Kompanjon VZW Studie- en opvoedingsondersteuning aan huis bij kansarme gezinnen als praktijkvoorbeeld om te werken rond BEELDVORMING bij toekomstige leerkrachten Katelijne Béatse – www.kompanjon.be

Het ontstaan van Kompanjon VZW Piloot project Katrol Oostende (Jean-Pierre Markey; 2002) “Een diploma kan onze kinderen uit de armoede helpen” September 2009-2011: project De Katrol Gent ism met Arteveldehogeschool Sinds 2014 autonome vzw Kompanjon Past binnen concept Community Service by Learning

4 doelstellingen van Kompanjon vzw De kinderen het versterken van de onderwijskansen De ouders het verhogen van de ouderbetrokkenheid en verbeteren van de communicatie met de school De studenten het vormen van toekomstige leerkrachten en welzijnswerkers via een sterke ervaringsmethodiek De opleidingen het ijveren voor structurele aandacht voor armoede en gelijke onderwijskansen binnen curricula van het hoger onderwijs

Profiel van de gezinnen Kwetsbaarheid op verschillende terreinen: gezinssamenstelling, opleidingsniveau, sociaal netwerk, huisvesting, financiële situatie, migratie-achtergrond… Vraag komt van de ouder / ouder stemt expliciet in Aanmelden via onderwijs en welzijnsinstanties of door ouder rechtstreeks Kwetsbaarheid op meerdere terreinen: laag opgeleide ouders, anderstaligheid, beperkt sociaal netwerk, ongunstige woonsituatie, financieel beperkt, laag stimulatieniveau van de kinderen….

Wie zijn de kinderen? 3de kleuterklas tot en met de 1ste graad van het middelbaar onderwijs (5 – 14 jaar) We betrekken alle kinderen in het gezin 65% van deze kinderen hebben minstens één jaar leerachterstand, ervaren problemen met taal, welbevinden, motivatie, studievaardigheden…

Studenten Uit 14 verschillende opleidingen van Hogescholen en Universiteiten Vrijwillig engagement vanuit een voltijdse stage of praktijkvak (3 studiepunten) Concreet: 3 maanden wekelijks ondersteuning aan huis Intensief proces met schriftelijke opdrachten en vorming

De coach Inzet van een coach: betaalde medewerker als cruciale schakel tussen gezin en student Takenpakket: promotie en werving selectie van gezinnen matching student/gezin vorming en opvolging van de studenten opvolging van de gezinnen via huisbezoeken afronden of verlenging van de ondersteuning

Capaciteit in 2016 130 gezinnen 200 kinderen 120 studenten 2.7 VTE coaches 2900 uren gratis maatschappelijk engagement 400 huisbezoeken 80 uren vorming

Een schoolvoorbeeld van de BV-cirkel Praktijk Theorie Reflectie

Kennis en vaardigheden uitdiepen Individueel ondersteunen van een kind, differentiëren, motiveren.. Kennis maken met sociale kaart in de wijk om de leefwereld van de kinderen te verruimen: Vb: vrije tijdsparticipatie, bezoek aan bibliotheek en/of spelotheek,… Leren (intercultureel) communiceren met ouders Leren inspelen op situatie, flexibel zijn, creatief zijn, geduldig zijn

Link met specifieke vaardigheden in het omgaan met kansarmoede – KBS (2014) Armoede zien en diversiteit breder benaderen Werken aan kwaliteitsvolle interacties Diversiteit integreren in het totale ontwikkelingsproces Maatschappelijke verantwoordelijkheid zien en ernaar handelen ARMOEDE ZIEN EN DIVERSITEIT POSITIEF BENADEREN Armoede (h)erkennen Het eigen perspectief verbreden Diversiteit positief benaderen   WERKEN AAN KWALITEITSVOLLE INTERACTIES Interactie met kinderen: een warme en veilige hechting als basis voor leren Interacties met ouders vanuit een gedeeld partnerschap DIVERSITEIT INTEGREREN IN HET TOTALE ONTWIKKELINGSPROCES Omgaan met meertaligheid Taaldiversiteit waarderen en benutten MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID ZIEN EN ERNAAR HANDELEN Op basis van kritische reflectie Stappen zetten naar meer gelijke kansen Vanuit een brede school

