De hervorming van het erfrecht Carina VAN CAUTER Federaal volksvertegenwoordiger Open VLD

Inhoudstafel Openvallen van de nalatenschap Toebedeling van de erfenis Keuze van de erfgenaam Verdeling van de nalatenschap Omzetting vruchtgebruik Inbreng/waardering giften Erfovereenkomsten Schenkingen Testamenten Beschikkingsvrijheid Successierechten Inwerkingtreding

Aantal personen betrokken bij wettelijke samenwoning Huidig erfrecht toe aan herziening (Napoleontische tijd) Complexiteit maatschappelijke realiteit België 1990 2000 2014   Aantal huwelijken 64.554 45.123 39.878 Aantal personen betrokken bij wettelijke samenwoning / 5.144 78.271 ½ huwelijken eindigt in een echtscheiding en 80% herpartnert: - Kinderen worden niet altijd uit dezelfde relatie geboren - Relatie langstlevende en kinderen uit een eerdere relatie is vaak bron van conflicten

Steeds meer geregistreerde alleenstaanden (1970: 600. 000  2013: 1 Tegen 2060 bestaat de helft van alle Belgische huishoudens uit 1 persoon Levensverwachting stijgt: 19de eeuw: 40 jaar Heden: 80 jaar Meer vrijheid voor de beschikker + meer rechtszekerheid Studie Koning Boudewijnstichting: 86% wil meer vrijheid

1. Openvallen van de nalatenschap Overlijden persoon (erflater)  erfenis valt open Te verdelen boedel: + goederen in de boedel aanwezig bij overlijden - verminderd met de schulden + vermeerderd met alle schenkingen en legaten Zijn nalatenschap = geheel van goederen en schulden  wordt verdeeld onder zijn wettelijke erfgenamen indien de overledene geen bijzondere schikkingen heeft getroffen (testament, huwelijkscontract, schenking,…)

Voorwaarden om te mogen erven? Men moet bestaan (geboren zijn en nog leven/verwekt en levend & levensvatbaar geboren) Men mag niet onwaardig zijn Samen overlijden en de nalatenschap Vermissing en afwezigheid Wettelijke erfgenamen: Bloedverwanten (familieleden) ook adoptieve kinderen: wie van de familie in aanmerking komt wordt bepaald door wettelijke prioriteiten Echtgenote of persoon met wie de erflater wettelijk samenwoonde op het ogenblik van overlijden Bij gebrek aan wettelijke erfgenamen vervallen de goederen van de overledene aan de staat (2015 voor 16.669.000 euro)

2. Toebedeling van de erfenis De nalatenschap wordt verdeeld tussen de erfgenamen in dezelfde orde en graad. Plaatsvervulling is mogelijk bij overlijden, verwerping of onwaardigheid. Erfenissprong enkel voor geheel, niet voor een deel Er zijn 4 orden = het geheel van erfgenamen die samengenomen de andere erfgenamen van een volgende orde uitsluiten 1ste orde: afstammelingen = kinderen (in geval van overlijden, verwerpen of onwaardig zijn  kleinkinderen, daarna achterkleinkinderen, enz…): ieder kind erft gelijk aandeel 2de orde: vader en moeder elk ¼, overige deel aan: broers, zusters, evt halfbroers en – zusters 3de orde: kloving: bij afwezigheid (half)broers/zussen: ½ naar moeders zijde, ½ naar vaders zijde 4de orde: ooms en tantes, neven en nichten, grootooms en tantes (opm (!): beperkt tot de 4de graad) In elke orde sluit de naaste graad (= dichtst bij de overledene) de andere nabestaande erfgenamen van een verdere graad uit

WAT MET DE ECHTGENOTE? Echtgenoot/echtgenote is niet in een orde ingedeeld. Erft ALTIJD, samen met de wettelijke erfgenaam die in aanmerking komt. Echtgenoot/echtgenote wordt door niemand uitgesloten, maar sluit zelf ook niemand uit. Ook voor de wettelijk samenwonende, maar erfrecht is dan veel beperkter

