TREDE 1 Johannes Climacus Johannes leefde sinds zijn 16 jaar als kluizenaar in de Sinaï-woestijn in de 6de en 7de eeuw na Christus. Hij schreef een Grieks spiritueel werk De Ladder, waarin hij in 30 treden de weg naar de hemel toont. De ladder verwijst naar het visioen van Jacob in Genesis; de 30 treden naar de leeftijd van Christus. Het werk was zo populair in Byzantium dat het duizenden malen werd gekopieerd. Ironisch genoeg zorgde deze populariteit ervoor dat zijn werk tot op heden niet weten-schappelijk uitgegeven is. De beste editie gaat terug op een uitgave van Rader in 1633 en is gebaseerd op slechts 8 manuscripten. TREDE 1

Gedichten over De Ladder In de Griekse manuscripten van De Ladder zijn er vaak teksten in verzen toegevoegd. We noemen dit metrische parateksten. Het kan gaan om lofredes op Johannes, om metrische samenvattingen of colofons van vaak ano-nieme auteurs. De teksten variëren qua lengte (gemiddeld 5 à 10 verzen). Tussen deze gedichten zit een interessante casus die ons nog enkele treden hoger op de ladder zal brengen. Een casus: In 5 manuscripten van de 11de tot de 14de eeuw vonden we een reeks van 4 onuitgegeven metrische parateksten. Met alles samen meer dan 400 verzen, zijn het de langste teksten in hun soort. De manuscripten zijn goed leesbaar en het aantal verschillende lezingen is beperkt. Een manuscript uit de 11de eeuw heeft wel systematische afwijkingen. TREDE 2

TREDE 3 Inhoud van de casus Gedicht 1 is een spirituele reflectie over De Ladder. Het vergelijkt het boek met een tuin. Het staat daarmee in de traditie van de Byzantijnse tuin-poëzie. Het citeert tevens uit De Weide van Johannes Moschos, een monastiek werk met een pastorale opening. Gedicht 2 start met een laudatio op Johannes en geeft daarna een samen-vatting van de 30 treden, in 6 verzen per trede. Gedicht 3 gaat over De brief aan de herder, waarin Johannes advies geeft aan zij die de ladder met succes be-klommen hebben. Gedicht 4 besluit, als colofon, de reeks gedichten met een laatste lofbetuiging aan Johannes. Daarbij geeft het mogelijk een hint over de auteur van deze reeks, de monnik Johannes Komnenos die ons verder onbekend is. TREDE 3

Einddoel: een kritische editie Het kritisch uitgeven van deze vier gedichten zal een onderdeel vormen van mijn doctoraatsonderzoek. Hier-voor werk ik samen met mijn collega Rachele Ricceri, van de Database of Byzantine Book Epigrams. Zo willen we tot een leesbare Griekse tekst komen, met vertaling en commentaar. Dat is interessant om 2 redenen: De gedichten leren ons iets over de leescultuur in Byzantium. Ze hebben een inleidende functie op De Ladder en functioneren nagenoeg als trede 0. De vier gedichten verbinden de vijf manuscripten. Hun aanwezigheid toont dat deze handschriften tot één tak van de manuscripttraditie behoren. Dit is een klein deel van de puzzel van de manuscripttraditie van De Ladder. We hopen dat de uitgave van deze reeks gedichten een hulp kan zijn voor een kritische editie van De Ladder in de toekomst. Een goed overzicht van de parateksten op een onuitgegeven tekst, kan een eerste trede zijn op de ladder van het uitgeverswerk. TREDE 4

SCALA PARADISI vier gedichten over een ladder

Griekse Letterkunde Blandijnberg 2 9000 Gent renaat.meesters@ugent.be