Organisatie van plusgroepbijeenkomsten in het PO Judith te Boekhorst-Reuver Nora Steenbergen-Penterman Desirée Houkema © SLO 2009 (c) SLO 2009

Startopdracht l l © SLO 2009 (c) SLO 2009

Begeleidingsmaatregelen voor (hoog)begaafde leerlingen Versnellen Compacten Verrijken Overleg met ouders over de consequenties van een apart traject © SLO 2009

Verrijken Het aanbieden van leerstof die een beroep doet op de specifieke leereigenschappen van een (hoog)begaafde leerling Binnen de eigen groep Buiten de eigen groep In een binnenschoolse verrijkingsgroep In een buitenschoolse verrijkingsgroep © SLO 2009

Verrijken: voordelen en nadelen Korte filmopname van het VWL Vooruitwerklab (een buitenschoolse verrijkingsgroep) van het CBO: http://www.ru.nl/socialewetenschappen/ambulatorium/cbo/algemeen/verrijkingsklas Vraag: Wat zijn volgens u de voor- en nadelen van een verrijkingsgroep? © SLO 2009

Voordelen en nadelen van verrijken binnen de eigen groep Vertrouwde omgeving (eigen groep) met leeftijdsgenoten Diversiteit aan niveaus maakt diversiteit aan leerlingrollen binnen het leerproces mogelijk Zelfstandig werken maakt een ontwikkeling door (mits daartoe begeleiding wordt geboden) Leerling blijft in beeld van de groep en groepsleerkracht Nadelen*: Leerling wil niet altijd iets anders doen dan klasgenoten Waarschijnlijk minder omgang met ontwikkelingsgelijken Minder kans op uitdaging Extra inspanning en gewenste competenties groepsleerkracht * m.n. als verrijking alleen in de eigen groep wordt aangeboden © SLO 2009

Voordelen en nadelen van verrijken binnen een verrijkingsgroep Omgang en samenwerking met 'ontwikkelingsgelijken' Wisseling in groepssamenstelling vergroot de diversiteit aan mogelijke leerlingrollen binnen het leerproces Selecte groep (qua aantal en niveau) biedt betere mogelijkheid tot aansluiting bij behoeften en interesses individuele leerling Meer mogelijkheden tot variatie in werkvormen Gespecialiseerde leerkracht Leerlingen ervaren (weer) meer leerplezier (ook in eigen groep) Nadelen: Niet alle leerlingen willen uit de eigen groep gehaald worden Niet in alle gevallen voldoende samenhang tussen begeleiding en aanbod verrijkingsgroep en eigen groep Groepsleerkracht denkt soms dat de noodzaak tot een aangepast onderwijsaanbod in de eigen groep verdwijnt Extra organisatie en extra vragen van ouders © SLO 2009

Verrijken buiten de eigen groep Hoe vergroot je de voordelen en verklein je de nadelen? Ga uit van de aandachtspunten voor een effectieve verrijkingsgroep in de checklist ‘Hoogbegaafdenwijzer Basisonderwijs! © SLO 2009

Checklist ‘Hoogbegaafdenwijzer Basisonderwijs’ Ontwikkeld door SLO samen met leerkrachten van (hoog)begaafde leerlingen, intern begeleiders en onderwijsadviseurs (2007). Doelen aandachtspunten bieden bij het opstellen, implementeren en vastleggen van beleid voor (hoog)begaafde leerlingen in het basisonderwijs inzicht bieden in de huidige stand van zaken Digitaal in te vullen via http://www.infohoogbegaafd.nl/hbpo/school/00007/00006 © SLO 2009

Checklist ‘Hoogbegaafdenwijzer Basisonderwijs’ Kan worden ingevuld door leerkracht / bouwcoördinator intern begeleider / coördinator (hoog)begaafdheid directie werkgroep (hoog)begaafdheid Advies: invullen door meerdere personen geeft zicht op verschillende zienswijzen, aanleiding tot discussie en daardoor beter de werkelijke stand van zaken weer. Biedt mogelijkheid per onderdeel en aandachtspunt aan te geven mate van realisatie mate van belang toelichting © SLO 2009

Checklist ‘Hoogbegaafdenwijzer Basisonderwijs’ Onderdelen Algemeen Signalering en vaststellen van onderwijsbehoeften Aanpassingen in onderwijsaanbod en begeleiding Evaluatie Het opstellen van een beleidsstuk © SLO 2009

