Staatssteun Vleva infosessie Karel De Corte & Farah Nolens 30 september 2016

Overzicht 1. Begrip staatssteun 2. Europees regelgevend kader – algemeen 3. Totstandkoming – State Aid Modernisation 4. Algemene groepsvrijstellingsverordening (GBER) 5. De-minimisverordening 6. DAEB – specifiek geval 7. Staatssteun in Vlaanderen – enkele principes 8. Procedure en aanmeldingsformaliteiten 9. Recente ontwikkelingen

1. Begrip staatssteun Waarom toezicht op staatssteun? • Artikelen VWEU gemeenschappelijke markt - 4 vrijheden (goederen, personen, diensten en kapitaal) - mededingingsregels (kartelrecht, misbruik van machtspositie, openbare bedrijven en staatssteun) - rol Raad ↔ Commissie • Doel: vermijden van protectionisme op basis van nationaliteit of vestigingsplaats  vrije mededinging en de handel tussen de lidstaten  geen versterking van de concurrentiepositie van Vlaamse ondernemingen ten koste van de buitenlandse

1. Begrip staatssteun Welke instellingen spelen een rol? Europese Commissie wetgevende instantie: initiatiefrecht beoordeelt de verenigbaarheid van staatssteun Raad van Ministers - Verordening 994/98: delegatie naar Commissie: algemene vrijstellingsverordeningen voor horizontale steun - Verordening 659/99: procedure aanmelding en beoordeling staatssteun - Geen co-decisie inzake staatssteun, enkel raadpleging Europees Parlement Hof van Justitie - Commissie tegen lidstaat : niet-naleving EU regels - Lidstaat tegen Commissie: beroep tegen negatieve beschikking

1. Begrip staatssteun Artikel 107, lid 1 VWEU: “Behoudens de afwijkingen waarin dit verdrag voorziet, zijn steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt” Artikel 108, lid 3 VWEU “De Commissie wordt van elk voornemen tot invoering of wijziging van steunmaatregelen tijdig op de hoogte gebracht, om haar opmerkingen te kunnen maken. (…) De betrokken lidstaat kan de voorgenomen maatregelen niet tot uitvoering brengen voordat die procedure tot een eindbeslissing heeft geleid.”

1. Begrip staatssteun – staatsmiddelen Steun verleend door lidstaat of met staatsmiddelen bekostigd - federale overheid, ook gedecentraliseerde overheden - gemeenschappen, gewesten, provincies, gemeentes, intercommunales, ... - ook openbare bedrijven (dominerende invloed: concreet bekijken)  Vermoedens: meerderheid van de aandelen, leden van raad van bestuur, minderheidsaandeelhouder met specifieke voorrechten (vb vetorecht, goedkeuring tarieven, bindend advies) – weerlegbaar - ongeacht hun juridisch statuut en benaming (publiek/privaat, vzw,…)  Staatssteunregels niet ontwijken door een privaatrechterlijke onderneming op te richten  EU mengt zich niet in de interne organisatie van de lidstaten Vb. steun via ontwikkelingsmaatschappij is steun (LRM,…) Vb. middelen afkomstig uit wettelijk verplichte bijdragen, zelfs al worden ze beheerd door instellingen die losstaan van de overheid

1. Begrip staatssteun – staatsmiddelen Voorbeeld: Tewerkstellingsfondsen sociale partners “sectorfondsen”: lange discussie met Commissie sociale partners reserveren via CAO’s middelen (%) voor collectieve vormings- of tewerkstellingsactiviteit. De overheid bekrachtigt de CAO’s en dwingt de bedrijven die geen sectoraal vormingsfonds hebben opgericht om dit bedrag te storten in een federaal fonds. Verleden: “staatssteun want belasting die, via vorming, wordt herverdeeld onder de ondernemingen” Nu: geld dat werkgevers en werknemers van een sector vrijwillig bijeen gebracht hebben om te herverdelen  vrijwillige solidariteit en dus geen staatssteun

1. Begrip staatssteun – staatsmiddelen geld uit “communautaire bron” (structuurfondsen: EFRO, Interreg, ESF) EU ziet dit als “toegewezen” aan lidstaat, die daar dan zelf discretionair kan beslissen  staatsmiddelen geld moet niet definitief ter beschikking zijn (vb. sociale zekerheidskas, constante in- en uitboekingen: steun kan gefinancierd worden met batig saldo)  “directe EU steun” (Horizon 2020, Cosme, …): geen “staatsmiddelen”  middelen die gedragen worden door gebruikers : geen staatssteun (vb. verplichte afname van minimum hoeveelheid groene stroom tegen duurdere prijs: wel voordeel voor producent maar gedragen door afnemers en dus geen staatssteun)

