Deugt het kapitalisme? Adelbert-Vereniging Venray, 17 Februari 2014 Prof. Dr. Ronald Jeurissen Nyenrode Business Universiteit Nog te doen Anarcho capitalism zie Wiki Murray Rothbard

250 miljoen dollar aan steekpenningen “SBM Offshore zou tussen 2005 en 2011 een bedrag van ruim 250 miljoen dollar (185 miljoen euro) hebben betaald aan steekpenningen in verschillende landen. Dat staat in een document dat is gepubliceerd op Wikipedia waarover zakenblad Quote gisteren berichtte. Daarmee werd bekend dat de vermeende omkoping die SBM Offshore zelf al eerder bekendmaakte, veel groter is dan gedacht. Het aandeel kelderde vanmorgen hard. In de ochtendhandel stond de koers op een verlies van ruim 15 procent.” Bron NRC-Handelsblad 2014-02-07

‘Zorgkosten dalen spectaculair door artsen te belonen voor gezondere patienten’ Amerikaanse zorgverzekeraar Blue Cross Blue Shields bedenkt revolutionair bekostigings-systeem voor de curatieve zorg: betaal artsen niet per verrichting, maar per meetbare gezondheidswinst van de patiënt. Kostenstijging zorg gereduceerd van 11% naar 2% per jaar. Bron: Financieele Dagblad 2014-02-05

Programma Definities en kenmerken van het kapitalisme Moreel tribunaal van het kapitalisme Casus Maatschappelijk verantwoord ondernemen: kapitalisme met een menselijk gezicht?

1. Definitie: Werner Sombart Kapitalismus „ist eine verkehrswirtschaftliche Organisation, bei der regelmäßig zwei verschiedene Bevölkerungsgruppen: die Inhaber der Produktionsmittel, die gleichzeitig die Leitung haben und besitzlose Nurarbeiter, durch den Markt verbunden, zusammenwirken, und die von dem Erwerbsprinzip und dem ökonomischen Rationalismus beherrscht wird.“ (Werner Sombart, Der moderne Kapitalismus, I,1, 1916, p. 319)

Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), opgericht 1602

‘Heeren 17’ Aandelen, investeringsfondsen, verzekering, corporate governance

Jan van Kessel, Dam in Amsterdam, 1668

Er is niet één kapitalisme Historisch: Mercantilisme Industrieel kapitalisme Managerieel kapitalisme Aandeelhouderskapitalisme Geografisch: Angelsaxisch en Rijnlands kapitalisme Chinese staatskapitalisme Italiaanse kapitalisme van familiebedrijven ‘Polderlands’ kapitalisme

Modern kapitalisme: kenmerken Scheiding (en combinatie) van arbeid en kapitaal Privé eigendom van kapitaal Concurrentie op ‘vrije’ markten Winststreven Ondernemingsgewijze productie Marktbescherming door overheid Transactie-ethiek Shaw & Barry, Nature of Capitalism

2. Moreel tribunaal van het kapitalisme

Verdachte Naam: Adam Smith Geboren: Kirkcaldy, 5 juni 1723 Beroep: Professor moraalfilosofie aan de universiteit van Glasgow Auteur van “An enquiry into the nature and causes of the wealth of nations” (1776)

Aanklager Naam: Karl Marx Geboren: Trier, 5 mei 1818 Beroep: Journalist en activist Auteur van ‘Das Kapital’ (1867)

De aanklacht tegen dhr S. Dhr S. heeft in zijn boek ‘The Wealth of Nations’, de grondbeginsel van de kapitalistische economie gesystematiseerd en daarbij heeft hij het kapitalisme gebaseerd op eigenbelang. Bewijs …

Vervolg aanklacht tegen dhr. Smith Dhr. S. schrijft het volgende in The Wealth of Nations: “It is not from the benevolence of the butcher, the brewer, or the baker, that we expect our dinner, but from their regard to their own self-interest. We address ourselves, not to their humanity but to their self-love, and never talk to them of our own necessities but of their advantages.” Dhr. S. huldigt dus het egoïsme, dat ten grondslag ligt aan de onrechtvaardigheid in de samenleving.

Vervolg aanklacht tegen dhr. Smith Het kapitalisme is namelijk een uitbuitingssysteem. “In dezelfde mate waarin het kapitaal zich ontwikkelt, ontwikkelt zich het proletariaat, de klasse der moderne arbeiders, die slechts zo lang leven, als zij werk vinden, en die slechts zo lang werk vinden als hun werk het kapitaal vermeerdert. Deze arbeiders, die zich stuksgewijs moeten verkopen, zijn een waar, als ieder handelsartikel, en daardoor in dezelfde mate aan alle wisselvalligheden der concurrentie, aan alle schommelingen der markt blootgesteld.”(Marx & Engels, Het communistische manifest, 1848)

A. Von Menzel, Das Eisenwalzwerk, 1872.

Verdediging van dhr. Smith Voor er iets rechtvaardig te verdelen valt, moet het wel worden geproduceerd. Juist daarin is het kapitalisme superieur en dat komt door twee kenmerken: Arbeidsdeling De onzichtbare hand van de markt

Arbeidsdeling volgens Smith

Bovendien heb ik het hiermee gebracht tot op het bankbiljet van 20 pond, iets dat u, heer Marx, mij niet makkelijk zult nadoen.