Wat erft langstlevende echtgenoot/echtgenote? Afhankelijk van wie de andere erfgenamen zijn: Indien kinderen van de erflater: vruchtgebruik op alles Indien geen kinderen van de erflater: opsplitsing: In gemeenschap getrouwd: deel van de gemeenschap in volle eigendom ander deel (= eigen goederen echtgenoot) slechts vruchtgebruik. Indien niet in gemeenschap getrouwd (scheiding van goederen): enkel vruchtgebruik Indien geen familieleden (tot in de vierde orde): langstlevende erft alles in volle eigendom Wat erft langstlevende wettelijk samenwonende? Enkel vruchtgebruik op de gezinswoning en op de inboedel

NA DE HERVORMING VAN HET ERFRECHT: Langstlevende kan geen inkorting vragen op de giften die voor zijn/haar huwelijk met de langstlevende gedaan werden Schenking met voorbehoud van vruchtgebruik mag voortgezet worden Door de langstlevende* De wettelijk samenwonende partner* (voor zoveel het de gezinswoning/huisraad betreft) Erfdeel van de kinderen blijft zoveel als mogelijk onbezwaard door vruchtgebruik van de langstlevende. Bij samenloop van de langstlevende met niet-gemeenschappelijke kinderen wordt vruchtgebruik op 1ste verzoek omgezet (uitz: gezinswoning) * Indien hij/zij die hoedanigheid had op het ogenblik van de schenking

3. Keuze van de erfgenaam Na het overlijden kan elke erfgenaam die in aanmerking komt om te erven, kiezen of hij de nalatenschap aanvaardt of niet. Daarbij heeft hij 3 keuzes: Zuiver verwerpen Erfgenaam ontvangt niets en er wordt verder met hem geen rekening gehouden  Zijn kinderen komen wel in de plaats. Als erfgenaam verwerpt om de schulden niet te moeten betalen, dan moeten de kinderen ook verwerpen. Zuiver aanvaarden Erfgenaam aanvaardt alles, zowel actief als passief Aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving Op basis van een notariële inventaris vaststellen hoeveel actief en passief er is. De erfgenaam dient alle passief te betalen met wat hij erft, niet met eigen geld. Enige mogelijke aanvaarding voor minderjarigen

4. Verdeling nalatenschap Als men weet wie er erft en aanvaard heeft, kan men de nalatenschap verdelen. Maar men moet dan ook nog weten of er een testament is. Hoe verdeelt men dan? Minnelijk of gerechtelijk? Als er minderjarigen zijn, of personen onder bewind: altijd via de notaris en onder toezicht van de vrederechter. Bij die gelegenheid wordt ook overwogen om het vruchtgebruik van de langstlevende eventueel om te zetten. Geen essentiële wijzigingen van de verdelingsregels

5. Omzetting vruchtgebruik Kinderen die blote eigendom erven ondergaan vruchtgebruik op hun erfdeel voor de duur van het leven door en van de langstlevende  zij kunnen omzetting vragen  Omzetting kan niet bekomen worden voor gezinswoning en huisraad, tenzij langstlevende daar zelf akkoord mee gaat (vetorecht langstlevende) Bij onenigheid kunnen de langstlevende of de kinderen het vragen. Beslissing wordt genomen door de rechter. Andere familieleden dan de kinderen hebben blote eigendom geërfd  ook langstlevende kan omzetting vragen (in principe binnen de 5 jaar na het overlijden) om blote eigendom te kopen NA DE HERVORMING VAN HET ERFRECHT: bij samenloop van de langstlevende en niet-gemeenschappelijke kinderen  vruchtgebruik van de nalatenschapsgoederen wordt omgezet op eerste verzoek van een niet-gemeenschappelijk kind (blote eigenaar) (Uitz: gezinswoning)

Procentuele waarde van de volle eigendom Bij de omzetting worden voor de berekening van de waarde van het vruchtgebruik tabellen gebruikt die jaarlijks door het ministerie van justitie worden vastgelegd. 2017  Procentuele waarde van de volle eigendom Leeftijd Man Vrouw 25 50,50 51,80 30 47,26 48,73 40 40,13 42,01 50 32,27 34,64 60 23,09 26,63 70 14,24 16,43 75 10,85 12,74 80 7,82 9,29 85 5,36 6,39 86 4,97 5,90 90 3,61 4,26 91 3,33 3,92 92 3,08 93 2,85 3,34 94 2,65 95 2,47 2,83