Algemeen Basis: visie, draagvlak en deskundigheid "Onderwijs op maat... ook voor (hoog)begaafde leerlingen !" Vorm Gedrag / organisatie Visie / beleid Model Dolf Janson, Schoool & Begeleiding (2005) © SLO 2009

2. Signalering en vaststellen van onderwijsbehoeften Uitgangspunt: Het gaat om het vaststellen van een totaalbeeld van de leerling in relatie tot gewenste én beschikbare aanpassingen in onderwijsaanbod en begeleiding. © SLO 2009

2. Signalering en vaststellen van onderwijsbehoeften Maak gebruik van een combinatie van gegevens (zowel objectief als subjectief) op verschillende manieren verkregen (bijvoorbeeld via toetsen, observaties, gesprekken en vragenlijsten) afkomstig van alle betrokkenen (waaronder leerkracht, leerling, ouders en overige betrokkenen) gebruikmakend van beschikbare deskundigheid (intern en extern) © SLO 2009

2. Signalering en vaststellen van onderwijsbehoeften Bestaande signaleringsinstrumenten in het basisonderwijs: SiDi R Website: www.eduforce.nl/ Begaafdheid in beweging – Vroeg- en volschools: 5-12 jaar Website: www.surplus-begaafden.nl/ Digitaal Handelingsprotocol Hoogbegaafdheid (DHH) Website: www.vangorcum.nl/ Ontwikkeld als hulpmiddel om leerlingen beter in beeld te brengen en het handelen van de leerkracht daarop af te stemmen. Niet ontwikkeld om leerlingen te selecteren voor deelname aan een verrijkingsgroep. © SLO 2009

3. Aanpassingen in onderwijsaanbod en begeleiding Voor groep 1 t/m groep 8 (maar niet te gedifferentieerde groepen) Selectie van leerlingen * Wekelijks op een vaste tijd en locatie (gedurende langere tijd) Minimaal 1½ uur beschikbaar (bij voorkeur een dagdeel) Vaste begeleider die beschikt over Onderwijsbevoegdheid Affiniteit met (hoog)begaafde leerlingen Opleiding m.b.t. begeleiding van (hoog)begaafde leerlingen Minimaal 2 en maximaal 10 leerlingen (of meerdere begeleiders) * Bijlagen: Selectie van leerlingen © SLO 2009

3. Aanpassingen in onderwijsaanbod en begeleiding Biedt verrijkingsstof* Op diverse gebieden Specifiek ontwikkeld voor (hoog)begaafden Niet afkomstig van hogere leerjaren Werk aan doelen en vaardigheden (cognitief, sociaal en emotioneel) Specifiek op (hoog)begaafden gericht Vanuit de individuele leerlingbehoeften Die vooraf met de leerling zijn besproken En stel eisen op basis van die doelen en vaardigheden * Bijlage: Verrijkingsstof © SLO 2009 (c) SLO 2009

3. Aanpassingen in onderwijsaanbod en begeleiding Biedt begeleiding / feedback (zorg voor ruimte om te observeren) Beoordeling Zowel product als proces Op basis van de gestelde leerdoelen Door leerkracht en leerling (reflectie) Weergeven op schoolrapport Overleg verrijkingsgroepbegeleider en groepsleerkracht (o.a. over samenhang en (ver)delen verantwoordelijkheid) Samenhang begeleiding en aanbod verrijkingsgroep en eigen groep (o.a. ten aanzien van het werken aan doelen en vaardigheden, het werken aan eventuele opdrachten binnen de eigen groep en het betrekken van medeleerlingen bij activiteiten van de verrijkingsgroep) © SLO 2009 (c) SLO 2009

4. Evaluatie ad.Leerlingniveau Met alle betrokkenen leerling ouders groepsleerkracht leerkracht verrijkingsgroep coördinator hb intern begeleider directie A.d.h.v. evaluatieformulier / portfolio / reflectieverslagen O.b.v. de in het handelingsplan / groepsplan gestelde doelen Regelmatig (min. 2 à 3 keer per jaar) En voer eventuele wijzigingen tijdig door © SLO 2009

