Psychotherapie Onderwijs Marit vincken Aios psychiatrie jaar 1 12-10-2017

Persoonlijkheidsstoornissen 10 specifieke persoonlijkheidsstoornissen in DSM V Praktische tools die bruikbaar zijn voor elke persoonlijkheidsstoornis Hoofdstuk 13: Theoretische aspecten van persoonlijkheidsstoornissen en effectief ontmaskeren hiervan Basale definities Voor- en nadelen van diagnose persoonlijkheidsstoornis Etiologie Hoofdstuk 14: Praktische tips voor het formuleren van een DD Hoofdstuk 15: Begrijpen van en engagement met patiënten met een persoonlijkheidsstoornis

Hoofdstuk 13

Persoonlijkheidsstoornissen II Problemen bij persoonlijkheidsstoornissen gaan over veel, zo niet alle, levensgebieden  grote impact op iemands leven Geen keuze: product van omgeving, trauma en psychische (on)mogelijkheden Onhebbelijkheden zijn vaak een respons nav de onderliggende pijn/angst Deze realisatie kan helpen om tegenoverdracht te beperken

Persoonlijkheidsstoornissen – DSM V Definitie: Een duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedragingen dat duidelijk afwijkt van de verwachtingen binnen de cultuur van de betrokkene, in veel verschillende situaties aanwezig is en hardnekkig is, ontstaat tijdens de adolescentie of op jongvolwassen leeftijd, stabiel is in de tijd, en beperkingen of lijdensdruk veroorzaakt.

Persoonlijkheidsstoornissen – DSM V

Sociale anamnese Persoonlijkheidsstoornis is stabiel en van lange duur Direct gedrag in de anamnese kan clues geven Voorgeschiedenis van belang voor diagnose Afweer van patiënt zorgt voor gedrag/gevoel/consequenties dat storend is óf voor anderen (egosyntoon) óf voor patiënt zelf (egodystoon) Mensen met egosyntoon gedrag zoeken niet snel hulp, hebben zelf geen last van hun gedrag Persoonlijkheidsstoornis zorgt voor dysfunctionele interpersoonlijke relaties https://www.ggzvs.nl/Portals/16/pdf_documenten/Publicaties/Artikel%20Nurse%20Academy%20-%20bew%20stoornissen%20door%20antyipsychotica.pdf

Nadelen diagnosticeren PS Stereotypering: iedereen met zelfde PS lijkt op elkaar Vooroordeel over mensen met bepaalde PS: tegenoverdracht alvorens pt gezien te hebben Simplificeren: al het gedrag verklaren vanuit een PS, mogelijk ook beginnende manie dat gezien wordt Stempel: patienten komen er nooit meer vanaf, terwijl dit na goede therapie zeker kan verbeteren (of een pt daardoor niet meer aan de criteria voldoet)

Voordelen diagnosticeren PS Keuze psychotherapie Suggesties voor medicatie Wijze van uitleg over behandeling bepalen Persoonlijkheid begrijpen kan zorgen voor meer engagement Alarmeren over psychotherapeutische missers Begrijpen van psychodynamische processen (minder tegenoverdracht) Gericht zoeken naar literatuur Wetenschap ondersteunen Keuze psychotherapie: bij elke PS andere aangewezen PT (eerder emotiegericht of cognitiegericht) Suggestie voor medicatie: bepaalde medicatie wordt gegeven bij bepaalde PS Wijze van uitleg over behandeling bepalen: op welke manier kan het beste met pt de behandeling worden besproken Persoonlijkheid begrijpen kan zorgen voor meer engagement: benaderingswijze bij BPS en bij NPS is anders Alarmeren over psychotherapeutische missers: begrijpen op welke manier je een patient moet behandelen (bewust zijn van hechtingsproblematiek bij BPS) Begrijpen van psychodynamische processen (minder tegenoverdracht) Gericht zoeken naar literatuur Wetenschap ondersteunen Een diagnose van een persoonlijkheidsstoornis maakt niet dat je weet hoe een patiënt in elkaar zit!

