Traditionele huwelijken Traditionele huwelijken. Wat moet een ambtenaar burgerzaken hiervan weten? Susan Rutten Hoogleraar Islamitisch familierecht in een Europese context Universiteit Maastricht NVVB 3 oktober 2018

Traditionele huwelijken 1) Gesloten in Nederland Gesloten in het buitenland 2) niet in overeenstemming met de volgens de in dat land geldende huwelijksrecht voorgeschreven vorm 3) wel in overeenstemming met de volgens de in dat land geldende huwelijksrecht voorgeschreven vorm

Traditionele huwelijken; juridische status 1) Gesloten in Nederland → juridisch bestaat het huwelijk niet Gesloten in het buitenland 2) niet in overeenstemming met het in dat land geldende huwelijksrecht → geen erkenning in Nederland; juridisch bestaat het huwelijk niet 3) wel in overeenstemming met het in dat land geldende huwelijksrecht → juridisch rechtsgeldig huwelijk, mits erkend

1) Traditionele huwelijken gesloten in Nederland Burgerlijk huwelijk moet voor religieus huwelijk, art. 1:68 BW Motieven art. 1:68 BW: Kenbaarheid huwelijk (ook m.h.o. rechten en plichten) Controle overheid / bescherming partners tegen aangaan onwenselijke huwelijken’ (art. 1:44 BW: voorwaarden en beletselen aangaan huwelijk, o.m. leeftijd, monogamie, geen dwang, verboden verwantschap, eigen wil, art. 1:31-1:42 BW) Strafbaarheid abs, art. 465 e.v. Sr Bescherming partners tegen onwetendheid geen geldig huwelijk en tegen onbeschermde positie Strafbaarheid geestelijke, art. 449 Sr

Traditionele huwelijken zonder burgerlijk huwelijk Omvang Waar / bij welke gemeenschappen / in welke situaties? Waarom? Motieven Wel of geen probleem?

Strafbaarheid Geen strafbaarheid partners i.g.v. polygamie? Art. 237 Sr: Hij die opzettelijk dubbel huwelijk aangaat Wederpartij die weet dat ander dubbel huwelijk aangaat Strafbaarheid geestelijke i.g.v. polygamie? Huwelijksdwang (door of met medewerking van: geestelijke, familie, derden, partner), art. 284 Sr Kinderhuwelijken: afhankelijk van context (met medewerking van geestelijke, familie, partner): diverse strafbepalingen ….. Informeel huwelijk zonder burgerlijk huwelijk: strafbaarheid geestelijke, art. 449 Sr

Juridische status van het huwelijk Geen bezit huwelijkse staat; geen huwelijk. Wet kent alleen burgerlijk huwelijk, art. 1:30 lid 2 BW Gevolgen die wet aan huwelijkse staat verbindt zijn niet van toepassing, op alle gebieden, bijv. Kinderen: bijv. geen automatische afstamming van vader, vader niet automatisch gezag, geen erfrecht Tussen partners: bijv. geen gemeenschap van goederen, geen gemeenschappelijke aansprakelijkheid, geen wederzijdse onderhoudsverplichting, geen deling in pensioenopbouw, geen verbod trouwen met een ander Publieke voorzieningen: bijv. fiscaal, gezinshereniging, sociale voorzieningen, woonruimte, bezoekrecht

Risico’s manifesteren zich Bij echtscheiding, i.h.b. voorzieningen Bij problemen tussen de partners Bij vertrek van een partner naar buitenland Bij overlijden een van de partners Ontberen aanspraken en rechten tijdens huwelijk

Hoe te scheiden? Informeel huwelijk kan niet bij de burgerlijke rechter worden ontbonden Als er geen burgerlijk huwelijk was, bij scheiding: geen alimentatie, niet delen vermogen, niet delen pensioenopbouw, geen voortgezet gebruik echtelijke woning, vader niet vanzelf gezag over kinderen, afstamming alleen als kind is erkend Indirecte- en dwangmiddelen om informele scheiding te realiseren

Kan het beter? Moet het beter? Voorlichtingstaak bij (trouw)ambtenaren burgerzaken? Huwelijkstoolkit: informatie over burgerlijke en religieuze huwelijken, en de beëindiging ervan, en het bevorderen van het maken van afspraken Wetgeving die het recht geeft op en religieuze scheiding* Inzetten vertegenwoordigers van religieuze gemeenschap als babs? Trouwen door babs op religieuze locatie?

