Opleiding Hiërarchische lijn Psychosociale risico’s op het werk Ann Goeman Coördinator psychosociale aspecten Gemeenschappelijke preventiedienst GO!

Inhoud Wettelijke context en begrippenkader Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk Betrokken actoren – rollen en statuut bij preventiebeleid Interne procedure – actiemogelijkheden op individueel niveau Concrete preventie Bijkomende informatie

Wettelijke context en begrippenkader

Wettelijke bepalingen rond psychosociale risico’s op het werk Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk Koninklijk besluit van 27 maart 1998 betreffende het beleid inzake het welzijn van de werk nemers bij de uitvoering van hun werk Wet van 28 februari 2014 tot aanvulling van de wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk : Preventie van psychosociale risico’s op het werk waaronder stress, geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk Wet van 28 maart 2014 tot wijziging van het gerechtelijk wetboek en de wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk wat de gerechtelijke procedures betreft Koninklijk besluit van 10 april 2014 betreffende de preventie van psychosociale risico’s op het werk

Psychosociale risico’s op het werk Focus is verruimd Psychosociale belasting veroorzaakt door het werk, waaronder geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk   Psychosociale risico’s op het werk Pesterijen Geweld Ongewenst seksueel gedrag + Conflicten Stress Burn-out

Definitie Psychosociale risico’s op het werk De kans dat één of meerdere werknemers psychische schade ondervinden die al dan niet kan gepaard gaan met lichamelijke schade, ten gevolge van een blootstelling aan de elementen van de 5 A’s waarop de werkgever een impact heeft en die objectief een gevaar inhouden Psychosociale risico’s op het werk: Aanvaard begrip op wetenschappelijk en Europees niveau Typisch voor elke onderneming Psychosociale belasting was onderhevig aan verschillende interpretaties Doel: PREVENTIE VAN RISICO’s verbeteren Psychosociale risico’s ruimer dan enkel OGGW De psychosociale risico’s op het werk zijn complex omdat de oorzaken ervan multifactorieel zijn en de gevaren zich voordoen op meerdere niveaus: op het niveau van de arbeidsorganisatie, van de arbeidsinhoud, van de arbeidsvoorwaarden, van de arbeidsomstandigheden en van de interpersoonlijke relaties op het werk.

Definitie Psychosociale risico’s – de 5 A’s Psychosociale risico’s evalueren volgens de 5 A’s Arbeidsrelaties Arbeidsvoorwaarden Arbeidsinhoud Arbeidsorganisatie Arbeidsomstandigheden De arbeidsorganisatie: het gaat onder meer om de structuur van de organisatie (horizontaal – verticaal), de wijze waarop de taken worden verdeeld, de werkprocedures, de beheersinstrumenten, de managementstijl, het algemeen beleid dat in de onderneming wordt gevoerd. • De arbeidsinhoud: dit begrip heeft betrekking op de taak van de werknemer als dusdanig. Deze categorie omvat alles wat betrekking heeft op de complexiteit en de variatie van de taken, de emotionele belasting (relatie met het publiek, contact met leed, zijn emoties moeten verbergen, …), de psychische belasting (onder meer verbonden aan de moeilijkheidsgraad van de taken), de lichamelijke belasting, de duidelijkheid van de taken. De arbeidsvoorwaarden: ze omvatten alles wat raakt aan de modaliteiten voor de uitvoering van de arbeidsverhouding, zoals de aard van de overeenkomst en het type werkrooster (nachtarbeid, werken in ploeg, atypische uren, …), de opleidingsmogelijkheden, het loopbaanbeheer, de evaluatieprocedures. • De arbeidsomstandigheden: deze beogen de materiële omgeving waarin het werk wordt verricht, zoals de inrichting van de arbeidsplaatsen, de arbeidsmiddelen, het lawaai, de verlichting, de gebruikte stoffen, de werkhoudingen. • De interpersoonlijke relaties op het werk: dit omvat de interne relaties (tussen werknemers, met de directe chef, met de hiërarchische lijn, …) maar eveneens de relaties met derden, de mogelijkheden tot contact, de communicatie, ... Ook de kwaliteit van de relaties (samenwerking, integratie, …) vallen hieronder.