Etiologie Persoonlijkheid wordt gevormd door bio-psycho-sociale model, familie, cultuur, opvoeding en wereldbeeld Allemaal impact op elkaar Biologische factoren Bijvoorbeeld kleine pasgeborenen hebben bepaalde persoonlijkheidskenmerken die ook in het latere leven worden gezien, wordt waarschijnlijk bepaald door genetica en intrauteriene factoren Zowel normale als abnormale persoonlijkheidstrekken worden voor 50% overgeërfd Persoonlijkheidstrekken zijn ontwikkeld als afweermechanisme, coping of als compensatie (bescherming voor gevoelens van waardeloosheid) Vroegkinderlijk trauma kan zorgen voor beschadiging limbische systeem

Hoofdstuk 14 Survey Dsm diagnoses Problemen bij diagnosestelling Tactieken voor anamnese Dimensionele model

1. Survey DSM diagnoses Indeling Angstgevoelige stoornissen Obsessieve compulsieve persoonlijkheidsstoornis Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis Stoornissen met gebrek aan empathie Schizoïde persoonlijkheidsstoornis Antisociale persoonlijkheidsstoornis Theatrale persoonlijkheidsstoornis Narcistische persoonlijkheidsstoornis Stoornissen met gevoeligheid voor psychose Borderline persoonlijkheidsstoornis Schizotypische persoonlijkheidsstoornis Paranoïde persoonlijkheidsstoornis

Angstgevoelige stoornissen OCPD Angstgevoelige stoornissen Obsessieve compulsieve persoonlijkheidsstoornis: hard voor zichzelf, elke mislukking is een ernstige mislukking, haat/liefde verhouding met werk, bewijzen dat ze het waard zijn om lief te hebben, geen tijd voor vrije tijd (moet goed besteeds worden), soms koel/afstandelijk overkomen, angst voor controleverlies, angst voor een verkeerde beslissing Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis: zien overal een potentiele ramp, op zoek naar een surrogaat ouder, jacht naar de redder, gevoelig voor afwijzing, willen risico op vernedering lopen als veiligheid de winst kan zijn, warm en zorgend, aanpassen aan anderen, angst om boosheid te laten zien, vinden zichzelf zwak, willen geen beslissing nemen, ernstig laag zelfbeeld Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis: affectie en liefde is wat ze willen, vanwege ernstig laag zelfbeeld durven ze geen vriendschap aan te gaan, vertrouwen zichzelf niet, sociaal fobisch, beschermen zichzelf omdat afwijzing op de loer ligt, afgezonderd bestaan, anoniem

Angstgevoelige stoornissen Afhankelijke PS Angstgevoelige stoornissen Obsessieve compulsieve persoonlijkheidsstoornis: hard voor zichzelf, elke mislukking is een ernstige mislukking, haat/liefde verhouding met werk, bewijzen dat ze het waard zijn om lief te hebben, geen tijd voor vrije tijd (moet goed besteeds worden), soms koel/afstandelijk overkomen, angst voor controleverlies, angst voor een verkeerde beslissing Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis: zien overal een potentiele ramp, op zoek naar een surrogaat ouder, jacht naar de redder, gevoelig voor afwijzing, willen risico op vernedering lopen als veiligheid de winst kan zijn, warm en zorgend, aanpassen aan anderen, angst om boosheid te laten zien, vinden zichzelf zwak, willen geen beslissing nemen, ernstig laag zelfbeeld Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis: affectie en liefde is wat ze willen, vanwege ernstig laag zelfbeeld durven ze geen vriendschap aan te gaan, vertrouwen zichzelf niet, sociaal fobisch, beschermen zichzelf omdat afwijzing op de loer ligt, afgezonderd bestaan, anoniem

Angstgevoelige stoornissen Ontwijkende PS Angstgevoelige stoornissen Obsessieve compulsieve persoonlijkheidsstoornis: hard voor zichzelf, elke mislukking is een ernstige mislukking, haat/liefde verhouding met werk, bewijzen dat ze het waard zijn om lief te hebben, geen tijd voor vrije tijd (moet goed besteeds worden), soms koel/afstandelijk overkomen, angst voor controleverlies, angst voor een verkeerde beslissing Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis: zien overal een potentiele ramp, op zoek naar een surrogaat ouder, jacht naar de redder, gevoelig voor afwijzing, willen risico op vernedering lopen als veiligheid de winst kan zijn, warm en zorgend, aanpassen aan anderen, angst om boosheid te laten zien, vinden zichzelf zwak, willen geen beslissing nemen, ernstig laag zelfbeeld Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis: affectie en liefde is wat ze willen, vanwege ernstig laag zelfbeeld durven ze geen vriendschap aan te gaan, vertrouwen zichzelf niet, sociaal fobisch, beschermen zichzelf omdat afwijzing op de loer ligt, afgezonderd bestaan, anoniem