6. Inbreng/waardering giften Men moet in principe bij de verdeling alle erfgenamen gelijk behandelen  rekening houden met schenkingen die ze bij leven van hebben gekregen ! Tenzij de beschikker bedoeld heeft dat de giften de gelijkheid doorbreken. Deze gift is dan buiten erfdeel en komt niet meer ter sprake bij de verdeling van de nalatenschap. Beschermde erfgenamen kunnen deze giften laten inkorten ten belope van wat ze nodig hebben om hun beschermend erfdeel te krijgen. Inbreng = handeling waarbij wettelijke erfgenaam giften die bij leven of testament verkregen zijn, ingebracht worden in de massa van de totale nalatenschap. Giften worden dus vermoed een voorschot op het erfdeel te zijn en worden bij overlijden in rekening gebracht

NA HERVORMING ERFRECHT: Vermoeden van inbreng enkel nog behouden voor afstammelingen Voor andere erfgenamen zal een vermoeden van vrijstelling van inbreng Giften aan de langstlevende niet aan inbreng onderworpen Onverminderd aanrekening (art. 922 BW) en inkorting (art. 920 BW) Mogelijkheid tot omvorming schenking buiten deel naar schenking vatbaar voor inbreng Mogelijkheid inbreng te organiseren ten behoeve van een derde

6. Waardering giften Huidige wetgeving: regels voor schenkingen onroerend goed en roerend goed zijn verschillend: Onroerend goed: in natura ingebracht in fictieve massa Referentiedatum = datum van de verdeling Roerend goed: Inbreng door mindere ontvangst waarde op dag van schenking leidt tot scheeftrekking en onbedoelde gevolgen NA HERVORMING ERFRECHT: Zowel voor onroerende als roerende goederen Intrinsieke waarde van het legaat op de dag van het openvallen van de nalatenschap Intrinsieke waarde op dag van de schenking Wordt wel geïndexeerd volgens indexcijfer consumptieprijzen tot op dag van overlijden

7. Erfovereenkomsten In de huidige regelgeving zijn erfovereenkomsten verboden, na hervorming wel mogelijk! Globale erfovereenkomst Om te vermijden dat kinderen ruzie maken over de nalatenschap van hun ouders, kan iedere ouder met al zijn vermoedelijke erfgenamen in recht nederdalende lijn een globale erfovereenkomst opstellen Globale erfovereenkomst moet bij notaris ondertekend worden: voorafgaandelijk ontwerp -> 15 dagen gezamelijke toelichting -> 1 maand bedenktijd alvorens ondertekening In overeenkomst kan ook vastgelegd worden dat bepaalde handelingen van vader of moeder kunnen beschouwd worden als schenking Bij opstellen erfovereenkomst is ook een (gedeeltelijke) generatiesprong mogelijk. Zoon/dochter kan beslissen dat zijn of haar deel onmiddellijk naar kleinkinderen gaat Ook stiefkinderen kunnen in globale erfovereenkomst betrokken worden Minderjarigen/onder bewind: met bijstand of vertegenwoordiging van een bewindvoerder

Punctuele erfovereenkomst Inzake inbreng Inzake inkorting Overeenkomst onder bezwarende titel betreffende een deel van de nalatenschap (beding van aanwas en tontine)

8. Schenkingen Wettelijk slechts 1 vorm van schenking: schenking bij notariële akte Op iedere notariële akte moeten registratierechten betaald worden, in geval van een schenking = schenkingsrechten Tarieven voor roerend en onroerend goed verschillen Roerend goed: vlak tarief In rechte lijn: 3% Andere: 7% Familiebedrijven: 0% Onroerend goed: progressief tarief Afhankelijk van het bedrag

Tarieven schenkingen in rechte lijn of tussen echtgenoten (onroerend goed) A. Schijf in € tarief, toepasselijk op het overeenstemmende gedeelte in kolom A, in % totaalbedrag van de belasting over de voorgaande gedeelten, in euro Vanaf tot en met 0,01 150.000 3% - 150.000,01 250.000 9% 4.500 250.000,01 450.000 18% 13.500 450.000,01 27% 49.500

8. Schenkingen roerend goed Handgift Door de gewone overhandiging van wat men geeft vb: geldbedragen, meubelstukken, kunstwerken, … Er moet geen document opgemaakt worden Bankgift Bankoverschrijving Kan gebruikt worden voor (grote) geldbedragen Onrechtstreekse schenking vb: via een levensverzekering Op deze schenkingen wordt geen schenkbelasting betaald. Wanneer een hand- of bankgift meer dan 3 jaar voor het overlijden is gebeurd dan betaalt men ook geen erfbelasting. Op een levensverzekering betaalt men wel erfbelasting, ongeacht hoe lang geleden die ook is afgesloten.

