkaar verspringende veldkruisen Een onderbouw van steen en van gepotdekseld hout. © lg2007

De vorige tekening toonde de constructie van het achtkant van een molen. Zo´n achtkant wordt na plaatsing bekleed. Eerst zie je de constructie vanuit deze hoek. Na een klik met je muis volgt de buitenzijde van de molen. . . . . . Let op de stiepen en de mooie afwerking van de gepotdekselde planken in de hoeken. © lg2007

Deze presentatie is gemaakt met behulp van foto´s van de Krimstermolen te Zuidwolde, die in 1976 werd verplaatst van het Kardingermaar (te Ellerhuizen) naar het Boterdiep bij Zuidwolde. © lg2007

Het is eigenlijk gelijk aan het ondertafelement. Het boventafelement. Het is eigenlijk gelijk aan het ondertafelement. Kijk naar de volgende opbouw: Roosbout met kram, verbindt het tafelement aan de stijlen. De stijl met scheg wijkt hier iets terug. Dit om ruimte te laten voor een rietlat waardoor een betere overgang naar de stijl wordt verkregen. Dat is niet bij elke molen zo. © lg2007

Bij het ondertafelement, maar met name bij het boventafelement wordt de haaklas toegepast. Het is ook bij vluchtige beschouwing wel duidelijk, dat deze verbinding het uit elkaar werken van de houtverbinding beter voorkomt. © lg2007

Bij een achtkant met een voeghoutenkruiwerk wordt ook de kruiring bevestigd. doorsnede Kruiring © lg2007

Overzicht boventafelement met kruiring en spanband van een voeghoutenkruiwerk. © lg2007

We zijn klaar met de ruwe constructieonderdelen van het achtkant. Kijk er nog maar eens goed naar en probeer de geleerde onderdelen te benoemen. © lg2007

Kies een volgende module.