4. Evaluatie ad.Schoolniveau Signalering Vaststellen van onderwijsbehoeften Begeleiding Deskundigheidsbevordering* Interne en externe communicatie Het gemaakte beleidsplan (protocol (hoog)begaafdheid / kwaliteitskaart) * Zorg dat het organiseren en begeleiden van de verrijkingsgroep(en) niet van één persoon afhankelijk is. © SLO 2009 (c) SLO 2009

5. Het opstellen van een beleidsstuk Welke onderwijsaanpassingen zijn mogelijk? Wie is waarvoor verantwoordelijk? Hoe zijn de financiën geregeld? Wat is de lange termijn planning? Hoe wordt dit uitgewerkt in een plan van aanpak? Betrek hierbij het hele team! © SLO 2009

l l Waarom deze opdracht? © SLO 2009 (c) SLO 2009

l l Omdat een beetje creativiteit en buiten de box denken... © SLO 2009 (c) SLO 2009

l l ... je op weg kunnen helpen oplossingen te vinden... © SLO 2009 (c) SLO 2009

? l l ... om daar te komen waar je naartoe wilt. © SLO 2009 (c) SLO 2009

In de meeste gevallen zijn verschillende onderwijsaanpassingen noodzakelijk om tegemoet te komen aan alle behoeften van een (hoog)begaafde leerling. “Het is daarom van belang dat er binnen een school (of eventueel samenwerkingsverband van scholen) meerdere aanpassingen geboden worden en dat per leerling gekeken wordt welke aanpassingen op welk moment tot de beste resultaten leiden, zowel op cognitief als op sociaal-emotioneel gebied”. (Hoogeveen, L., van Hell, J., Mooij, T., & Verhoeven, L. (2004). Onderwijsaanpassingen voor hoogbegaafde leerlingen. Nijmegen, Centrum voor Begaafdheidsonderzoek. © SLO 2009

Netwerk plusgroepcoördinatoren Opgericht door SLO in 2007 Doel: uitwisselen van ervaringen, info en lesideeën Middels: > Nieuwsbrief Netwerk Plusgroepcoördinatoren > Landelijke Netwerkdag Plusgroepcoördinatoren > Regionale bijeenkomsten Momenteel 250 leden Nieuwe leden zijn van harte welkom Voor informatie over deelname netwerk en ontvangst digitale nieuwsbrief stuurt u een e-mail naar het secretariaat van het Landelijke Informatiepunt (Hoog)begaafdheid Primair Onderwijs (h.meupelenberg@slo.nl). © SLO 2009

Vragen? http://www.infohoogbegaafd.nl/hbpo/vragen/ © SLO 2009 (c) SLO 2009

Bijlagen © SLO 2009 (c) SLO 2009

Ad. Selectie van leerlingen Afhankelijk van inhoudelijke criteria visie school gedefinieerde doelgroep doelstelling en aanbod verrijkingsgroep Afhankelijk van praktische criteria tijd ruimte (aantal) begeleider(s) (aantal) leerlingen in de verrijkingsgroep overige beschikbare onderwijsaanpassingen Bepaal zelf wat bij uw school past Hanteer een eenduidige werkwijze Overleg met alle betrokkenen Stel een proefperiode in van zes tot acht weken © SLO 2009

Ad. Selectie van leerlingen Het draait allemaal om de match tussen de individuele cognitieve, sociale en emotionele leerlingbehoeften en de beschikbare onderwijsaanpassingen. Is dit wat deze leerling op dit moment nodig heeft? © SLO 2009

Ad. Verrijkingsstof ≠ extra leerstof in de vorm van 'meer van hetzelfde of hooguit iets moeilijker‘ = leerstof die een beroep doet op de specifieke leereigenschappen van de (hoog)begaafde leerling = leerstof die voldoet aan de volgende criteria: beroep doen op creativiteit open opdrachten hoog abstractieniveau hoge mate van complexiteit meerwaarde bieden ten opzichte van reguliere leerstof stimuleren van onderzoekende houding beroep doen op zelfstandigheid van de leerling uitlokken van een reflectieve houding / beroep doen op metacognitieve vaardigheden uitlokken van interactie © SLO 2009

Verantwoording © 2009 Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede Alle rechten voorbehouden. Mits de bron wordt vermeld is het toegestaan om zonder voorafgaande toestemming van de uitgever deze uitgave geheel of gedeeltelijk te kopiëren dan wel op andere wijze te verveelvoudigen. Auteurs: Judith te Boekhorst-Reuver, Nora Steenbergen-Penterman en Desirée Houkema.