Stoornissen met gebrek aan empathie Schizoïde PS Stoornissen met gebrek aan empathie Schizoïde persoonlijkheidsstoornis: kluizenaar, langzaam bewegen, geisoleerd, weinig relaties, muurbloempje, weinig emotie, geen gevoel voor empathie, hebben geen interesse hoe anderen over hun denken, geen affectie, geen behoefte aan sociale relaties, geen angst voor afwijzing want geen wens voor acceptatie, geen overeenkomst met schizofrenie Antisociale persoonlijkheidsstoornis: kameleon, actief bij anderen betrokken, kan varieren in gedrag van vervelend/gemeen tot hoffelijk en charmant, doel is anderen manipuleren en gebruiken, liegen, bedriegen, drugsgebruik, sadistisch, agressief, geen geweten, hebben het gevoel dat anderen het probleem zijn, overtuigen anderen dat ze nog 1 kans willen, angst om afhankelijk te zijn Theatrale persoonlijkheidsstoornis: leven het leven als kind, willen een plekje op de knie van mama of papa, herinneren geen details, verleden is een vaag iets met impressionistische beelden, voelen weinig verantwoordelijkheid, impulsief, spannend leven, kwetsbaar zelfbeeld, gevoelens van inferioriteit, gevoelig voor afwijzing hierom constant op zoek naar acceptatie, suicidale ideaties komen vaak voor, stemmingswisselingen Narcistische persoonlijkheidsstoornis: stabiele en instabiele varianten. Stabiele: van goede afkomst, vinden zichzelf superieur, houden van hun eigen aanwezigheid, andere mensen zijn objecten die ervoor zijn om pt te pleasen, moeilijk in te zien dat anderen ook behoeften hebben, geen behoefte aan delen, grandiose fantasieën, als getalenteerd redelijk gelukkig. Instabiel: afweer, ernstig angstig ego, het leven is een vijandige plek, voelen zichzelf waardeloos, afweer is dan zichzelf grandioos voordoen, angst voor vernedering, soms micro psychotische episodes, stemmingswisselingen, boos en somber.

Stoornissen met gebrek aan empathie Antisociale PS Stoornissen met gebrek aan empathie Schizoïde persoonlijkheidsstoornis: kluizenaar, langzaam bewegen, geisoleerd, weinig relaties, muurbloempje, weinig emotie, geen gevoel voor empathie, hebben geen interesse hoe anderen over hun denken, geen affectie, geen behoefte aan sociale relaties, geen angst voor afwijzing want geen wens voor acceptatie, geen overeenkomst met schizofrenie Antisociale persoonlijkheidsstoornis: kameleon, actief bij anderen betrokken, kan varieren in gedrag van vervelend/gemeen tot hoffelijk en charmant, doel is anderen manipuleren en gebruiken, liegen, bedriegen, drugsgebruik, sadistisch, agressief, geen geweten, hebben het gevoel dat anderen het probleem zijn, overtuigen anderen dat ze nog 1 kans willen, angst om afhankelijk te zijn Theatrale persoonlijkheidsstoornis: leven het leven als kind, willen een plekje op de knie van mama of papa, herinneren geen details, verleden is een vaag iets met impressionistische beelden, voelen weinig verantwoordelijkheid, impulsief, spannend leven, kwetsbaar zelfbeeld, gevoelens van inferioriteit, gevoelig voor afwijzing hierom constant op zoek naar acceptatie, suicidale ideaties komen vaak voor, stemmingswisselingen Narcistische persoonlijkheidsstoornis: stabiele en instabiele varianten. Stabiele: van goede afkomst, vinden zichzelf superieur, houden van hun eigen aanwezigheid, andere mensen zijn objecten die ervoor zijn om pt te pleasen, moeilijk in te zien dat anderen ook behoeften hebben, geen behoefte aan delen, grandiose fantasieën, als getalenteerd redelijk gelukkig. Instabiel: afweer, ernstig angstig ego, het leven is een vijandige plek, voelen zichzelf waardeloos, afweer is dan zichzelf grandioos voordoen, angst voor vernedering, soms micro psychotische episodes, stemmingswisselingen, boos en somber.

