Lezen, taalontwikkeling en de bibliotheek Kees Broekhof Sardes

The quiet subtleties of Gould’s Goldberg Variations just blow me away The quiet subtleties of Gould’s Goldberg Variations just blow me away. I could listen to Bach all day, couldn’t you? Then again, you can’t beat some 60s rock ’n roll. The Beatles invented it. Say after daddy: JOHN, PAUL, GEORGE and RINGO. R.I.N.G.O! He played the drums. What other instruments do we know? Guitar … KEYboard. The keyboard goes: ‘la – la – la’ We like that sound. We like art too, don’t we? Remember our day out to the gallery? Who are our favorite artists? PI-CA-SSO … KOOOONS … OL-DEN-BURG… Providence Talks 2013: een VVE-programma om arme ouders te leren meer met hun baby te praten. Achtergrond van het programma: onderzoek van Betty Hart & Todd Risley uit 1995 (!) New York Times April 10, 2013

Veel kinderen horen te weinig woorden Een kind uit een gezin met ongeschoolde/ laaggeschoolde ouders hoort ca. 615 woorden per uur. Een kind uit een gezin met ouders met een redelijke opleiding hoort 1251 woorden per uur. Een kind uit een gezin met hoogopgeleide ouders hoort 2153 woorden per uur.

Zwakke lezers en leesbevordering Wat maakt zwakke lezers zwak? Wat doet de school eraan? Opbrengstgericht werken Vrij lezen: kennis uit MLP De rol van de bibliotheek: meer doelgericht samenwerken met de school Monitor de Bibliotheek op school Maatwerk van de bibliotheek, met kennis van MLP, 4you!

Wat maakt zwakke lezers zwak? Woordenschat Technisch lezen Algemene kennis Toepassen van leesstrategieën Motivatie

Verschillen in woordenschat

Leesvaardigheid: PIRLS 2011 Tiende plaats voor lezen Scores stabiel t.o.v. meting 2006: daling tot stand gekomen Enkele andere landen zijn Nederland voorbij gestreefd Goed nieuws: Nederland heeft de beste zwakke lezers! Alle deelnemende kinderen uit groep 6 halen ten minste het laagste niveau. Keerzijde: Nederland heeft zeer weinig excellerende leerlingen

Wat doen de scholen? Sinds 2007 meer aandacht voor basisvaardigheden taal en rekenen. Ook meer aandacht voor verschillen tussen kinderen; Inspectie hamert hier op Resultaten moeten omhoog via werkwijze van opbrengstgericht werken

Wat is opbrengstgericht werken? Resultaten analyseren Doelen stellen Werkwijzen bepalen Uitvoeren

felgroen=A lichtgroen=B geel=C oranje= D rose=E LVS begrijpend lezen groep 6, 8 (2010-2011): dwarsdoorsnede felgroen=A lichtgroen=B geel=C oranje= D rose=E

Maatregelen door de school Methoden Nieuwe methode begrijpend lezen (bijv. Nieuwsbegrip) Invoering voortgezet technisch lezen (bijv. Estafette) Invoering woordenschatprogramma (bijv. Met woorden in de weer) Didactiek/organisatie Gedifferentieerde instructie: kinderen worden gegroepeerd op basis van vaardigheden en/of instructiebehoefte Onderwijs wordt steeds meer gegeven op basis van groepsplannen

Differentiatiemodel begrijpend lezen Groep - (D/E) Groep +/- (C/B) Groep + (A) klassikale introductie (voor het lezen) instructie zelfstandig werken verlengde instructie feedbackronde klassikale afsluiting (na het lezen)

Kortom: De school zoekt de oplossing in methoden, didactiek en organisatie. Dat is nodig, maar niet voldoende.

Vrij lezen is goed voor … woordenschat begrijpend lezen schrijfstijl spelling kennis van grammatica   Stephen Krashen (1993), The Power of Reading: Insights from the Research. Suzanne Mol (2010), To read or not to read

Hoe gaat dat eigenlijk met woordenschat? Kukelen Mama kukelde van haar stoel en bleef in een stuk liggen. … ‘Meneer Nootje, uw vrouw is gevallen.’ En terwijl mama voor pampus op de grond lag, vertelde meneer Adelaar hoe het zat. (Tosca Menten: Het Akropolisgenootschap en de slag om bladzijde 37) Rules of Civility

Andere effecten op woordenschat Niet alleen nieuwe woorden verwerven, maar ook: woordkennis consolideren woordkennis verdiepen

Diepe woordkennis: duur Duur: Als iets duur is moet je er veel geld voor betalen. Zijn ouders zullen wel veel geld verdienen, want ze wonen in een heel duur huis. ‘Jeetje, jongens, moet je kijken, wat, eh, ...duur!’ zei mama vol ontzag… Duur was wel een goed woord, dacht Luuk. De deur had van dat dure, gekleurde glas, de bel klonk als een dure gong, en de magere, lange meneer die opendeed was ook duur. Zijn pak, zijn glimmende schoenen, zijn horloge, zelf zijn haar zat duur. En hij keek op een dure manier streng, met van die getuite lippen en hoge wenkbrauwen. ‘Daar bent u,’ zei de dure meneer, ‘Komt u binnen.’ (Tosca Menten: Het Akropolisgenootschap en de slag om bladzijde 37)

Onderzoek S. Mol & A. Bus (2011)