1. Begrip staatssteun – staatsmiddelen steun betaald uit de begroting federale of decentrale overheden rechtstreekse subsidies of premies niet-innen van belastingen of sociale bijdragen, vorderingen, belastingsvrijstelling achtergestelde leningen of leningen tegen gunstiger voorwaarden (lage rente, langere looptijd, gunstigere aflossingsvoorwaarden) kwijtschelding van schulden of spreiding ervan in de tijd Verkoop/verhuur van gronden en gebouwen tegen lagere prijzen dan marktprijs, betalen van kunstmatig verhoogde prijzen door overheid voordelen in natura, terbeschikkingstelling van infrastructuur die enkel bepaalde ondernemingen ten goede komt omzetting van lening in subsidie niet-marktconforme kredietfaciliteiten of deelnemingen in kapitaal overheidsgaranties

1. Begrip staatssteun – selectiviteit Selectiviteit: voordeel voor bepaalde ondernemingen Onderneming “Elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm en de wijze waarop zij wordt gefinancierd”.  juridisch statuut speelt geen rol (vb. ook vzw) Economische activiteit aanbieden van goederen of diensten op een markt : “vermarktbaarheid” gaat verder dan strikt “economische” sectoren (ook vele sociale of zorgsectoren zoals ziekenhuizen, sociale economie, werkgelegenheid,…) winstoogmerk is niet vereist, aard of doel niet doorslaggevend niet-economisch zeer beperkt geïnterpreteerd: vb. uitoefening van de openbare macht, binnen- en buitenlandse veiligheid, justitie, basisonderwijs

1. Begrip staatssteun – selectiviteit Vaak moeilijk onderscheid sociale sector gebaseerd op solidariteit  geen economische activiteit kapitalisatie of uitkering afhankelijk van hoogte van de premies, bijdragen of financiële resultaten : economisch gezondheidszorg: medische prestaties economisch, zelfs indien ze door de ziekenfondsen en niet door gebruiker worden betaald combinatie: “onderneming” beperkt tot economische activiteiten

1. Begrip staatssteun – selectiviteit voordeel voor “bepaalde” ondernemingen concurrentiepositie verstrekt t.a.v. ondernemingen die geen steun kregen “algemene” maatregel per definitie geen staatssteun  geldt voor alle ondernemingen ter ondersteuning van de gehele economie  onderlinge verhouding onaangetast  zonder onderscheid van toepassing geografisch en op alle sectoren vb. algemene verlaging vennootschapsbelasting

1. Begrip staatssteun – selectiviteit Wat met regionale of gedecentraliseerde overheid  EU erkent in principe enkel de centrale overheden Regio kan niet rechtstreeks naar Commissie zelfs voor exclusieve bevoegdheid (vb econ. ondersteuningsbeleid)  Maatregel noodzakelijkerwijze beperkt tot eigen gebied: per definitie kleiner dan grondgebied lidstaat zelfs “algemene” maatregel van toepassing op volledige grondgebied van een regio is nog steeds “specifieke” maatregel Jurisprudentie: Portugal/Commissie (C-88/03) en Rioja (C-428/06) regio moet (constitutionele) fiscale bevoegdheid en autonomie hebben zonder dat centrale overheid dit kan tegenhouden of inhoudelijk wijzigen regio moet de politieke en budgettaire gevolgen dragen geen compensatie door steun of subsidies van andere regio’s of centrale overheid maatregel slaat effectief op alle ondernemingen van alle sectoren (zonder discriminatie) op het grondgebied dat onder de jurisdictie van dat orgaan valt

1. Begrip staatssteun – selectiviteit Geografische / regionale selectiviteit ↔ referentiekader kan slechts een deel van het grondgebied zijn = algemene maatregel – onder 3 voorwaarden (cumulatief): Institutionele autonomie: eigen politieke en administratieve status, los van de centrale overheid Procedurele autonomie: autonoom beslissingen nemen Economische en financiële autonomie: zelf de financiële en politieke consequenties dragen van een maatregel In beginsel vallen uitsluitend maatregelen die gelden voor het gehele grondgebied van de staat, buiten het selectiviteitscriterium van artikel 107, lid 1, VWEU. Zoals hierna wordt geschetst, hoeft het referentiekader echter niet noodzakelijk met het grondgebied van de betrokken lidstaat samen te vallen. Een maatregel die ondernemingen begunstigt die op een deel van het nationale grondgebied actief zijn, dient daarom niet automatisch als selectief te worden aangemerkt. Alle voorbeelden uit de jurisprudentie handelen over belastingsmaatregelen. Institutionele autonomie: een eigen politieke en administratieve status, die losstaat van die van de centrale overheid. De beoordeling of dit criterium in iedere individuele zaak is vervuld, moet met name een onderzoek inhouden van de grondwet en andere relevante wetgeving van een lidstaat, zodat kan worden nagegaan of een bepaalde regio inderdaad een eigen politiek-administratieve status en eigen overheidsorganen heeft, die hun eigen belastingbevoegdheden kunnen uitoefenen. Procedurele autonomie: mogelijkheid voor die overheid om krachtens deze bevoegdheid autonoom een beslissing over een belastingmaatregel te nemen, dat wil zeggen zonder dat de centrale overheid rechtstreekse zeggenschap heeft over de inhoud ervan. Economische en financiële autonomie: Het bestaan van politieke en financiële autonomie kan worden aangetoond wanneer een decentraal bestuursniveau de financiële en politieke consequenties van een belasting verlagende maatregel draagt. Bijgevolg mogen, bij het aantonen van het bestaan van economische en financiële autonomie, de financiële consequenties van een belastingmaatregel in de regio niet door bijdragen of subsidies van andere regio's of de centrale overheid worden gecompenseerd. Azoren arrest: niet aan de 3 voorwaarden voldaan (selectief) - C-88/03 Rioja: Prejudiciële vraag – bevestigd 3 Azoren voorwaarden Gibraltar Case: wel aan de 3 voorwaarden voldaan – maar EC onderzoek naar materiële selectiviteit slecht uitgevoerd - T-211/04  - volgende Case C-106/09 P en C-107/09 - uitspraak wel feitelijke selectiviteit van offshore vennootschappen