Voorstellen voor wetgeving (Pauline Kruiniger) recht op religieuze echtscheiding Art. 1:68 lid 2 of 1:68a BW: ‘Bij de beëindiging van het burgerlijk huwelijk of bij het ontbreken van een burgerlijk huwelijk, dienen partijen, op verzoek van een der partijen, hun onvoorwaardelijke en volledige medewerking, voor zover dat in hun macht ligt, te verlenen aan de beëindiging van het tussen hen bestaande religieuze huwelijk.’ In huwelijksbepalingen BW toevoegen: ‘Indien partijen naast het burgerlijk huwelijk een religieus huwelijk aangaan, verklaren zij dat zij in geval van ontbinding van het burgerlijk huwelijk hun onvoorwaardelijke en volledige medewerking, voor zover dat in hun macht ligt, zullen verlenen aan de ontbinding van het religieuze huwelijk.’ In echtscheidingsbepalingen BW toevoegen: ‘In geval de bij een ontbinding van het burgerlijk huwelijk betrokken partijen ook verbonden zijn door een religieus huwelijk kan de rechter aan de ontbinding van het huwelijk de voorwaarde verbinden dat elk van de betrokken partijen de volledige en onvoorwaardelijke medewerking verleent aan de ontbinding van het religieuze huwelijk, voor zover dat in hun macht ligt.’

2&3) Traditionele huwelijken gesloten in het buitenland Art. 10:31 lid 1 BW: Beoordeling rechtsgeldigheid van het buitenlandse huwelijk, volgens het recht (incl. IPR) van het land waar het huwelijk is gesloten Formele geldigheid Materiële geldigheid Art. 10:32: Beoordeling van verenigbaarheid met de openbare orde

Toetsing rechtsgeldigheid, art. 10:31 lid 1 BW Welke voorwaarden worden in het buitenland aan de totstandkoming van een huwelijk gesteld? Formeel Materieel Is in het concrete geval aan die voorwaarden voldaan? Toetsing van feiten en omstandigheden aan de voorwaarden Voorbeelden

2) Traditionele huwelijken, gesloten in het buitenland, en niet in overeenstemming met de in dat land voorgeschreven vorm Voorbeelden islamitisch gewoonterecht huwelijk / ‘urfi-huwelijk Religieus huwelijk gesloten tussen Syriërs in vluchtelingenkamp in Libanon Gevolgen Kan het beter? Moet het beter?

Enkele literatuursuggesties Joanne van der Leun en Avalon Leupen, Informele huwelijken in Nederland; een exploratieve studie, Universiteit Leiden 2009 Annelies Moors, Motieven om islamitische huwelijken aan te gaan, Utrecht: Forum 2014 S.W.E. Rutten, Huwelijk en burgerlijke stand, Apeldoorn/Antwerpen: Maklu 2011 Susan Rutten, ‘Hernieuwde bezinning op informele religieuze huwelijken’, Nederlands Juristenblad 2016, afl. 12, p. 786-794 Susan Rutten, ‘Ouderschap en ouderlijk gezag bij niet-erkende islamitische huwelijken’, Justitiële Verkenningen 2016, 4, themanummer: Modern gezinsleven en het recht, p. 45-57 Susan Rutten e.a., Gewoon Getrouwd. Een onderzoek naar kindhuwelijken en religieuze huwelijken in Nederland, Maastricht University & Verwey Jonker Instituut 2015 Pauline Kruiniger, Niet langer geketend aan het huwelijk! Juridische middelen die huwelijkse gevangenschap kunnen voorkomen en oplossen, Universiteit Maastricht 2018 : https://www.maastrichtuniversity.nl/nl/over-de- um/faculteiten/rechtsgeleerdheid/capaciteitsgroepen/privaatrecht/projecten/echtscheiding-en Szepietowska, Dekker en Özgümüs, De doos van pandora. Huwelijksmigratie onder vluchtelingengroepen in Nederland, Amsterdam: VON 2011 Sterckx, Dagevos, Huijnk en van Lisdonk, Huwelijksmigratie in Nederland. Achtergronden en leefsituatie van huwelijksmigranten, Den Haag: SCP 2014

Dank voor uw aandacht