‘Invisible hand’, volgens Smith “He intends only his own gain, and he is in this, as in many other cases, led by an invisible hand to promote an end which was no part of his intention. Nor is it always the worse for the society that it was not part of it. By pursuing his own interest he frequently promotes that of the society more effectually than when he really intends to promote it.” Adam Smith, Wealth of Nations, 1776, Book IV, ii, 9

1e getuige à décharge, opgeroepen door dhr. Smith Prof. Friedrich Hayek, Geboren te Wenen 1899, econoom en filosoof The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel, 1974.

Efficiente allocatie door markten In The Use of Knowledge in Society (1945), stelt Hayek dat het economisch systeem wordt gedreven door kennis die subjectief is, verspreid en niet toegankelijk voor een centrale autoriteit. Het prijs-mechanisme is een vorm van spontane zelforganisatie, waarmee mensen op een vrije manier ingewikkelde sociale systemen kunnen creëren, door hun persoonlijke en locale kennis en voorkeuren met elkaar te delen.

2e getuige à décharge Ronald Coase London 1910- Chicago 2013, Hoogleraar University of Chicago Law School The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel, 1991

Ronald Coase, The problem of social cost (1960) Pictures courtesy of Sean Mullholland, 2011 www.youtube.com/watch?v=zcPRmh5AIrI

Twee manieren om met externe kosten om te gaan 1. Regulering (overheid) middelenvoorschrift emissiequotum 2. Eigendomsrechten (overheid + markt) Als er duidelijke eigendomsrechten worden gecreëerd, kunnen de boer en de dorpslieden onderhandelend tot overeenstemming komen over een optimale compensatie, op basis van ieders grensnut.

3e getuige à décharge Charles-Louis de Secondat, Baron de la Brède et de Montesquieu Geboren 1689, Chateau La Brède, verlichtingsdenker

‘La douce commerce’ “Handel leidt als vanzelf naar vrede. Twee naties die met elkaar handeldrijven, worden daarmee wederzijds afhankelijk: terwijl de ene natie er belang bij heeft te kopen, heeft de andere er belang bij te verkopen; en alle overeenkomsten zijn gebaseerd op wederzijdse behoeften.” “Handel geneest van schadelijke vooroordelen. Vrijwel algemeen geldt dat waar de zeden mild zijn, ook handel wordt gedreven, en dat waar handel wordt gedreven, de zeden mild zijn.” Montesquieu, Over de geest van de wetten, 1748, XX, 1 en 2

Aanklager Marx herneemt het woord Het springende bezwaar tegen het kapitalisme blijft het probleem der verdeling van de opbrengsten van en de macht over de produktie-middelen. De markt let niet op de rechtvaardigheid van haar uitkomsten. Dat vergt politieke sturing.

1e getuigen à charge Robert Frank & Philip Cook

L. Levine, The U.S. Income Distribution and Mobility: Trends and International Comparisons, US Congressional Research Service, Washington DC, 2012. https://www.fas.org/sgp/crs/misc/R42400.pdf

Winner-take-all markets Beloning op basis van relatieve prestaties (competitie, rankings) Commercialisering (televisierechten, bonussen, 3e geldstroom-onderzoek) ---------------- Zeer ongelijke beloningsverdeling (‘winner takes all’) Inefficiënte markten, vanwege menselijk overoptimisme Perverse prikkels, motieven tot fraude

MBA rankings http://rankings.ft.com/businessschoolrankings/global-mba-ranking-2014

2 e getuige à charge:

M. Sandel “Sommigen beweren dat hebzucht het moreel tekort is dat zichtbaar werd in de triomf van de markt, maar dit is volgens mij slechts gedeeltelijk waar. Hebzucht heeft zeker een rol gespeeld, maar er is iets groters aan de hand. De meest noodlottige verandering van de laatste dertig jaar was niet een toename van de hebzucht, maar de expansie van markten, en commerciële waarden op terreinen van het leven waar ze niet thuishoren”. (Sandel, what money can’t buy, p. 6-7)