1. Begrip staatssteun – voordeel Voordeel dat de mededinging of intracommunautaire handel potentieel kan verstoren Voordeel alle maatregelen die lasten verminderen die normaliter op budget van onderneming drukken en daardoor de concurrentiepositie van de begunstigde versterken  voordelen waarover men in normale marktomstandigheden niet beschikt Potentieel beïnvloeden van de mededinging en de handel zelfs zeer klein bedrag vormt juridisch “staatssteun” ev. wel verenigbaar met het Verdrag wegens geringe invloed (de-minimis) Principe van de particuliere investeerder soortgelijke voordelen tegen dezelfde voorwaarden beschikbaar op markt? handelen overheid marktconform  geen staatssteun

1. Begrip staatssteun – gevolgen Gevolgen van de kwalificatie als staatssteun Staatssteun  aanmelding bij de Europese Commissie  geen uitvoering vooraleer definitieve goedkeuring Uitzondering: groepsvrijstellingsverordening  ter kennisgeving achteraf  bij de-minimis zelfs geen ter kennisgeving  DAEB pakket

2. Europees regelgevend kader – overzicht Artikelen 107 t.e.m. 109 VWEU-Verdrag basisbepalingen, directe werking EU staatssteunreglementeringen zijn verdere uitvoering en precisering DAEB eigenlijk via 106 VWEU Verordeningen van de Raad Verordening 994/98 van 7 mei 1998 (PB van 14 mei 1998, L 142/1) delegatie naar Commissie om algemene vrijstellingsverordeningen uit te vaardigen voor horizontale steunmaatregelen (“machtigingsverordening”) gewijzigd bij Verordening 733/2013 van 22 juli 2013 (PB van 31 juli 2013, L 2004/11): uitbreiding naar cultuur, sport, innovatie, natuurrampen,…

2. Europees regelgevend kader – overzicht Verordening 659/99 van 22 maart 1999 (PB van 27 maart 1999, L 83/1) procedure inzake aanmelding en beoordeling, termijnen, verzoek om inlichtingen, terugvordering, verjaring,… uitgevoerd en gewijzigd door Verordening 794/2004 van 21 april 2004 (PB van 30 april 2004, L 140/1) gewijzigd door Verordening 734/2013 van 22 juli 2013 (PB van 31 juli 2013, L 204/15) Vrijstellingsverordeningen van de Commissie De-minimis Algemene groepsvrijstellingsverordening (GBER) KMO investeringen in de landbouw- en visserijsector (ABER en FIBER) de-minimis voor Landbouw en Visserij

2. Europees regelgevend kader – overzicht Richtsnoeren en kaderregelingen van de Commissie niet officieel gedefinieerd in het Verdrag: sui generis strikt juridisch niet op hetzelfde niveau, de facto zeer grote waarde duidelijkheid over invulling beleidsvrijheid Commissie Voorbeelden: Milieu & Energie, Onderzoek & Ontwikkeling & Innovatie, regionale steun, risicokapitaalinvesteringen, landbouw- en de bosbouwsector, visserij- en de aquacultuursector, reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden Beschikkingspraktijk van de Commissie – Mededelingen Individuele precedenten, leiden vaak tot meer generieke Mededeling Vb. Mededeling inzake het begrip staatssteun, mededeling inzake staatssteun in de vorm van garanties,… DAEB pakket: toezicht op financiering via 106 VWEU (compensatie ↔ steun)

2. Europees regelgevend kader – algemeen Onderscheid ter kennisgeving en aanmelding Algemene regel : aanmelding Uitzondering: groepsvrijstellingsverordening kortere en veel soepelere procedure : fiche PB ter kennisgeving binnen de 20 werkdagen na de inwerkingtreding niet nodig om te wachten op de goedkeuring Nog verdere uitzonderingen : de-minimis en DAEB: zelfs geen ter kennisgeving Principe : keuze lidstaat, afwegen van voor- en nadelen snelheid procedure, aanmelding of niet Steunintensiteit in aanmerking komende investeringen, kosten,… definities, randvoorwaarden