Stoornissen met gebrek aan empathie Theatrale PS Stoornissen met gebrek aan empathie Schizoïde persoonlijkheidsstoornis: kluizenaar, langzaam bewegen, geisoleerd, weinig relaties, muurbloempje, weinig emotie, geen gevoel voor empathie, hebben geen interesse hoe anderen over hun denken, geen affectie, geen behoefte aan sociale relaties, geen angst voor afwijzing want geen wens voor acceptatie, geen overeenkomst met schizofrenie Antisociale persoonlijkheidsstoornis: kameleon, actief bij anderen betrokken, kan varieren in gedrag van vervelend/gemeen tot hoffelijk en charmant, doel is anderen manipuleren en gebruiken, liegen, bedriegen, drugsgebruik, sadistisch, agressief, geen geweten, hebben het gevoel dat anderen het probleem zijn, overtuigen anderen dat ze nog 1 kans willen, angst om afhankelijk te zijn Theatrale persoonlijkheidsstoornis: leven het leven als kind, willen een plekje op de knie van mama of papa, herinneren geen details, verleden is een vaag iets met impressionistische beelden, voelen weinig verantwoordelijkheid, impulsief, spannend leven, kwetsbaar zelfbeeld, gevoelens van inferioriteit, gevoelig voor afwijzing hierom constant op zoek naar acceptatie, suicidale ideaties komen vaak voor, stemmingswisselingen Narcistische persoonlijkheidsstoornis: stabiele en instabiele varianten. Stabiele: van goede afkomst, vinden zichzelf superieur, houden van hun eigen aanwezigheid, andere mensen zijn objecten die ervoor zijn om pt te pleasen, moeilijk in te zien dat anderen ook behoeften hebben, geen behoefte aan delen, grandiose fantasieën, als getalenteerd redelijk gelukkig. Instabiel: afweer, ernstig angstig ego, het leven is een vijandige plek, voelen zichzelf waardeloos, afweer is dan zichzelf grandioos voordoen, angst voor vernedering, soms micro psychotische episodes, stemmingswisselingen, boos en somber.

Stoornissen met gebrek aan empathie Narcistische PS Stoornissen met gebrek aan empathie Schizoïde persoonlijkheidsstoornis: kluizenaar, langzaam bewegen, geisoleerd, weinig relaties, muurbloempje, weinig emotie, geen gevoel voor empathie, hebben geen interesse hoe anderen over hun denken, geen affectie, geen behoefte aan sociale relaties, geen angst voor afwijzing want geen wens voor acceptatie, geen overeenkomst met schizofrenie Antisociale persoonlijkheidsstoornis: kameleon, actief bij anderen betrokken, kan varieren in gedrag van vervelend/gemeen tot hoffelijk en charmant, doel is anderen manipuleren en gebruiken, liegen, bedriegen, drugsgebruik, sadistisch, agressief, geen geweten, hebben het gevoel dat anderen het probleem zijn, overtuigen anderen dat ze nog 1 kans willen, angst om afhankelijk te zijn Theatrale persoonlijkheidsstoornis: leven het leven als kind, willen een plekje op de knie van mama of papa, herinneren geen details, verleden is een vaag iets met impressionistische beelden, voelen weinig verantwoordelijkheid, impulsief, spannend leven, kwetsbaar zelfbeeld, gevoelens van inferioriteit, gevoelig voor afwijzing hierom constant op zoek naar acceptatie, suicidale ideaties komen vaak voor, stemmingswisselingen Narcistische persoonlijkheidsstoornis: stabiele en instabiele varianten. Stabiele: van goede afkomst, vinden zichzelf superieur, houden van hun eigen aanwezigheid, andere mensen zijn objecten die ervoor zijn om pt te pleasen, moeilijk in te zien dat anderen ook behoeften hebben, geen behoefte aan delen, grandiose fantasieën, als getalenteerd redelijk gelukkig. Instabiel: afweer, ernstig angstig ego, het leven is een vijandige plek, voelen zichzelf waardeloos, afweer is dan zichzelf grandioos voordoen, angst voor vernedering, soms micro psychotische episodes, stemmingswisselingen, boos en somber.

Stoornissen met gevoeligheid voor psychose Borderline PS Stoornissen met gevoeligheid voor psychose Borderline persoonlijkheidsstoornis: geen gevoel wie ze zijn, leeg, afhankelijk van anderen om leven betekenis te geven, afhankelijkheid wordt al snel vijandig, haten de pijn die anderen bij hun veroorzaken, onvoorspelbaar gedrag, hoog level van interpersoonlijke stress, impulsief, contact met oppervlakkige mensen die hun misbruiken (hun grootste angst), onvoorspelbaar gedrag en manipulatieve attitude kan zorgen voor afwijzing, zwart/wit denken, catastroferen, suicidale gedachten, controleverlies, psychotische elementen: analgesie bij snijden, depersonalisatie, derealisatie, paranoia Schizotypische persoonlijkheidsstoornis: geen gevoel wie ze zijn, leeg, gevoelig voor afwijzing, willen contact maar weten niet hoe, raken verstrikt in een eigen wereldje, gaan eigen woorden bedenken, worden metaforisch en vaag, bij stress mogelijk psychotisch met wanen en hallucinaties, meer kans op het ontwikkelen van schizofrenie Paranoïde persoonlijkheidsstoornis: rusteloos en zorgen maken, zeer vijandige wereld, geen vertrouwen in anderen, op hun hoede, over-controlerend, intense jaloezie, voeden hun eigen zorgen, deepgewortelde inferioriteit, angst dat zwakte zorgt dat anderen hun kunnen aanvallen, geven geen fouten toe, eenzaam bestaan hierdoor geen correctie van gedachtefouten, micropsychotische momenten: waanachtige ideeen waarbij extreme boosheid