Zwakke lezers Zwakke lezers profiteren evenveel van vrijetijdslezen als goede lezers als het gaat om effecten op woordenschat, leesbegrip en technisch lezen. Op het gebied van basisvaardigheden voor lezen profiteren zij zelfs meer>

Ook zwakke lezers profiteren Basisvaardigheden lezen: Fonologisch bewustzijn Orthografisch bewustzijn

Nog meer bewijs: de relatie tussen lezen en Cito-scores Er is een positief verband tussen het lezen van boeken en de scores op taal, wiskunde en studievaardigheden van de Cito- eindtoets. Frequent boeken lezen van een hoger niveau is de beste voorspeller voor Cito-scores taal. Bron: D. Kortlever & J. Lemmens: ‘Relaties tussen leesgedrag en Cito-scores van kinderen.’ Tijdschrift voor Communicatie- wetenschap, 40, 1, 2012 21

Wat kan de bibliotheek bijdragen? Meer doelgericht samenwerken met de school Voorzieningen inrichten voor zwakke lezers (MLP, 4you!) Kennis van MLP en 4you! de school in brengen

Doelgerichter samenwerken Oog voor de problemen van de school: wij helpen jullie om taalproblemen te verminderen. Aansluiten bij de werkwijze van de school: opbrengstgericht werken. Maatwerk leveren: diensten en collecties mede richten op de zwakke lezers.

Eerst de weg vrijmaken Leerkrachtenteams informeren over de kracht van vrij lezen en vrijetijdslezen. http://www.makkelijklezenplein.nl/ http://www.bieb4you.nl/ http://www.debibliotheekopschool.nl/ http://www.kunstvanlezen.nl/

En dan doelgericht samenwerken: meten is weten

Voordeel van de monitor Je kunt samenwerken met de school op basis van concrete gegevens. Je kunt aansluiten bij de werkwijze van opbrengstgericht werken. Je kunt maatwerk leveren voor zwakke lezers.

Meetbare resultaten Leengedrag Leesmotivatie Leesgedrag Leescultuur thuis Leesbevorderend gedrag van leerkrachten Uitvoering leesbevorderingsbeleid d.m.v. digitale vragenlijsten voor leerlingen, leerkrachten en leesconsulenten

Opbrengstgericht werken met de monitor – stap 1 Stap 1: resultaten analyseren Kerngegevens uit de monitor selecteren en interpreteren.

Leesplezier school X

Leesgedrag school Y

Aantal uitleningen school Z

Leesvoorkeur groep 7 school Y

Leesvoorkeuren in onze groep 7 van school Y Meisjes Vriendschap Humor Ander onderwerp School Griezelen Jongens Sport Humor Techniek Griezelen Oorlog

Voorkeuren voor genres in groep 7 van school Z

Wat kunnen deze gegevens betekenen in je gesprek met de school?

Kennis uit MLP toepassen bij de analyse Verband leggen leesmotivatie, leesgedrag en leesvaardigheid kenmerken van zwakke lezers de collectie leesbevorderend gedrag van leerkrachten (de boekspreekbeurt!)

Opbrengstgericht werken met de monitor – stap 2 Stap 2: (nieuwe) doelen stellen

Voorbeelddoelen We gaan ons meer richten op de zwakke lezers. Groep 7 en 8 krijgen extra aandacht. Vrij lezen komt op het rooster. De collecties voor vrij lezen worden aangepast.

Kennis uit MLP toepassen bij doelen stellen Zwakke lezers benoemen als specifieke doelgroep Belang van tijd voor vrij lezen Actieve rol van de leerkracht Collectie: maatwerk en presentatie

Opbrengstgericht werken met de monitor – stap 3 Stap 3: afspraken maken over (nieuwe) werkwijzen De leerkrachten van groep 5, 6, 7 en 8 gaan wekelijks een boekenkring houden, met extra aandacht voor zwakke lezers. De leerkrachten krijgen een workshop van de bibliotheek over het begeleiden van een boekenkring. Alle groepen gaan dagelijks 20 minuten stillezen. De leerkracht leest dan ook. De bibliotheek stelt nieuwe collecties samen, op basis van de profielen in de monitor. Makkelijk-lezen-boeken worden voor leerlingen duidelijk zichtbaar gemerkt.

Kennis uit MLP toepassen bij werkwijzen bepalen Begeleiding van zwakke lezers in de schoolbibliotheek. Samenstellen en opstellen van collecties in de schoolbibliotheek en in de klas. Leerkrachten toerusten om effectief te werken aan leesbevordering (boekenkring, alternatieve werkvormen voor boekspreekbeurt, begeleiding bij boekkeuze (de vijfvingertest))

Opbrengstgericht werken met de monitor – stap 4 Stap 4: werkwijzen uitvoeren Jaar (of half jaar) uitvoeren, daarna opnieuw kijken naar de resultaten. De lees- of taalcoördinator houdt de vinger aan de pols bij de leerkrachten. Door de werkwijze regelmatig te herhalen, worden trends zichtbaar, ook in de taalprestaties van de leerlingen.

Samengevat Scholen bewust maken van het belang van vrij lezen en vrijetijdslezen, ook voor zwakke lezers Aansluiten bij de problemen en werkwijzen van de school Leerkrachten toerusten om effectief te werken aan leesbevordering bij zwakke lezers