8. Schenkingen Schenkingen zijn in principe onherroepelijk Slechts bij uitzondering zijn ze herroepbaar: Ondankbaarheid (zware beledigingen of mishandeling van de schenker door de begiftigde) Wegens niet vervulling van opgelegde voorwaarden Tussen echtgenoten zonder opgave van redenen (tenzij schenking in huwelijkscontract)

9. Testamenten Testament = maakt men op bij leven om te regelen hoe nalatenschap na overlijden moet overgaan. Het is altijd een eenzijdig document en het kan altijd herroepen worden 3 soorten: Notarieel testament Testator dicteert testament aan notaris die het optekent In aanwezigheid van 2 getuigen  authentiek en volledige bewijskracht tegen valsheid Wordt opgeslagen in het Centraal Register voor Testamenten (CRT) Eigenhandig testament Eigenhandig geschreven (niet getypt!) Gedateerd & gehandtekend Kan bij notaris gedeponeerd worden, geen verplichting.  opgenomen in CRT Internationaal testament Opgesteld door erflater of derde, door erflater ondertekend Geschreven of getypt Door erflater persoonlijk overhandigd aan notaris, in bijzijn van twee getuigen Notaris maakt ontvangstverklaring

10. Beschikkingsvrijheid Reservataire erfgenamen: erfgenamen aan wie de wet een deel van de erfenis ‘voorbehoudt’ of ‘reserveert’. Deze reservataire erfgenamen hebben dus het recht om na het overlijden van de erflater gedane schenkingen of testamentaire schikkingen te betwisten Er zijn 3 categorieën van reservataire erfgenamen: Kinderen die van hun vader/moeder erven (of kleinkinderen bij plaatsvervulling) De echtgenoot/echtgenote Indien geen kinderen  de ouders (na hervorming afschaffing reserve van de ouders) Hoe groot is hun reservatair deel (art. 913 BW)? Kinderen Voorheen: afhankelijk van het aantal kinderen Regel: 1 kindsdeel vrij beschikbaar NA HERVORMING: onafhankelijk van het aantal kinderen Reservatair deel wordt beperkt tot 50%  vrije keuze voor de andere 50%

10. Beschikkingsvrijheid De echtgenoot/echtgenote (art. 915bis BW) Altijd recht op vruchtgebruik van de helft van de nalatenschap Minstens op het vruchtgebruik van de gezinswoning en de inboedel Kan haar reservatair gedeelte kwijtraken (onterving) als ze al 6 maanden niet meer samenwoonde met de erflater en deze laatste gerechtelijke om afzonderlijk verblijf had verzocht Indien geen kinderen, de ouders Reservatair deel is 1/4de Kunnen reservatair gedeelte ook kwijtraken indien erflater alles aan zijn echtgenote of wettelijk samenwonende levensgezel heeft nagelaten NA HERVORMING: reserve van de ouders vervalt, enkel behoud van onderhoudsvordering indien ze behoeftig zijn (max. 1/4de van de nalatenschap) giften mogen niet tot gevolg hebben dat de langstlevende het recht op huur verliest reserve kan de langstlevende ontnomen worden na 6m feitelijke scheiding en vordering tot echtscheiding Reserve kan de langstlevende ontnomen worden bij de aan de EOT voorafgaande overeenkomst

10. Beschikkingsvrijheid Probleem: wat als bij overlijden wordt vastgesteld dat er niet voldoende meer is om het reservataire deel te ontvangen?  Inkorting van de schenkingen of schikkingen kan gevraagd worden door reservataire erfgenaam: Letterlijk: alles wat is weggegeven moet worden herleid (ingekort), en het teveel t.o.v. de fictieve massa keert terug naar de reservataire erfgenamen (in natura) NA HERVORMING: afschaffing van de reserve in natura. Kinderen behouden hun reserve, maar de sanctie is niet meer dat ze de goederen zelf terugvorderen, enkel een som geld ter compensatie van hun verlies Uitz: inkorting legaat in natura in geval de begiftigde geen erfgenaam is