2. Europees regelgevend kader – algemeen Onderscheid steunregime ↔ ad hoc 1. Overheid meldt algemeen kader (decreet, BVR,…) aan bij de EU Commissie, of past vrijstellingsverordening toe  conform inzake maximale steunpercentages, steun- bedrag, in aanmerking komende investeringen of kosten,…  alle individuele dossiers zijn vrijgesteld en moeten niet apart worden aangemeld, tenzij bepaalde aanmeldings- drempels overschreden zijn 2. Er is geen generiek staatssteun kader aangemeld bij DG Comp  elk dossier moet individueel aan de Commissie voorgelegd worden door aanmelding of ter kennisgeving (tenzij de- minimis)

2. Europees regelgevend kader – algemeen Overzicht website links voor EU regelgeving EUR-lex: algemene website wetgeving, jurisprudentie, publicatieblad http://eur-lex.europa.eu/nl/index.htm Europese Commissie - Directoraat-generaal Concurrentie http://ec.europa.eu/comm/competition/index_nl.html Specifiek overzicht belangrijkste EU staatssteun regelgeving http://ec.europa.eu/comm/competition/state_aid/legislation/legislation.html State aid modernisation http://ec.europa.eu/competition/state_aid/modernisation/index_en.html Specifiek overzicht DAEB regelgeving http://ec.europa.eu/competition/state_aid/legislation/sgei.html

3. Totstandkoming Totstandkoming op Europees niveau Commissie zeer ruime en exclusieve bevoegdheid bij concretiseren staatssteunbeleid lidstaten 1-2 keer geconsulteerd (Adviescomité / multilaterale inzake staatssteun) Commissie niet verplicht om dit advies te volgen Soms bijsturing als veel lidstaten niet akkoord zijn Hof van Justitie zelden alternatief wegens lange doorlooptijd, geen opschorting en negatief effect op goodwill in andere dossiers

3. Totstandkoming Totstandkoming op Vlaams en Belgisch niveau Vlaams: nl. “economische” sector (cfr def. economische activiteit)  eerste screening AIO : wie interesse? low profile: opmerkingen via e-mail gebundeld door AIO belangrijke wijzigingen of gevoelige dossiers: Vlaamse coördinatie  eventueel insteek stakeholders, federaties,… Federaal-Belgische coördinatie (EU erkent enkel lidstaten)  staatssteun coördinatie via de IEC / FOD Economie 1 gecoördineerd Belgisch standpunt, (in theorie) federaal ambtenaar aan tafel ondanks exclusieve bevoegdheid gewesten - belang grondige Vlaamse coördinatie en verdediging

3. Totstandkoming– State Aid Modernisation (SAM) 2012-2014, lidstaten geconsulteerd maar weinig reële impact Voordeel voor lidstaten: meer onder GBER toepassingsgebied zowel horizontaal uitgebreid met nieuwe sectoren (cultuur, sport, innovatie, natuurrampen,…) als verticaal (hogere aanmeldingsdrempels, meer in aanmerking komende kosten, hogere steunpercentages,…) Tegenprestatie: hernieuwd partnerschap met de lidstaten, lidstaten moeten zelf meer verantwoordelijkheid nemen om regels correct na te leven Strengere controle ex post Transparantie: verplichte website waarop alle steunregimes en individuele begunstigden publiek beschikbaar moeten zijn Verplichte evaluatie bij (budgettair) belangrijke steunregimes

4. Algemene groepsvrijstellings-verordening (GBER) Verordening nr. 651/2014 (PB van 26 juni 2014, L 187) General Block Exemption Regulation (GBER of AGVV) vrijstellingsverordening van de Commissie voor bepaalde categorieën steun vervangt, groepeert en harmoniseert een aantal oude verordeningen opname van nieuwe vrijgestelde gebieden (bv. cultuur, sport, innovatie, …) vermijden dat EU zich telkens opnieuw dient uit te spreken over dezelfde soort van dossiers zodat EU kan focussen op grote en moeilijkere dossiers lidstaat (of regio) oordeelt in de eerste plaats zelf of er sprake is van staatssteun die verenigbaar kan zijn met de EU regels controle a posteriori mogelijk door ter kennisgeving  geregistreerd bij EU, rapportage scorebord, steekproef controle, website,… Structuur GBER : 2 delen – algemeen en thematisch

4. Algemene groepsvrijstellings-verordening (GBER) Individuele aanmeldingsdrempels (art. 4) Regionale steun: 7,5 miljoen KMO-investeringssteun: 7,5 miljoen KMO-advies: 2 miljoen Opleidingssteun: 2 miljoen Investeringssteun onderzoeksinfrastructuur: 20 miljoen Innovatiecluster: 7,5 miljoen KMO-innovatiesteun: 5 miljoen Investeringssteun voor milieubescherming: 15 miljoen Investeringssteun voor energie-efficiëntie: 10 miljoen Steunregelingen voor audiovisuele werken: 50 miljoen per regeling/jaar

