Leeuwarden, 9 oktober 2012 ROC Friese Poort, Kick off Centrum Duurzaam Jadranka Cace, Aanjager zonnestroom Sinnestroom, zonnestroom in Friesland

• Doelstellingen: 50 MWp in 2015 w.v. 15 MWp in Leeuwarden • Markt realiseert, overheid faciliteert • Nadruk op kwaliteit J. Cace, 23 mei J. Cace, 9 oktober2012 Uitgangspunten plan van aanpak Sinnestroom 2

Kwaliteit 3 J. Cace, 9 oktober2012 • Complete dienstverlening (ontzorging) • Voldoen aan EU, IEC, NEN normen • Garanties, dienstverlening • Plaatsing door gecertificeerde installateurs • Prijsstelling ≤ aan het huidige stroomtarief • Bijdrage aan de versterking van lokale economie • Esthetisch verantwoord • Identiteitsbehoud

Aanpak • Productmarkt combinaties (PMC’s) per marktsegment • Platforms – Communicatie en monitoring – Leveranciersoverleg – Visuele integratie – Opleidingen en certificering • Friese Energie Coöperatie • Lobby • Aansluiting bij landelijke ontwikkelingen J. Cace, 9 oktober2012 4

Marktsegmenten – Kleinverbruikers (laaghangend fruit) – Woningcorporaties (huurders) – Publieke gebouwen – Medewerkers – Middelgrote verbruikers • MKB • agrarische bedrijven – Grootverbruikers • MKB, industrie • agrarische bedrijven J. Cace, 9 oktober2012 5

Financiële kengetallen 6 investeringskosten1,25 – 2,3 €/Wp opbrengsten850 – 950 kWh/kWp/jaar monitoring €/jaar verzekering0,3% per jaar levensduur25 jaar garantiespanelen 25 jr, omvormers 10 jr, systeem 10 jr, opbrengstgarantie J. Cace, 9 oktober 2012

Verschillend financieel resultaat per marktsegment 7 J. Cace, 9 oktober 2012 Jaarverbruik kWh/jaarleveringenergiebelastingtotaal ≤ ct/kWh11,40 ct/kWh18,4 ct/kWh > ≤ ct/kWh4,15 ct/kWh11,15ct/kWh > ct/kWh1,11 ct/kWh6,11 ct/kWh

PMC’s kleinverbruikers: ≤ kWh/jr • Particuliere woningeigenaren, MKB,boeren • Saldering tegen hoog stroomtarief • Financieel aantrekkelijk: IRR ≥ 8% • Groot aanbod van kant-en-klare pakketten • Verschillende opties – Koop – Lease – Doe-het-zelf 8 J. Cace, 9 oktober 2012

• Productconcept voor medewerkers • Verschillende concepten in de markt – Werkgever als doorgeefluik – Personeelsvereniging als doorgeefluik – Werkgever ontzorgt (gemeente Leeuwarden) PV- privé 9 J. Cace, 9 oktober 2012

PMC’s middensegment: > ≤ kWh/jr 10 • MKB en agrarische bedrijven • Lagere besparing op stroominkoop • Fiscale maatregelen: EIA en soms VAMIL • Meestal financieel haalbaar: IRR 5% - 7% • Opties: –Investering door gebouweigenaar –Investering door een ESCO: o dakhuur o directe levering zonnestroom aan gebouweigenaar J. Cace, 9 oktober 2012

PMC’s grootverbuikers: > kWh 11 • MKB, agrarische bedrijven en industrie • Lagere investeringskosten, BTW-verrekening, EIA, VAMIL • Heel lage besparing op stroominkoop • Niet haalbaar onder de huidige marktomstandigheden • Creatieve oplossingen nodig J. Cace, 9 oktober 2012

Opleidingen en certificering 12 J. Cace, 9 oktober 2012 categorievoorwaardeactie 1 bestaande PV monteurs en installateurs installateuropleiding, ervaring certificering (toets) 2 zittend personeel (omscholing/bijscholing) opleiding elektra of bouw ontbrekende modules + toets 3starters in opleiding keuze bouwPV of elektraPV volledige opleidingstraject 4 werklozen, werkzoekenden combineren van werk en school bijscholing (idem als 2) of omscholing (idem als 3)