11. Successierechten = erfbelasting, gewestelijke materie. Afhankelijk van waar de overledene zijn laatste fiscale woonplaats had Vlaamse, Brusselse of Waalse gewest. Vlaams gewest: tarieven Rechte lijn Broers/zussen ‘anderen’

Tarieven succesierechten in ‘rechte lijn’ Kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen Kinderen ten volle geadopteerd Kinderen bij stiefouderadoptie of 3 jaar lang hulp en verzorging Verervingen stiefkinderen (dus als erflater iets voorziet) Zorgkinderen (=pleegkinderen) als de erflater iets voorziet Levensgenoten Echtgenoten zelfde tarief als kinderen Wettelijk samenwonende: zelfde tarief als kinderen mits er een verklaring van wettelijke samenwoning is afgelegd op het gemeentehuis Feitelijk samenwonende: 3 jaar ononderbroken samengewoond + gemeenschappelijke huishouding gevoerd Vrijstelling voor de gezinswoning voor levensgenoten

Tarieven in rechte lijn, echtgenoten en samenwonenden: Tarief wordt niet berekend op totale nalatenschap, er is een splitsing roerend/onroerend  langer in lagere schijven Schulden bij voorrang op roerende goederen aangerekend, tenzij ze specifiek zijn aangegaan om een onroerende goed te verkrijgen Tarief voor een verkrijging in rechte lijn en tussen partners A. Schijf in € tarief, toepasselijk op het overeenstemmende gedeelte in kolom A, in % totaalbedrag van de belasting op de voorgaande gedeelten, in euro Vanaf tot en met 0,01 50.000 3%   50.000,01 250.000 9% 1.500 250.000,01 27% 19.500

Krachtlijnen hervorming erfbelasting Rechte lijn Invoering partnervrijstelling ( = echtgenoten, wettelijk samenwonende & de 3 jaar feitelijk samenwonenden) tot 50.000€ op roerende goederen voor de langstlevende met behoud bestaande regeling gezinswoning Wie volledig wees wordt (tot de leeftijd van 21 jaar): invoering van een voetvrijstelling tot 75.000€ op roerende goederen, alsook de domiciliewoning van de erflater Invoering erfenissprong = meeneembaarheid betaalde erfbelasting bij schenking binnen het jaar

Tarieven voor broers/zussen: Tarief wordt berekend op ieders aandeel afzonderlijk, geen splitsing roerend/onroerend Tarief voor een verkrijgingen tussen broers en zussen A Schijf in euro tarief, toepasselijk op het overeenstemmende gedeelte in kolom A, in % totaalbedrag van de belasting op de voorgaande gedeelten, in euro Vanaf tot en met tussen broers en zussen 0,01 75.000 30   75.000,01 125.000 55 22.500 125.000,01 65 50.000

Tarieven voor anderen: Tarief wordt berekend op totale nalatenschap, geen splitsing roerend/onroerend Elke erfgenaam betaalt een deel van de erfenisrechten in verhouding tot de ontvangen nettoverkrijging Tarief voor verkrijgingen tussen andere personen A Schijf in euro tarief, toepasselijk op het overeenstemmende gedeelte in kolom A, in % totaalbedrag van de belasting op de voorgaande gedeelten, in euro Vanaf tot en met tussen anderen 0,01 75.000 45   75.000,01 125.000 55 33.750 125.000,01 65 61.250

12. Inwerkingtreding? Van toepassing op nalatenschappen opengevallen vanaf inwerkingtreding (= publicatiedatum 1/09/2017 + 1 jaar) Evenwel eerbiedigende werking (= oude wet) voor: - materiële en formele geldigheidsvereisten giften, erfovereenkomst of verklaringen - kwalificatie schenkingen - Regels inbreng/inkorting van schenkingen indien: (1) inbreng/inkorting in natura bedongen (2) binnen een termijn van 1 jaar vanaf 1/09/2017 een verklaring wordt afgelegd bij de notaris

VRAGEN? Carina VAN CAUTER carina@cvancauter.be Pastorijstraat 30 9552 Borsbeke www.carinavancauter.be