4. Algemene groepsvrijstellings-verordening (GBER) stimulerend effect (art. 6) nooit starten voor de aanvraag van de steun Steunaanvraag moet minstens volgende gegevens bevatten: naam en grootte onderneming, beschrijving project met start en einddatum, locatie, project kosten, soort steun die gevraagd wordt en het bedrag aan overheidsfinanciering die noodzakelijk is Ad hoc steun aan GO’s: 2 scenario’s, met en zonder steun (counter factual)  geen steun voor activiteit die sowieso zou gedaan worden  wezenlijke toename omvang, reikwijdte, totale uitgaven, snelheid project bewijzen Dus eigenlijk iets soepeler dan vroeger (toen voor GO’s steeds 2 scenario’s nodig)

4. Algemene groepsvrijstellings-verordening (GBER) cumulering (art. 8) totale steun voor het project optellen, ongeacht steun uit plaatselijke, regionale, nationale of communautaire bron verschillende in aanmerking komende kosten  cumul geen probleem zelfde kosten  cumul kan met andere GBER steun, tenzij daardoor boven de maximale steunintensiteit zelfde kosten  cumul met de-minimis kan tenzij daardoor boven drempel GBER of de-minimis drempel

4. Algemene groepsvrijstellings-verordening (GBER) Transparantieverplichting (art. 9) Staatssteunwebsite verplicht per regio: vanaf 1 juli 2016 Volledige tekst regelgevend kader + beknopte infofiche Elke individuele begunstigde die meer dan 500.000 euro steun krijgt Voor iedereen toegankelijke spreadsheet, geen registratie nodig, zoek- en download mogelijkheden Inhoudelijk: naam, KBO nr, KMO/GO, plaats, Nace, steunbedrag, datum toekenning, doel van de steun, steunverlenende entiteit, EU referentienummer TAM website EU Commissie

4. Algemene groepsvrijstellings-verordening (GBER) Monitoring (art. 10-11-12) Sanctie: Commissie kan het voordeel van “vrijstelling” geheel of gedeeltelijk intrekken zodat alles aangemeld moet worden Elk jaar verplicht verslag via staatssteun scorebord/SARI Dossiers tot 10 jaar na de laatste steunverlening op basis van een regime bijhouden Commissie kan (steekproefsgewijs) controleren: info aanleveren binnen de 20 werkdagen

4. Algemene groepsvrijstellings-verordening (GBER) Specifieke onderdelen van de GBER regionale investerings- en exploitatiesteun (13-16) KMO steun (investering, advies, beurzen, Interreg – 17-20) KMO toegang tot financiering (21-24) O&O&I (25-30) Opleidingssteun (31) Kwetsbare werknemers, gehandicapten (32-35) Milieu (36-49) Natuurrampen (50), sociaal vervoer (51), breedband (52), cultuur (53-54), sport (55), lokale infrastructuur (56)

4. Algemene groepsvrijstellings-verordening (GBER) Toepassing binnen WSE Hoofdzakelijk de onderdelen met betrekking tot opleidingssteun en steun voor het indienstnemen van kwetsbare werknemers of personen met een handicap Concrete maatregelen: Opleidingen voor werknemers, VOP (Vlaamse Ondersteuningspremie), Invoegbedrijven, ESF oproepen inzake opleiding.

5. De-minimis Verordening nr 1407/2013 (PB van 24 december 2013, L 352/1) van toepassing op alle ondernemingen, ook de grote toepassingsgebied ruim, nu ook ondernemingen in moeilijkheden quasi blanco cheque inzake in aanmerking komende kosten maximaal 200.000 euro de-minimis per 3 jaar (2 + huidig) (transport max 100.000 euro en bepaalde kosten uitgesloten) overschreden  gedeelte boven drempel terugvorderen overheid moet onderneming melden dat het gaat om de- minimissteun en verwijzen naar Verordening in PB

5. De-minimis alle ‘de-minimis’ steun : alle overheden, alle projecten/kosten optellen optellen op niveau begunstigde (bv. bij co-financiering: zowel het “Vlaamse” luik, als luik structuurfondsen (ESF, EFRO, INTERREG,…)) per “lidstaat” ook verbonden ondernemingen meetellen te bekijken op het moment van de toekenning van de steun (niet uitbetaling) onderneming verklaart op eer drempel niet overschreden te hebben geen centraal register

5. De-minimis Toepassing Veel ESF / EFRO subsidiëring valt onder de-minimis KMO-portefeuille Soms ook lokale subsidiëring Belangrijk = goed communiceren of de subsidiëring al dan niet de-minimis is en zo ook bijhouden in de boekhouding => Als niet-eigenaar van een maatregel is het niet eenvoudig om te achterhalen of bepaalde steun de-minimis is, best teruggaan naar de bron van de subsidieverlening.