Ervaren De realiteit leren kennen van één kansarm gezin: ander referentiekader, socio-culturele diversiteit, meertaligheid, onderwijscultuur,… Een gezin wordt ‘mijn’ gezin In contact komen en omgaan met kansarme ouders die ouderbetrokkenheid op hun manier invullen Zie onderzoeken UGent en HoWest Bij ouders en tutors geen stijging van ouderbetrokkenheid Wel discrepantie tussen visie van ouders en tutors Bron: Cohen, Barbez, Buysse: Het stimuleren van ouderbetrokkenheid bij het schoolgebeuren van kinderen. Op zoek naar een effectieve aanpak bij kansarme gezinnen, (Ugent, 2007) Bron: ouderbetrokkenheid bij het schoolgebeuren bij kansarme en kansrijke gezinnen Schaessen (Ugent, 2011)

Reflectie en beeldvorming Vormingstraject in groep (10 uren) Wekelijkse reflectie ahv blog met wekelijkse feedback Thematische opbouw van het proces: Van kansarmoede - leer- en zorgvragen van het kind– krachten en riscio’s in gezinscontext - vrije tijd – digitale ongelijkheid – ouderbetrokkenheid – communicatie – en terug naar kansarmoede Overleggen met - en leren van - studenten uit andere opleidingen in interdisciplinaire leergroepen

Studente Louise Uvin heeft haar ervaring prachtig genoteerd in de eindreflectie: “ Die grote grijze en troosteloze appartementsblokken wanneer je het station van Gent Dampoort binnen rijdt, wie zou daar toch in moeten wonen…” Deze gedachte kwam vaak in mijn hoofd wanneer ik op de trein zat naar of van Antwerpen. Drie maanden geleden wist ik dat niet. Nu weet ik wie en wat er achter de deur met kapotte bel op de derde verdieping haar 3 kinderen. Een gezin waarin liefde, openheid en warmte meteen opvallen. Een moeder die het beste wil voor haar kinderen. En kinderen die niets liever willen dan gewoon mee te draaien in deze samenleving maar ondertussen hun eigen identiteit proberen uit te bouwen. Veel vooroordelen en stereotypen zijn in de vuilbak verdwenen. Want zij krijgen niet dezelfde kansen als andere mensen. En dat is verschrikkelijk oneerlijk. Zeker als wij er dan zomaar van uitgaan, zonder nadenken, dat iedereen die toch wel heeft of maar moet nemen. Niet iedereen krijgt dezelfde kansen en ik als leerkracht, ik als mens, ik als vriend of vriendin, ik als student moet mij hier van bewust zijn. Stap uit je eigen referentiekader en sta open voor de ander want dan bereik je zoveel meer. "

Impact van Kompanjon vzw: a theory of change Kinderen Ouders Studenten Docenten

1. Kinderen en ouders Procesonderzoek: Versyck, HoWest (2006): Perceptie van helpende factoren in studieondersteuning bij kansarme gezinnen Helpende factoren: kwaliteit van de hechtingsrelatie tussen student en kind ouders voelen zich gesteund door student en professional interpersoonlijke stijl en competentie van de student ondersteuning in opdracht van de ouder

1. Kinderen en ouders Outcome: Bij moeders meer betrokkenheid op school maar weinig effect op zelfredzaamheid (nemen rol niet over van de student) Positiever kijk op zichzelf als ouder en kind (bevestigd in masterproef Lieve Baele, Ugent, 2011: Ik kan het!’ Het perspectief van ouders op studiebegeleiding via de Katrol.) Bij kind: schoolse verbetering Eigen bevragingen studenten bevestigen dat in de meeste gezinnen middelmatige tot heel erg veel verandering merkbaar is. Welbevinden van het kind Eigen bevragingen studenten bevestigen dat voor dit item de grootste verandering wordt gescoord. Vervolg onderzoek ism HoWest (2017)

2. Studenten BP Luna Baele, HoGent, 2016: Armoede is geen kinderspel. Verandert de beleving van kansarmoede bij studenten die praktijkervaring opdoen bij Kompanjon vzw aan de hand van het armoedemodel van Jan Vranken? 1. Op kennisniveau Studenten zelf: weinig invloed ; is aanwezig door de opleiding Abstracte begrippen krijgen een plaats in ruimere context Zien complexiteit van kansarmoede