Stoornissen met gevoeligheid voor psychose Schizotypische PS Stoornissen met gevoeligheid voor psychose Borderline persoonlijkheidsstoornis: geen gevoel wie ze zijn, leeg, afhankelijk van anderen om leven betekenis te geven, afhankelijkheid wordt al snel vijandig, haten de pijn die anderen bij hun veroorzaken, onvoorspelbaar gedrag, hoog level van interpersoonlijke stress, impulsief, contact met oppervlakkige mensen die hun misbruiken (hun grootste angst), onvoorspelbaar gedrag en manipulatieve attitude kan zorgen voor afwijzing, zwart/wit denken, catastroferen, suicidale gedachten, controleverlies, psychotische elementen: analgesie bij snijden, depersonalisatie, derealisatie, paranoia Schizotypische persoonlijkheidsstoornis: geen gevoel wie ze zijn, leeg, gevoelig voor afwijzing, willen contact maar weten niet hoe, raken verstrikt in een eigen wereldje, gaan eigen woorden bedenken, worden metaforisch en vaag, bij stress mogelijk psychotisch met wanen en hallucinaties, meer kans op het ontwikkelen van schizofrenie Paranoïde persoonlijkheidsstoornis: rusteloos en zorgen maken, zeer vijandige wereld, geen vertrouwen in anderen, op hun hoede, over-controlerend, intense jaloezie, voeden hun eigen zorgen, deepgewortelde inferioriteit, angst dat zwakte zorgt dat anderen hun kunnen aanvallen, geven geen fouten toe, eenzaam bestaan hierdoor geen correctie van gedachtefouten, micropsychotische momenten: waanachtige ideeen waarbij extreme boosheid

Stoornissen met gevoeligheid voor psychose Paranoïde PS Stoornissen met gevoeligheid voor psychose Borderline persoonlijkheidsstoornis: geen gevoel wie ze zijn, leeg, afhankelijk van anderen om leven betekenis te geven, afhankelijkheid wordt al snel vijandig, haten de pijn die anderen bij hun veroorzaken, onvoorspelbaar gedrag, hoog level van interpersoonlijke stress, impulsief, contact met oppervlakkige mensen die hun misbruiken (hun grootste angst), onvoorspelbaar gedrag en manipulatieve attitude kan zorgen voor afwijzing, zwart/wit denken, catastroferen, suicidale gedachten, controleverlies, psychotische elementen: analgesie bij snijden, depersonalisatie, derealisatie, paranoia Schizotypische persoonlijkheidsstoornis: geen gevoel wie ze zijn, leeg, gevoelig voor afwijzing, willen contact maar weten niet hoe, raken verstrikt in een eigen wereldje, gaan eigen woorden bedenken, worden metaforisch en vaag, bij stress mogelijk psychotisch met wanen en hallucinaties, meer kans op het ontwikkelen van schizofrenie Paranoïde persoonlijkheidsstoornis: rusteloos en zorgen maken, zeer vijandige wereld, geen vertrouwen in anderen, op hun hoede, over-controlerend, intense jaloezie, voeden hun eigen zorgen, deepgewortelde inferioriteit, angst dat zwakte zorgt dat anderen hun kunnen aanvallen, geven geen fouten toe, eenzaam bestaan hierdoor geen correctie van gedachtefouten, micropsychotische momenten: waanachtige ideeen waarbij extreme boosheid

2. Problemen bij diagnosestelling Te snelle diagnosestelling Bijvoorbeeld zonder gedegen anamnese en levensloop Kan zorgen voor over het hoofd zien van een psychiatrisch toestandsbeeld in engere zin Een stempel kan zorgen voor tegenoverdracht Te veel twijfel bij stellen van diagnose Duurzaamheid problematiek bepalen Valide informatie verzamelen Hetero-anamnese zorgt voor meer duidelijkheid

3. Tactieken voor anamnese Einde van mijn deel!