6. DAEB – specifiek geval

6. DAEB – specifiek geval Openbare diensten of diensten van algemeen belang (DAB): Belangrijke schakel in het Europees sociaal model; Vervullen een essentiële rol in het bevorderen van de sociale, economische en territoriale cohesie in de Unie Dragen bij tot duurzame ontwikkeling van Europa (o.m. hoge werkgelegenheidsgraad, economische groei en sociale inclusie) Protocol 26 Erkenning essentiële rol + brede diversiteit binnen Europa Art. 14 VWEU Verdeling van onderscheiden bevoegdheden tussen Cie en de lidstaten De mededingingsregels blijven van toepassing (art. 106 en 107 VWEU)

6. DAEB – specifiek geval Definities DAB – NEDAB - DAEB DAB: Verzamelnaam voor niet-economische en economische diensten Niet gedefinieerd in het Verdrag (enkel Protocol 26) Niet-economische DAB: Buiten toepassingsgebied mededingingsregels Beoordeling economisch karakter evolueert met de tijd Voorbeelden: politie, controle op luchtverkeer, openbaar onderwijs,...

6. DAEB – specifiek geval Wat is DAEB? Geen definiëring in het verdrag, maar concept wordt # keren gebruikt; Op basis van rechtspraak volgende definitie: “Bepaalde activiteiten die openbare of private ondernemingen verrichten op basis van een verplichting van de overheid en in naam van het algemeen belang, die ze enkel op basis van de marksignalen niet zouden verrichten of althans niet aan dezelfde voorwaarden”; Economisch karakter: wel onderworpen aan mededingingsregels, maar hier zijn een # uitzonderingen op; Geen Europese definiëring van wat DAEB zijn en hoe ze moeten georganiseerd worden (bevoegdheid van de lidstaten); Financiering: conform Europese regels, bewaakt door de Cie.

6. DAEB – specifiek geval DAEB: financiering en staatssteuncontrole Op basis van art. 106 VWEU: compensatie DAEB in overeenstemming mededingingsregels Maar niet alle overheidsfinanciering DAEB is staatssteun – arrest Altmark (HvJ): Onderneming daadwerkelijk belast met een duidelijk omschreven openbare dienstverplichting; Objectieve en transparante parameters vastgelegd om compensatie te bepalen; Compensatie niet hoger dan noodzakelijk (kosten + redelijke winst); Onderneming gekozen i.k.v. openbare aanbesteding of compensatie bepaald op basis van kosten van een gemiddelde, goed beheerde onderneming Aan alle voorwaarden cumulatief voldaan = geen staatsteun

6. DAEB – specifiek geval 4-trapssysteem: Compensatie DAEB = Geen staatssteun: Conform de 4 Altmarkvoorwaarden Geen staatssteun: Conform DAEB de- minimisverordening (= beperkte compensatie, geen verstoring van het handelsverkeer en/of mededinging) Staatssteun: i.o.m. de voorwaarden van het Besluit => geen aanmelding Staatssteun: Niet i.o.m. het besluit => aanmelding o.b.v. Kaderregeling

6. DAEB – specifiek geval DAEB: Regelgeving 20 december 2011: herziening DAEB-pakket van 2005: Mededeling Besluit (ter vervanging van de Beschikking) Gewijzigde Kaderregeling → Inwerkingtreding: 31 januari 2012 25 april 2012 Verordening 360/2012 DAEB de-minimis → Inwerkingtreding: 29 april 2012

6. DAEB – specifiek geval DAEB: Mededeling PB 11.01.2012 C8, p. 4-14 Basisbegrippen inzake staatssteun – DAEB Bundeling relevante rechtsspraak HvJ Altmark-arrest: Interpretatie door de Commissie

6. DAEB – specifiek geval DAEB De-minimis 360/2012 (25/04/2012) PB 26.4.2012 L114, p. 8-13 Doel: uitzondering voor beperkte steun aan kleine DAEB’s Steun aan DAEB belaste onderneming Steunbedrag: maximaal 500.000€ / 3 jaar Verklaring op eer: DAEB de-minimis en gewone de-minimis Niet cumuleerbaar met andere DAEB-steun (ook compensatie o.b.v. Altmark) voor dezelfde DAEB Niet cumuleerbaar met andere staatsteun voor dezelfde kosten > drempelbedragen Cumulatie met gewone de-minimissteun tot max. DAEB de- minimisdrempel

6. DAEB – specifiek geval DAEB: Besluit PB 11.01.2012 L7, p. 3-10 Compensatie verenigbaar met staatssteunregels onder volgende voorwaarden: Ondernemingen, belast met DAEB, waarbij de jaarlijkse compensatie minder is dan 15 miljoen euro (m.u.v. vervoer en vervoersinfrastructuur); Steun aan ziekenhuizen; Steun om te voldoen aan sociale behoeften wat betreft gezondheidszorg en langdurige zorg, kinderopvang, toegang tot de arbeidsmarkt en herintreding, sociale huisvesting en de zorg voor en sociale inclusie van kwetsbare groepen; Steun voor maritiem transport en luchtvervoer naar kleine eilanden; Steun aan kleine luchthavens en kleine havens

6. DAEB – specifiek geval Betrokken onderneming, belast met DAEB d.m.v. officieel besluit van de overheid, met volgende elementen: Aard en duur van de openbare dienstverplichting Belaste onderneming en het betrokken grondgebied; Toekenning van exclusieve of bijzondere rechten; Beschrijving van het compensatiemechanische en de parameters voor berekening, monitoring en herziening van de compensatie; Regeling om overcompensatie te vermijden en terug te betalen. Verwijzing naar het Europese besluit Periode voor het beheer van de DAEB is niet langer dan 10 jaar;

