Multiple politica Tegendemocratie Vertegenwoordigende democratie Den Haag 17 februari 2017 Docentendag maatschappijleer Prof.Dr. Maurice Adams Hoogleraar Democratie en Rechtsstaat (leerstoel vfonds) Hoogleraar Encyclopedie van het Recht

Drie vragen Hoe is de vertegenwoordigende democratie aan het veranderen? Hoe die verandering te begrijpen? Waar moeten we een ‘oplossing’ zoeken?

“Kan nog iemand ontkennen dat het Nederlandse stelsel van vertegenwoordigende democratie in de touwen hangt? Zeker in crisistijd zijn de spelregels ontoereikend. Een gedeeld besef van de essentie van democratisch bestuur ontbreekt.” (Marc Chavannes 2012) “Het functioneren van de vertegenwoordigende democratie [staat] ter discussie doordat groepen kiezers zich daarin niet meer herkennen en omdat bij voortgaande politieke fragmentatie het scheppen en behouden van politieke meerderheden steeds moeilijker wordt.” (Raad van State 2016) Wat is nog de betekenis van artikel 81 Grondwet? => “De vaststelling van wetten geschiedt door de regering en de Staten-Generaal gezamenlijk.” => cyclische opvatting democratie

‘TEGEN’-DEMOCRATIE Toezicht: Think thanks, audits en evaluaties, ombudspersonen, Raden van State, rekenkamers en sociaaleconomische raden, universiteiten, wellicht vakbonden => onafhankelijkheid is belangrijk Juridisering van maatschappelijke conflicten en van het politieke proces (Urgenda) => onafhankelijkheid en onpartijdigheid is belangrijk Hindermacht: Mobilering van de tegenstem, veelal gericht op één of enkele vraagstuk(ken): Occupy, burgerjuries, Stichting Wakker Dier, NGO’s, GeenStijl/Peil, referenda en opiniepeilingen, (Vloggers?), etc. => onafhankelijkheid en onpartijdigheid zijn niet noodzakelijk belangrijk

Multiple politica en meervoudige representatie Het oude maxime van de vertegenwoordigende democratie dat één persoon, één stem en één vertegenwoordiging met elkaar verbindt maakt immers plaats voor – of wordt geplaatst naast – de nieuwe norm van de ‘waakhondendemocratie’ of van de meervoudige representatie: “One person, many interests, many voices, multiple votes, multiple representatives.” (J. Keane) De trias politica is zich aan het ontwikkelen tot een multiple politica

Waar schuilt het Algemeen belang? Op www.nederlandrechtsstaat.nl!

Een Haagse Democratieverkenning (November 2016) Toekomst van de nationale en parlementaire democratie Aanzien van politieke ambtsdragers Aandacht voor de Grondwet Rol van politieke partijen Een betere positionering van het tegengeluid Betere regionale samenwerking Participatie en burgerschap op lokaal of regionaal niveau

Symptomen vs. diagnose Kloof elite – volk Groeiende ongelijkheid Verdwijnen politieke midden Verdwijnen middenklasse Fact free politics Verandering publieke ruimte door internet Polarisering Snelheid van verandering Zwevende kiezers Globalisering Veel aandacht voor incidenten Marktdenken Korte termijn politiek Politiek-instrumenteel taalgebruik

Tot slot “Democratie is het excuus voor een parlement dat op onbloedige wijze een burgeroorlog imiteert om de samenleving daarvoor te behoeden.” (Ger Groot) “Een fikse kloof tussen die twee is daarvoor onontbeerlijk. Politiek is een democratisch schouwspel waar de burger af en toe naar kijkt - meer niet.” (Ger Groot) Deze visie lijkt me een vurige wensgedachte: de uitdaging bestaat er in om dialectisch te democratiseren, om het ene te doen en het andere niet te laten: intelligent ruimte geven aan de tegendemocratie en hindermacht, en verstandig voortbouwen op wat de vertegenwoordigende democratie en flankerende instituties te bieden hebben! Onderscheid tussen participatieve democratie en hindermacht