2. Studenten 2. Visie Verschuiving van individueel schuldmodel naar maatschappelijke: er moet macro worden ingezet om op micro resultaten te behalen Nadruk op ondersteunen: menselijk zijn, vertrouwen opbouwen Grote persoonlijke invloed, anders handelen als professional (zie ook onderzoek PWO Het kansarmoedeproject De Katrol: Deroo en Barbez, HoWest, 2011: een evaluatie van de effecten van studieondersteuning aan kwetsbare kinderen op de professionele competenties van leerkrachten en hulpverleners)

Armoede is geen kinderspel (1) Begrippen ordenen/verschillen begin- en eindmeting: TABOE Taboe stond oorspronkelijk op de derde plaats bij studenten Lera. Zij hebben er voor de tweede focusgroep echter voor gekozen om ‘taboe’ te verplaatsen naar de elfde plaats. Tijdens de eerste focusgroep waren de studenten meer gefocust op omgaan met het taboe als leerkracht: “Als je in de klas staat, moet je ook rekening houden met die taboes. Als leerkracht is het belangrijk dat je elk kind even veel kansen geeft. Dat is soms moeilijk als daar niet over gesproken kan worden.” Tijdens het tweede groepsgesprek gaven de studenten aan dat zij niet meer begrepen waarom zij ‘taboe’ zo hoog hadden geplaatst. Ze gaven aan dat kansarmoede in realiteit wel veelal een taboe is, maar dat dit eigenlijk niet zou mogen zijn. Tijdens de tweede focusgroep is er meer gefocust geweest op armoedebestrijding, en daarbij is ‘taboe’ een oorzaak en geen oplossing.

Armoede is geen kinderspel (2) Begrippen ordenen/verschillen begin- en eindmeting: inzet Inzet verschoof van de veertiende naar de negende plaats voor de studenten orthopedagogie. Het begrip positioneert zich binnen de deproblematiserende benadering van het individueel schuldmodel. Studenten gaven reeds bij de eerste focusgroep aan dat de inzet van de ouders vaak niet wordt gezien en dat er van hen steeds meer wordt verwacht. “Als er iets is wat ik verder ook nog echt heb opgemerkt is het de ambitie en de inzet van de ouders. We leren dan wel op school dat ze de vicieuze cirkel willen doorbreken, maar nu heb ik dat echt van dichtbij kunnen waarnemen. Ik heb de inzet gezien, de wens van de ouders dat hun kinderen het beter hebben dan zijzelf.”

Armoede is geen kinderspel (3) Begrippen ordenen/verschillen begin- en eindmeting: ontnuchtering De studenten aan dat zij voor de stage veel idealistischer waren. Zij gingen vol motivatie grote doelen stellen om die op korte termijn te bereiken. Door de stage hebben ze ondervonden dat dit niet zo evident is. “Ik had aan het begin echt hoge doelen gesteld, en die heb ik week na week moeten verlagen omdat ik voelde dat dit gewoon niet mogelijk was. We leren wel op school dat het belangrijk is om kleine doelen te stellen en kleine stappen te nemen, maar toch zijn we denk ik allemaal idealistisch en vertrekken we op ons eerste bezoek met het gevoel die mensen te kunnen redden. Wat ik geleerd heb is dat het echt wel kleine stapjes zijn die voor grote overwinningen kunnen zorgen.”

4. Opleidingen Win-Win vanuit eigen rol en expertise Externe partner Hoger onderwijs Student Kansarmgezin Win-Win vanuit eigen rol en expertise Hoe verankeren van de ervaringen van de studenten? Hoe kan deze ervaring terugkeren naar de opleidingen?

Samenvattend Een (tijds)intensief traject De opvolging gebeurt door Kompanjon vzw, beperkt door opleiding Studenten geven aan dat deze stage zeer zinvol is door het ervaringsgericht leren Positieve invloed op vaardigheden en attitudes Samenwerking met hoger onderwijs Overdraagbare praktijk  Kans voor studenten, hoger onderwijs en kansarme gezinnen Het is een heel (tijds)intensief traject voor student , gezin en coach. De opvolging gebeurt door Kompanjon vzw, de coaches zijn opgeleid en hebben ervaring in gezinsbegeleiding, studentenbegeleiding, huisbezoeken… Studenten geven aan dat deze stage zeer zinvol is door het ervaringsgericht leren Zowel de vaardigheden als de attitudes van de studenten ondervinden door deze stage positieve invloeden Rol van de hogeschool? Overdraagbare praktijk  Kans voor studenten, hoger onderwijs en kwetsbare gezinnen