6. DAEB – specifiek geval Compensatie niet hoger dan nodig om de nettokosten van de dienstverlening te dekken + redelijke winst; Nettokosten worden omschreven als het verschil in kosten en inkomsten, zoals bepaald in de verschillende artikels van het besluit; Compensatie mag een redelijke winstmarge (= max. relevante swaprentepercentage + 100 basispunten) beschikken gebaseerd op het rendement op kapitaal = safe harbour; Controle op overcompensatie: minstens om de 3 jaar en op het einde van de periode; Gescheiden boekhouding, indien de ondernemingen nog andere activiteiten uitoefent; 2-jaarlijkse rapportering door de lidstaten

6. DAEB – specifiek geval DAEB: Kaderregeling PB 11.01.2012 C8, p. 15-22 Wordt toegepast als de Altmarkvoorwaarden en de voorwaarden van de DAEB-beschikking niet zijn voldaan; Compensatie is staatssteun, maar kan door de Cie verenigbaar worden verklaard, na beoordeling (voorafgaande aanmelding); Staatssteun is noodzakelijk voor het beheer van DAEB + geen negatieve beïnvloeding van het handelsverkeer t.a.v. gemeenschapsbelang; Voornaamste voorwaarden zijn: Echte dienst van algemeen economisch belang zijn; Besluit met openbare dienstverplichtingen en berekeningswijze van compensatie; Compensatie voldoet aan de voorwaarden van de kaderregeling; Regelmatige controle op overcompensatie + regeling voor terugbetaling.

6. DAEB – specifiek geval DAEB: FAQ Werkdocument van de EC (29.04.2013): http://ec.europa.eu/competition/state_aid/overview/new_guide_eu_rules_pr ocurement_nl.pdf Inhoud: antwoorden op 237 vragen ivm staatssteun, overheidsopdrachten,… Enkele vragen: 62) Aanbesteding alleen veronderstelt niet dat aan de staatssteunregels is voldaan; 91) 15 miljoen euro is per DAEB-taak en niet per onderneming 99) Beroepsopleiding valt maar in een aantal gevallen onder de DAEB-categorie “Toegang tot de arbeidsmarkt en herintreding” 100) Maatschappelijke integratie en arbeidsintegratie kan als een sociale dienst van algemeen belang worden omschreven en sociale werkvoorzieningen en werkbedrijven met een DAEB-belasten.

6. DAEB – specifiek geval DAEB toegepast binnen WSE: Loopbaanbegeleiding Lokale Diensteneconomie Activiteitencoöperaties Beroepstechnische ondernemerschapsopleidingen binnen Syntra ESF-oproepen

7. Staatssteun in Vlaanderen – enkele principes Wie kan steun geven? elke minister bevoegd voor zijn of haar beleidsdomein per Departement, Agentschap, Instelling… eigen regels in theorie ook provincies, gemeenten, intercommunales,… geen coördinerend “staatssteun agentschap” dat alles centraliseert of controleert Permanente Vertegenwoordiging doet marginale controle Praktijk: niet alle entiteiten even goed op de hoogte “Economie” meest direct betrokken en is vaak trekker of coördinator naar EU toe vb. sensibilisering via infosessies, interne vorming, diverse adviezen en begeleiding in concrete dossiers of procedures,…

7. Staatssteun in Vlaanderen – enkele principes Algemene regel: steun via generieke regeling via decreet of BVR algemene voorwaarden afgestemd op wat (maximaal) kan binnen EU regels (vb. inzake maximale steunpercentages, steunbedrag, in aanmerking komende investeringen of kosten,…) dit generieke kader wordt dan aangemeld of ter kennis gegeven bij de EU Commissie eens de EU procedure op het overkoepelende niveau doorlopen is, moeten de individuele dossiers niet meer individueel aangemeld worden, tenzij ze bepaalde drempels overschrijden iedereen die voldoet aan de bepalingen krijgt in principe steun (mits budgettair haalbaar) quasi automatisch steun

7. Staatssteun in Vlaanderen – enkele principes Uitzondering: ad hoc en/of individuele steun ad hoc: steun buiten een generiek besluit individueel: binnen generiek kader, maar boven de drempels  per dossier aanmelden of ter kennis geven aan Commissie  hier rol begunstigde wel groter  vaak overleg met EU Commissie waar begunstigde mee wordt uitgenodigd om dossier toe te lichten  bijsturing mogelijk, meer mogelijkheden à la tête du client  doorlooptijd, meestal 3-6 maanden, complexe dossiers 1 jaar

