Psychosociale aspecten van vermoeidheid Hanneke Bol GZ-psycholoog Rijndam revalidatie 31-10-2018

Prevalentie 70-90% van de patiënten heeft vermoeidheidsklachten 20-40% houdt op langer termijn (na 1 jaar) ook nog klachten. Cijfers van Het Nijmeegs Kenniscentrum chronische Vermoeidheid

De vermoeidheid wordt vaak als extreem ervaren en lijkt op uitputting. Kenmerken Het is er plotseling en onvoorspelbaar, zonder waarschuwing en meestal niet als gevolg van inspanning. De vermoeidheid wordt vaak als extreem ervaren en lijkt op uitputting. De herstelperiode is langer dan bij een “normale inspanning” Grillig verloop

Verschijnselen extra energie nodig lichamelijke klachten labiel en geïrriteerd concentratieproblemen en prestatievermogen vermindert lusteloosheid slaapproblemen minder zin in seks

Oorzaken Medisch en lichamelijk Psychisch: stress/spanningen/onzekerheid/angst verwerking niet helpende opvattingen verstoord slaap-waak ritme activiteiten regulatie verwachtingen van de omgeving Oorzaken Medische: de ziekte zelf en de behandelingen Lichamelijke: verlies van conditie 3. Niet helpende opvattingen Somatische attributies Verzet tegen beperkingen Self-efficacy 5 activiteiten regulatie Lichameljke, mentale en sociale activiteiten

Onderhoudende opvattingen en gedrag meer willen dan je kunt teveel moeten jezelf niet kunnen zijn emoties niet (kunnen) uiten piekeren, angst, boosheid, ergernissen teveel op de toekomst gericht zijn

aanvaarding, vergelijken met vroeger jezelf veroordelen gebrek aan zingeving ‘alles of niets’ aanpak, ‘eisen’ vanuit de omgeving, ‘haast gevoel’; nu het nog kan alles eruit willen halen geen ‘nee’ kunnen zeggen…

Catastroferende gedachten “Dit wordt alleen maar erger” “Ik houd dit niet meer vol” Snel beïnvloedend proces Als patiënten zich moe voelen, catastroferen zij meer, en catastroferen voorspelt weer een toename van vermoeidheid Negatieve stemming versterkt de vermoeidheid als de catastroferende gedachten. Snel beïnvloedend proces (Muller, F. 2017).