Aangifte tegen VUmc en Eyeworks Eyeworks en het VU medisch centrum besloten gisteren het programma ‘24 uur: Tussen Leven en Dood’ van de buis te halen, maar daarmee is de kous niet af. Drie patiënten gaan aangifte doen tegen het ziekenhuis, de producent en behandelend artsen. Advocaat Peter Plasman heeft dat bekend gemaakt. Na het weekend wordt de aangifte gedaan. “Met de opnames is het beroepsgeheim van artsen geschonden”, zei Plasman. “Dat het programma nu geschrapt is, doet daar niks aan af. Het kwaad is al geschied.'' Deze week ontstond ophef na een uitzending van Nieuwsuur, waarin een man vertelde dat zijn dochter pas na behandeling hoorde dat ze gefilmd was. De hele behandelkamer bleek vol camera’s te hangen. Spits, 27 februari 2012

3. Casus: “Deal over verkoop Limburgse kranten” “Concentra NV en Mecom Group hebben een intentieverklaring op hoofdlijnen getekend in het overnameproces van Dagblad De Limburger en Limburgs Dagblad. Inzet van de onderhandelingen is de Limburg Media Groep (LMG). Naast de beide dagbladen in Nederlands Limburg behoren daartoe de drukkerij Nieuwsdruk Limburg (NDL) en een minderheidsbelang (45%) in de publieke regionale omroep L1. Of de verkoop doorgaat, hangt af van de uitkomst van een boekenonderzoek bij Media Groep Limburg (MGL) en van de financiering. Daarnaast moeten de mededingingsautoriteiten, de ondernemingsraden en de aandeelhouders van beide bedrijven nog hun fiat geven. Beide partijen hebben vastgelegd dat zij uiterlijk 1 juli het verkoopproces willen afronden. In de intentieverklaring zijn voor beide partijen diverse ontbindende voorwaarden opgenomen. Als het tot een acquisitie van de Limburgse dagbladen komt, dan betekent dat voor Concentra een versterking van de positie in Nederlands Limburg. Concentra is daar al eigenaar van de commerciële regionale omroep TV Limburg en mede-eigenaar van A & C Media.

Discussievragen Waarom lezen mensen minder kranten? Is een krant een commodity? Moet de overheid kranten subsidiëren? Wat als de krant verdwijnt?

4. Maatschappelijk verantwoord ondernemen: kapitalisme met een menselijk gezicht?

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Economische waardecreatie + Maatschappelijke waardecreatie in het primair proces daarbuiten Dialoog met de sociale omgeving (SER, ‘De winst van waarden, 2000)

M. Porter, M. Kramer: Creating Shared Value www.isc.hbs.edu/Creating_Shared_Value_HBR.htm

Shared value “The purpose of the corporation must be redefined as creating shared value, not just profit per se”. “Societal needs, not just conventional economic needs, define markets, and social harms can create internal costs for firms”. M. E. Porter, M.R. Kramer, Creating Shared Value: How to reinvent capitalism – and unleash a wave of innovation and growth, Harvard Business Review, January – February 2011.

Unilever en Marine Stewardship Council

MVO en branding: Gulpener Gulpener Bier Jaren 80: raakt marktaandeel kwijt in verzadigde markt MVO als strategie “Verbond met de natuur” Milieuvriendelijke grondstoffen Geteeld in de regio (traceerbaar) minder transportkosten en stimulans regionale economie Productie door groene energie Lichtbakken op zonne-energie De resultaten Veel gratis publiciteit (MVO stimuleringsprijs door LNV) Onderscheidend vermogen naar kritische consument Afzet groeit 3% in een krimpende markt

Paradoxen van MVO De strategische paradox (glass ceiling) De morele paradox (geloofwaardigheid) De technologische paradox (geen ‘technological fix’) De menselijke paradox (vrije wil en verantwoordelijkheid)

1. Strategische paradox De strategische paradox van MVO is dat de economische bedrijfsdoelstelling de grenzen van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de onderneming niet kan bepalen. Leibniz: harmonia praestabilita

Het glazen plafond van de strategische benadering MVO Opportunisme: cherry picking Wet van de afnemende marginale profilering Markt optimisme Morele zelfgenoegzaamheid Cynisme van het publiek A. Nijhof, R. Jeurissen (2010), The glass ceiling of corporate social responsibility: Consequences of a business case approach towards CSR. International Journal of Sociology and Social Policy, 30 (11/12), 618-631.

2. Morele paradox Crowding out van de intrinsieke motivatie voor MVO Een strategische benadering van MVO geeft het signaal af dat MVO niet op zichzelf belangrijk is; het is een middel om betere bedrijfsprestaties te behalen. Dit signaal doet afbreuk aan de intrinsieke motivatie die bij veel medewerkers aanwezig is als het gaat om MVO. De perceptie wordt dat MVO van belang is omdat het winst oplevert voor de organisatie. Dit kan wellicht de sceptici binnen een organisatie overtuigen, maar vervreemdt de medewerkers die intrinsiek gemotiveerd zijn voor MVO.

3. Technologische paradox

http://cmi.princeton.edu/annual_reports/ninth_year/carbon_integration/policy.php

= +

4. Menselijke paradox

Oplossingen

Oplossingen Paulus op weg naar Damascus (Hand. 9), Caravaggio, 1601