Beleidsonderzoek: steen van wijsheid of steen des aanstoots Dames en Heren, In dit brokkelige en krakerige tijdgewricht is niets suspecter dan mensen die denken de waarheid alleen in pacht te hebben. En toch: we weten heel veel niet, angst en onzekerheid overheersen. In deze periode van grote bezuinigingen, een onduidelijke visie op de relatie overheid-burger, decentralisering en transformatie is veel apathie, maar ook veel in beweging. Zo ook bij de onderzoekers èn strategen bij de decentrale overheden van gemeenten en provincies. Wat zou in dit tijdgewricht en met oog op de toekomst hun rol en functie kunnen zijn en hoe is het nu gesteld? Daar hebben wij uitgebreid en langdurig onderzoek naar gedaan. In meer filosofische bewoordingen: hoe kan het verzengende licht dat waarheidszoekers uitstralen – ik bedoel dus onderzoekers – leiden tot verheldering en tot een veilige landing en een optimaal gebruik . Of anders geformuleerd: hoe kan de overheid de steen van waarheid en wijsheid vinden die onderzoek en strategie daar hebben neergelegd? Dus we hebben onderzocht hoe onderzoek zich aan het ontwikkelen is van pure waarheidsvinding naar meer publieke waarde. Algemene Ledenvergadering VSO op 21 maart in Utrecht naar aanleiding van het essay “Van waarheidsvinding naar publieke waarde”

Een paar indringende woorden “Onderzoek en onderwijs hebben niet veel vijanden, maar ook weinig vrienden” (A. Rinnooy Kan, oud voorzitter van de SER) Alexander Rinnooy Kan heeft er nooit doekjes om gewonden dat hij onderzoek en onderwijs essentiële resources vond voor onze samenleving. Voortdurende vorming en ontwikkeling zijn smeerolie in onze samenleving, maar dragen ook bij aan verdere vooruitgang van die samenleving. De vraag die hier op tafel ligt, is dan ook in hoeverre de onderzoeksfunctie binnen de decentrale overheid als vriend of als vijand wordt beschouwd en in hoeverre de onderzoekers daar zelf iets aan kunnen veranderen. Bijvoorbeeld door pro-actief te zijn, tijdig in te spelen op tehma’s en samen te werken met strategen. Daardoor zou de landing, waar ik het zojuist over had, wellicht wat soepeler kunnen verlopen. We zullen daar straks vanuit een wetenschappelijke en vanuit een beleidsmatig/bestuurlijke aanvliegroute op in gaan, wanneer Martijn van der Steen en Carlo Post zullen reageren op het verhaal van Mark van Twist.

De Kernvraag “Wat moet er gebeuren om te komen tot een eigentijdse onderzoeksorganisatie, die decentrale overheden in staat stelt hun strategisch vermogen te versterken?” Mark van Twist zal deze kernvraag voorzien van een adequaat antwoord. Niet alleen een antwoord, maar meteen ook een oproep om actie te ondernemen en zwaar in te zetten op verandering en verbetering. Dus vanuit het positieve denken en de aanknopingspunten die er zijn, naar het durven doen wat je raakt.

Onderzoek en Strategie binnen de overheid: een paar apart Regionaliseren onderzoeksfunctie Optimalisering van monitoren Uitvoeren van evaluaties Business Intelligence On line panels Toekomstgerichtheid van aanpak Maatschappelijke omgeving leidend in plaats van eigen handelen Over de eigen grenzen heengaan op zoek naar samenhang Prestaties verbeteren door beter delen en benutten van kennis Gevolgen van systeemcrises in financiële sector, woningbouw, zorg, onderwijs, ……………?????? Kerntaken van ons eigen overheidshandelen ?????? Eerst bezuinigen dan pas innoveren Decentralisaties naar ‘lagere’ overheid Legitimatieprobleem richting burgers Ik wil bij het beschrijven van de context van het onderzoek toch nog even apart in gaan op de opgaven die er bij de overheid liggen, op de inbreng van strategie en onderzoek en op de mate waarin sprake is of zou kunnen zijn van een nauwe relatie tussen onderzoek en strategie. De opgaven van de overheid zijn er veel, maar in dit tijdgewricht vallen met name de volgende vijf op, die prangend zijn: de systeemcrises, de decentralisatie van een 3-tal majeure beleids- en uitvoeringstaken, de enorme bezuinigingen, de relatie met de burger en – tot slot – last but not least: de visie van de overheid op zichzelf. We mogen wel zeggen dat deze opgaven niet alleen lastig en complex zijn, maar ook omgeven zijn met onzekerheid, angst en niet (willen) weten. Ik heb bewust gekozen voor de Januskop, waarbij de rechterkant van het gezicht van de overheid de strategie verbeeldt en wat deze vermag om effectief te zijn via verkennen, verbinden, verkondigen en verzorgen. De linkerkant verbeeldt een beperkt aantal onderzoekfuncties, maar nu al kan worden gezegd dat deze instrumentele aanpak alleen niet tot effect zal leiden. Het is zaak dat onderzoek en strategie samen het bewegend doel, neergelegd in de 5 opgaven van de overheid, gaat pakken. Samenwerking is meer dan ooit nodig.

Survey Feedback 2010 - 2012 S&B platform-bijeenkomsten 21 april en 13 december 2010 Workshop strategen 30 november 2011 Workshop onderzoekers 15 juni 2011 VSO Presen- tatiedag Apps & Downs 14 juni 2012 Adviestraject-en in Ede en Groningen op resp. 10 mei 2011 en 24 november 2010 In de organisatiewetenschappen is de noodzaak om denken en doen, of kennis en implementatie en verandering in elkaar te schuiven groot en bepaalt ook de kwaliteit van de aanpak. De survey feedback methode is een werkbaar hulpmiddel gebleken, omdat onderzoek (in dit geval de online internetenquête), begrip, verwerking, leren en veranderen in elkaars verlengde liggen. Wij hebben er voor gekozen om deze methodiek te beproeven, juist vanwege de nauwe relatie tussen denken en doen. Voordat we zijn begonnen met de online survey, hebben we een tweetal platformbijeenkomsten van het Platform Strategie en Beleid van de VSO besteed aan de veranderingsnoodzaak van onderzoek. Na het internetonderzoek hebben we op grond van de voorlopige onderzoeksuitkomsten een tweetal workshops georganiseerd voor hoofden onderzoek en strategen over de vraag of zij zich herkennen in de onderzoekresultaten en hoe zij de uitkomsten van het onderzoek inschatten en waarderen. Om tot nog meer verdieping van de uitkomsten te komen hebben nog 14 diepte interviews plaats gevonden, uitmondend in een iets kleiner aantal casestudies. Ook tijdens de tweejaarlijkse Presentatiedag van de VSO over ‘the state of the art’ (Apps en Downs) is op interactieve wijze aandacht aan de uitkomsten van het onderzoek besteed. Daarnaast hebben nog een tweetal adviestrajecten over het belang van regionale monitoring in Groningen en samenwerking tussen onderzoek en strategievorming in Ede plaatsgevonden. Diepte interviews 15 organisaties september-december 2011