Hoe te Beïnvloeden? Het wenselijke en het haalbare dichterbij elkaar brengen Zinvolle en haalbare doelen stellen Acceptatie van de realiteit Ontspanning, inspanning en rust afwisselen Prioriteiten stellen Sociale netwerk verstevigen Belemmerende gedachtes waarnemen bij jezelf Niet alleen bewegen, maar er ook over praten Het wenselijke en het haalbare dichterbij elkaar brengen. Vaak blijkt dat mensen tijdens of na de behandeling van kanker, meer willen dan ze feitelijk aankunnen. Vaak wil je zo snel mogelijk weer terug naar het oude niveau van functioneren, naar datgene wat je kon voor de ziekteperiode. Het gevolg hiervan is dat je dan geregeld te veel van jezelf vraagt, en meer doet dan je feitelijk aan kan. Je gaat over de grenzen van je belastbaarheid heen en vraagt teveel van je lichaam. Hierdoor krijgt je lichaam geen kans om energie op te bouwen en ook geen kans krijgt om reserves aan te maken (roofbouw plegen). Dit betekent dat je tijdelijk wat minder hoge eisen aan jezelf moet stellen en doen wat haalbaar en wenselijk is. Bereid zijn de situatie onder ogen te zien, zoals die op dat moment is. En dat je datgene wat je wilt gaan doen, afstemt op je mogelijkheden.   Zinvolle en haalbare doelen stellen. Dit sluit bij het bovenstaande aan. Het is verstandiger om drie doelen te stellen voor de hele dag, dan dat je er zeven stelt, waarvan je eigenlijk bij voorbaat weet dat het niet haalbaar is. Dit geeft vaak een opgejaagd en onrustig gevoel. Wanneer je bijv. drie doelen stelt, waarvan je weet dat dit haalbaar is, dan ben je ook meer tevreden over jezelf aan het eind van de dag. Dit voorkomt extra spanning en frustratie. Moeten ‘moet’ niet! Acceptatie van de realiteit. Daar wordt mee bedoeld dat je de situatie zoals die nu is, als uitgangspunt neemt. Wanneer je jezelf steeds maar vergelijkt met hoe het vroeger ging, of wat je voor je ziekte allemaal kon, dan betekent dat je steeds blijft vechten tegen hoe het nu is. Hoe het nu is, is echter de realiteit, en daar moet je het momenteel mee doen. Dus kijken naar: wat kan ik nu en hoe kan ik dat geleidelijk aan opbouwen. Dat is wat anders dan steeds te denken, ik kan zo weinig vergeleken met vroeger. Dit betekent ook bereid zijn om de situatie zoals die nu is, te ervaren (met je angsten, boosheid, verdriet etc). Van daaruit bekijken welke mogelijkheden je hebt om verder te komen. Het verzet en de behoefte om alles onder controle te houden, kost veel energie.    Prioriteiten stellen. Wanneer je niet al te veel energie hebt, is het verstandig keuzes te gaan maken in wat je gaat doen. Kies wat je belangrijk en vooral ook wat je leuk vindt om te doen. Als je alleen maar dingen kiest die belangrijk zijn of die “moeten” dan loop je het risico dat je helemaal niet toekomt aan dingen die ook leuk zijn voor je. Dus als je prioriteiten moet stellen, zorg ervoor dat er vooral ook leuke dingen voor je bij zijn om te doen. Ontspanningsoefeningen doen. Het kan heel ontspannend zijn om twee of drie keer op een dag, tijd vrij te maken om ontspanningsoefeningen te gaan doen. Of om even lekker te gaan zitten/liggen en tot rust te komen. Het doen van ontspanningsoefeningen geeft je meer energie en je bent daardoor meer uitgerust, dan een paar uur slapen achter elkaar op een dag. Sociale netwerk verstevigen. Wanneer je minder energie hebt, dan heb je je omgeving, je vrienden en familie nodig, om dingen voor je te laten doen, die op dat moment te vermoeiend voor je zijn. Of om rekening met je te houden. Dit betekent hulp durven vragen, wanneer dat nodig is. Of hulp aannemen, die je aangeboden krijgt. Of aangeven dat je nu even een moment moet gaan zitten, wanneer je met een vriendin de stad in bent. Vaardigheden die misschien nieuw voor je zijn, en bewuste aandacht en oefening vragen. Zorgen voor een evenwichtige verdeling tussen inspanning, ontspanning en afleiding gedurende de dag. Belangrijk is dat je voor die afwisseling zorgt. D.w.z. niet te lang doorgaan met iets of niet te lang in eenzelfde houding bezig zijn. Dus staan ook afwisselen met zitten, etc. Ook geestelijke inspanning( iets doen voor school, of achter de computer zitten) afwisselen met iets dat ontspannend is (even muziek luisteren, of even wandelen etc.). Anders leren denken. Belemmerende gedachtes waarnemen bij jezelf. Van negatieve gedachtes, of gedachtes die niet kloppen en je niet helpen, kun je ook heel moe worden. Bijvoorbeeld de gedachte: “Als ik eerder naar huis ga op dat feestje, dan nemen ze me dat vast kwalijk en word ik niet meer uitgenodigd”. Zo’n gedachte kan zeer bepalend zijn voor je gedrag. Het kan zijn dat je daarmee veel langer op zo’n feest blijft dan goed voor je is of wat past bij je energieniveau. Vaak zijn het je eigen angsten, die voor deze gedachtes zorgen. De gedachtes komen vaak niet overeen met de werkelijkheid. Wanneer je dergelijke gedachtes de baas over je laat zijn, dan ga je vaak over de grenzen van je belastbaarheid heen. Ook de gedachte: “het moet nu maar eens over zijn, ik moet gewoon doorzetten en niet toegeven aan mijn vermoeidheid,” is geen helpende gedachte. Het is goed om bij jezelf waar te nemen, en je ervan bewust te zijn, dat je dergelijke belemmerende, en vaak negatieve gedachtes hebt. En dat die je een hele hoop energie kosten. En uitproberen of je toch datgene kan gaan doen wat goed voor je is, ook al proberen je gedachtes je daar van te weerhouden. Tijdens de psycho-educatie worden dergelijke gedachten besproken en geadviseerd hoe je deze waar mogelijk en op een passende manier kunt beïnvloeden. Bewegen brengt “zegen”. Geregeld bewegen en op een verantwoorde, gedoseerde manier je conditie weer opbouwen. Onderkennen dat niet alles na kanker meteen weer normaal is Jouw grenzen leert kennen en respecteren Stress vermijdt en de kwaliteit van je rustperiode verhoogt Mediteren, zodat je je bewust van je lichaam en je reacties, van wat voor jou werkt en wat niet Erover praten en hulp zoeken

…de ander Te veel begrip en bescherming kan averechts werken Stop met u zelf verantwoorden en schuldig voelen Durf nee te zeggen tegen een ander en ja tegen u zelf Wees ook streng tegen u zelf: begrip komt niet vanzelf, voel u niet te snel miskend Onderhoud ook zelf sociale contacten waar u energie van krijgt

Vermoeidheid binnen een systeem Zoeken naar nieuw evenwicht Rolpatronen Hulp aanvaarden Nee-zeggen zonder schuldgevoel Bewust kiezen wat wel en wat niet belangrijk is voor jou en je systeem

Hulp en advies Medisch specialistische oncologische revalidatie van Rijndam revalidatie in het IJsselland ziekenhuis, Franciscus Vlietland en Albert Schweitzer ziekenhuis Helen Dowling Instituut biedt een online programma aan www.mindermoebijkanker.nl Boekentip “Mindfulness bij kanker” (Linse & Bruining, 2015)

Rijndam revalidatie Modules Duur Informatiemodule Eenmalig 1,5 uur Fysieke training Groep; 12 weken, 2x p/w á 1,5 uur Coaching en energieverdeling Groep; 6 weken á 1,5 uur Lotgenotencontact Groep; 6-8 weken á 1,5 uur Psychosociale begeleiding Individueel op indicatie Arbeidsbegeleiding Op indicatie Voeding & dieet MARISSA

Bedankt voor uw aandacht. Vragen? Bedankt voor uw aandacht.