8. Procedure en aanmeldingsformaliteiten Onderscheid ter kennisgeving en aanmelding Steunverlenende autoriteit checkt of er sprake is van staatssteun :  NEE: er moet verder niets gedaan worden  JA  rechtvaardiging zoeken Is het de-minimis ? : Ja  verklaring op eer, verder niets Nee  valt het onder GBER? GBER JA  ter kennisgeving EU via SANI website mag al starten met project, enkel jaarlijks rapport GBER NEE  aanmelding via SANI website project mag NIET starten voor EU goedkeuring

8. Procedure en aanmeldingsformaliteiten Aanmelding: steeds via SANI website elektronisch, niet meer op papier beveiligde website, paswoorden via de permanente vertegenwoordiging Is iets wat de steungevende overheid moet naleven

8. Procedure en aanmeldingsformaliteiten SARI: verplicht jaarverslag : ‘scorebord’ staatssteun jaarlijks overzicht van alle steunmaatregelen per lidstaat voor Vlaanderen coördinatie AIO (LV apart) Monitoring: Commissie steeds strenger toezicht en controle (o.a. stimulerend effect, ondernemingen in moeilijkheden,…) Sedert 2012 via SARI website: “4 local administrators”

8. Procedure en aanmeldingsformaliteiten Verordening 734/2013 van 22 juli 2013 (PB van 31 juli 2013, L 204/15) Wijzigingsverordening in het kader van SAM Market Information Tool (“MIT”) Verzoek om informatie kan in technisch complexe zaken nu niet alleen naar lidstaat gestuurd worden maar ook naar andere lidstaten, ondernemingen, ondernemersverenigingen,… Alleen bij formele onderzoeksprocedure Termijnen: geldboetes en dwangsommen indien geen antwoord, of onjuiste en misleidende informatie Klachten: verplicht klachtformulier gebruiken Niet antwoorden op bijkomende vraag: klacht geacht ingetrokken Klager moet een persoonlijk belang aantonen

9. Recente ontwikkelingen – Transparantieverplichtingen Verplicht vanaf 1 juli 2016 GBER, ABER, FIBER, alle kaderregelingen, richtsnoeren,… Algemeen geldend principe voor alle “staatssteun” Bijgevolg niet voor de-minimis en DAEB Publiek toegankelijke website: Beknopte informatie over steunregime Volledige tekst (wettelijk kader) van de steunmaatregel Extra info over elke individuele steuntoekenning van meer dan 500.000 euro Uniform via EU “Transparancy Award Module” (TAM) https://webgate.ec.europa.eu/competition/transparency/public/search/home/

9. Recente ontwikkelingen – Transparantie: WAT Individuele steun van meer dan 500.000 euro: SA nummer steunregime Naam begunstigde indentificatienummer (BTW nr., KBO nr.,…) KMO of groot Nuts code regio (neem “Vlaanderen”) Nace code activiteit (meest relevante) steunbedrag vorm van steun (subsidie, lening,…) datum van toekenning doel van de steun, steunverlenende autoriteit

9. Recente ontwikkelingen – State Aid WIKI https://webgate.ec.europa.eu/fpfis/wikis/pages/viewpage.acti on?spaceKey=StateAid&title=Homepage Vragen en antwoorden GBER, kaderregeling, de-minimis,… Enkel lokale administrator (AIO) kan vragen opladen Viewer rechten aan te vragen bij EU via AIO Niet altijd duidelijk overzicht, lange doorlooptijd Officieel antwoord vs. disclaimer

9. Recente ontwikkelingen – Mededeling begrip staatssteun EU Publicatieblad van 19 juli 2017, C 262/1 http://ec.europa.eu/competition/state_aid/modernisation/ notice_aid_en.html Achtergrond informatie bij jurisprudentie Hof van Justitie en beschikkingspraktijk Commissie Per definitie “levende materie” Officieel “Mededeling” en dus geen “vrijstellingsverordening” Maar officieus: Com wil dat lidstaten dit gebruiken om zelf te oordelen in welke situaties er geen sprake is van staatssteun, zonder alles aan te melden Deel van SAM: Com ziet enkel grote, meest verstorende dossiers

9. Recente ontwikkelingen – Structuurfondsen Verleden: enkel sporadisch ad hoc dossiers aangemeld wegens staatssteun Nieuwe programmaperiode: DG Comp stelde zeer veel vragen en voorwaarden inzake staatssteun controle alvorens OP goedkeuring te geven Oplossing: BVR staatssteun voor structuurfondsen EFRO/Interreg en ESF Managementautoriteit gemachtigd om binnen de grenzen van de staatssteun regels steun toe te kennen (GBER, de-minimis, DAEB, aanmelding,…) Generieke kader ter kennis geven bij EU  individuele dossiers onder de drempels moeten niet apart aangemeld worden Definitieve goedkeuring: 25 september 2015

Karel De Corte Agentschap Innoveren & Ondernemen Koning Albert II laan 35, bus 12 1030 Brussel Tel. 02 / 553.37.55 karel.decorte@vlaio.be http://www.vlaio.be

Farah Nolens Departement Werk en Sociale Economie Koning Albert II laan 35, bus 20 1030 Brussel Tel. 02 / 553.39.55 farah.nolens@wse.vlaanderen.be http://www.werk.be