Definitie Ongewenst Gedrag op het Werk (OGW) Geweld Ongewenst seksueel gedrag op het werk Pesterijen Onrechtmatig geheel Meerdere gelijkaardige of uiteenlopende gedragingen Precisering discriminatiegronden Cfr. Art 32 ter Welzijnswet 1996 Geweld: elke feitelijkheid waarbij een werknemer of een andere persoon psychisch of fysiek wordt bedreigd of aangevallen bij de uitvoering van het werk; OSGW: elke vorm van ongewenst verbaal, non-verbaal of lichamelijk gedrag met een seksuele connotatie dat als doel of gevolg heeft dat de waardigheid van een persoon wordt aangetast of een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende omgeving wordt gecreëerd. Pesterijen: een onrechtmatig geheel van meerdere gelijkaardige of uiteenlopende gedragingen, buiten of binnen de onderneming of instelling, die plaats hebben gedurende een bepaalde tijd, die tot doel of gevolg hebben dat de persoonlijkheid, de waardigheid of de fysieke of psychische integriteit van een werknemer of een andere persoon bij de uitvoering van zijn werk wordt aangetast, dat zijn betrekking in gevaar wordt gebracht of dat een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende omgeving wordt gecreëerd en die zich inzonderheid uiten in woorden, bedreigingen, handelingen, gebaren of eenzijdige geschriften. Deze gedragingen kunnen inzonderheid verband houden met [leeftijd, burgerlijke staat, geboorte, vermogen, geloof of levensbeschouwing, politieke overtuiging, syndicale overtuiging, taal, huidige of toekomstige gezondheidstoestand, een handicap, een fysieke of genetische eigenschap, sociale afkomst, nationaliteit, zogenaamd ras, huidskleur, afkomst, nationale of etnische afstamming, geslacht, seksuele geaardheid, genderidentiteit en genderexpressie. Onrechtmatig geheel: sommige alleenstaande feiten of gebeurtenissen worden an sich niet beschouwd als pesten of grensoverschrijdend. Maar als die losstaande feiten of gebeurtenissen samen neemt kan dit wel zo beschouwd worden.

Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk

Betrokken actoren welzijnsbeleid In de toepassing van het welzijnsbeleid De werkgever (= algemeen directeur) De leden hiërarchische lijn (HL) De personeelsleden In de ondersteuning van het welzijnsbeleid Interne preventieadviseur - Gemeenschappelijke preventiedienst (GPD) Externe dienst voor preventie en bescherming op het werk Preventieadviseur psychosociale aspecten (PAPA) Preventieadviseur arbeidsgeneesheer (PA AG) Specifiek voor PSR: de vertrouwenspersoon (VP)

Betrokken actoren welzijnsbeleid Sociaal overleg in welzijnsbeleid BC (basiscomité), TC (tussencomité) en/of TCCN (tussencomité van het centrale niveau) (cfr. Comité voor preventie en bescherming op het werk) Controle op toepassing welzijnsbeleid Toezicht Welzijn op het werk (TWW) Bevoegde rechtbank In het GO! - Op niveau onderwijsinstelling – BC (basiscomité) - Op niveau scholengroep – TC (tussencomité) - Op centraal niveau – TCCN (tussencomité van het centrale niveau)

Focus op preventie Werkgever is verplicht een beleid te voeren met als doel het bevorderen van het welzijn van de personeelsleden Welzijnswelzijnsbeleid obv principe Risicoanalyse (RA) Passende preventiemaatregelen obv risicoanalyse Risico’s voorkomen, schade voorkomen, schade beperken (preventiehiërarchie) Ook het preventiebeleid psychosociale risicco’s moet steunen op de algemene preventiebeginselen De psychosociale risico’s (PSR) op het werk maken deel uit van de algemene risicoanalyse Zie preventieregister B8 7 welzijnsdomeinen: Veiligheid op het werk; Bescherming van de gezondheid van de medewerker op het werk; Psychosociale risico’s op het werk (PAW) (incl. pesten, agressie en ongewenst seksueel gedrag op het werk); Ergonomie; Arbeidshygiëne; Verfraaiing van de arbeidsplaatsen; Maatregelen inzake leefmilieu m.b.t. het welzijn op het werk Welzijn is een moeilijk te definiëren begrip: omvat alle factoren m.b.t. de omstandigheden waarin het werk wordt uitgevoerd Dynamisch proces, een dagdagelijks aandachtspunt Zowel door de werkgever, leden van de hiërarchische lijn (HL) als door alle personeelsleden Is zorgen voor mekaar, zorgen dat de personeelsleden “geen schade” lijden Maar ook omdat het belangrijk is voor de scholengroep/onderwijsinstelling zorgen voor een veilige en gezonde werkomgeving personeelsleden zorgen immers voor het behalen van de doelstellingen / resultaten imago en reputatie

Preventie = Kwaliteitszorg - PDCA-cyclus Welzijn Link naar het belang van risicoanalyse, evaluatie, bijsturing en ook borging Tijd

Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk Risicoanalyse a priori De werkgever voert uit Wat? Identificatie van situaties die aanleiding kunnen geven tot psychosociale risico’s (stress, burn- out, conflicten, geweld, pesterijen en OSGW) Evaluatie van psychosociale risico’s op basis gevaren verbonden aan de 5 A’s Preventiemaatregelen Passende maatregelen volgens preventiehiërarchie en na advies PAPA en bevoegd comité Specifieke bepalingen mbt psychologische opvang personeelsleden die slachtoffer zijn van geweld door derden Aandacht voor nazorg traumatische gebeurtenissen – noodprocedures posttraumatische stress Procedures mbt verzoeken (in)formele psychosociale interventie Enkel wanneer werkgever impact heeft op het gevaar Opname preventiemaatregelen in GPP/JAP )

Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk Risicoanalyse a priori Wie wordt betrokken/geïnformeerd? RA a priori samen met de personeelsleden en met PAPA PAPA moet betrokken worden als intern Met externe PAPA wanneer de complexiteit van de analyse het vereist PAPA steeds betrekken voor advies preventiemaatregelen Resultaten risicoanalyse meedelen aan bevoegd comité Bevoegd comité advies vragen aan over de collectieve maatregelen die voortvloeien uit risicoanalyse a priori en volgens preventiehiërarchie Personeelsleden en HL informeren over resultaten RA a priori en de toepasselijke maatregelen

Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk Risicoanalyse van een specifieke arbeidssituatie Als in een specifieke arbeidssituatie een gevaar wordt vastgesteld Hoofdzakelijk betrekking op risico’s op collectief niveau Doel Individuele en collectieve maatregelen om gevaar te beheersen Individuele verzoeken tot interventie voor een gelijkaardig probleem voorkomen Wordt uitgevoerd op initiatief van De werkgever Een lid van de hiërarchische lijn Ten minste 1/3e van de werknemersvertegenwoordigers in het comité Als zij een gevaar vaststellen of hiervan op de hoogte worden gebracht 5 A’s

Preventiemaatregelen door werkgever Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk Risicoanalyse van een specifieke arbeidssituatie Preventiemaatregelen door werkgever collectief en individueel voor zover werkgever impact heeft op gevaar Volgens preventiehiërarchie Na advies PAPA en bevoegd comité Opname preventiemaatregelen in GPP/JAP Wie wordt betrokken? RA samen met de personeelsleden en met PAPA PAPA moet betrokken worden als intern Met externe PAPA wanneer de complexiteit van de analyse het vereist PAPA steeds betrekken voor advies preventiemaatregelen De resultaten RA specifieke arbeidssituatie worden anoniem meegedeeld aan werkgever Wanneer de preventieadviseur psychosociale aspecten bij de analyse wordt betrokken, deelt hij aan de werkgever slechts de anonieme gegevens mee die voortvloeien uit de gesprekken met de werknemers. Wanneer deze preventieadviseur niet bij de analyse wordt betrokken, moeten de werknemers de mogelijkheid hebben om hun informatie op anonieme wijze mee te delen. Deze maatregel werd ingevoerd om te voorkomen dat een moeilijke werksituatie zou escaleren indien iedereen van elkaar weet wie wat gezegd heeft en om zo veel mogelijk informatie te kunnen bekomen Andere nuttige personen (bv. afdelingshoofd) )

Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk Risicoanalyse van een specifieke arbeidssituatie Werkgever informeert verzoeker (indien niet anoniem), betrokken PA’s, vertrouwenspersoon, contactpersoon veiligheid en/of andere nuttige personen over De resultaten RA – anoniem De preventiemaatregelen - volledig Werkgever informeert bevoegd comité (als deze geen RA- initiatief nam) over gebeuren van RA specifieke arbeidssituatie en houdt resultaten RA ter beschikking Werkgever zorgt voor nodige informatie en opleiding over RA specifieke arbeidssituatie aan Leden HL Leden bevoegd comité personeelsleden

Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk Risicoanalyse onrechtmatige gedragingen door derden Specifieke aandacht voor personeelsleden die in contact komen met derden Derden zijn personen extern aan de scholengroep of onderwijsinstelling (leerlingen zijn derden) Contact met derden aanschouwd als bijkomende risicofactor voor PSR Register voor feiten van derden Preventiedocument (zie preventieregister A21) Risico’s door contact met derden identificeren en evalueren door werkgever Basis voor maatregelen en opvolging slachtoffers Personeelsleden worden geïnformeerd door werkgever (ic HL, PA, contactpersoon veiligheid, VP)

Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk Register van feiten van derden Register bevat Unieke nummering van voorvallen – schriftelijk bijhouden Beschrijving van feiten van geweld, pesterijen of OSGW Data van de feiten Identiteit van het personeelslid die feiten meemaakte (mits zijn/haar akkoord) Niet gelijk aan een verzoek tot formele psychosociale interventie. De werknemer geniet dus geen bescherming tegen represailles. Bijzondere aandacht voor personeelsleden tijdens het werk in contact komen met andere personen op de arbeidsplaats (externen/derden) omdat deze een belangrijke oorzaak kan zijn van emotionele belasting

Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk Register van feiten door derden Bewaring Vertrouwenspersoon (VP) of PAPA PA belast met de leiding van IDPBW (indien PAPA extern is en er geen VP is) Verklaringen gedurende 5 jaar bewaard Toegang Vertrouwenspersoon PAPA PA belast met de leiding van IDPBW (= interne PA GPD GO!) Werkgever Inspecteurs TWW

Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk Ondersteuning slachtoffers geweld door derden Risico posttraumatische stress passende psychologische ondersteuning voor slachtoffers door gespecialiseerde dienst Aanduiding door werkgever na advies PAPA Kosten interventies voor werkgever indien niet ten laste van sociale zekerheid Werkgever geeft informatie en opleiding aan het bevoegd comité, de HL en de personeelsleden over recht personeelslid om een verklaring te laten optekenen in register van feiten van derden; de gespecialiseerde dienst(en) waarop een beroep wordt gedaan voor ondersteuning aan personeelsleden die het slachtoffer werden van geweld door derden.

Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk Evaluatie van het preventiebeleid Aanpassingen aan wijzigingen die psychosociale risico’s beïnvloeden 1x per jaar Werkgever voert uit samen met PAPA PAPA moet betrokken worden als intern Met externe PAPA wanneer de complexiteit het vereist Houdt rekening met volgende elementen Verzoeken tot RA van een specifieke arbeidssituatie Verzoeken tot formele psychosociale interventie Informatie van de PA-arbeidsgeneesheer Conclusies uit incidenten bij herhaling én die voorwerp waren van een informele psychosociale interventie Feiten ten aanzien van derden (register) Gegevens jaarverslag Het preventiebeleid is geen statisch gebeuren. De werkmethodes, de organisatie van het werk en de arbeidsomstandigheden evolueren in de tijd. Dit betekent dat de preventiemaatregelen opnieuw onderzocht moeten worden bij elke wijziging die de blootstelling van werknemers aan psychosociale risico’s op het werk kan beïnvloeden.

Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk Evaluatie van het preventiebeleid PAPA deelt min. 1 keer/jaar conclusies uit incidenten bij herhaling én die voorwerp waren van een informele psychosociale interventie VP moet hiervoor min. 1 keer per jaar de door hem behandelde incidenten die zich bij herhaling voordoen schriftelijk meedelen aan PAPA Werkgever Licht bevoegd comité in over resultaten evaluatie beleid Vraagt advies over collectieve preventiemaatregelen die hieruit voortvloeien Informeert HL en personeelsleden over de resultaten van het beleid

Preventiebeleid psychosociale risico’s op het werk Documenten van het preventiebeleid GPP en JAP resultaten RA a priori Maatregelen RA a priori Het register van feiten van derden Het preventieregister Intern noodplan Het jaarverslag van de GPD geeft overzicht van getroffen collectieve preventiemaatregelen Verzoeken RA specifieke arbeidssituatie Verschillende vormen van psychosociale interventie PAPA, VP en interne PA leveren de nodige anonieme gegevens aan werkgever

Betrokken actoren Rollen en statuut bij het preventiebeleid

Betrokken actoren bij het preventiebeleid PSR Overzicht Werkgever Personeelslid en HL Comité PAPA VP Interne PA PA arbeids-geneesheer

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid De werkgever Eindverantwoordelijke welzijnsbeleid preventie PSR Beslist welke maatregelen worden genomen volgens preventiehiërarchie a priori op basis van de risicoanalyse a posteriori na de evaluatie van de preventiemaatregelen die reeds werden genomen wanneer een gevaar werd vastgesteld op het niveau van een specifieke arbeidssituatie op basis van een verzoek tot interventie van een personeelslid. Enkel wanneer hij een impact heeft op het gevaar

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid De werkgever Wettelijke specifieke preventiemaatregelen zoals het voorzien van een interne procedure, het verstrekken van psychologische ondersteuning aan slachtoffers van geweld door derden, de voorlichting van de personeelsleden door middel van het arbeidsreglement, het register van feiten van derden, … Voorziet Informatie en opleiding over de resultaten van de risicoanalyse a priori; de resultaten van de evaluatie van de preventiemaatregelen; de dienst die psychologische ondersteuning biedt aan slachtoffers van geweld door derden de toepasselijke preventiemaatregelen; de procedures die toegankelijk zijn voor de personeelsleden; het verzoek tot risicoanalyse van een specifieke arbeidssituatie; het recht om een verklaring te doen acteren in het register van feiten van derden; de verplichting zich te onthouden van onrechtmatig gedrag (cfr engagementsverklaring model GO!) De opleiding houdt in dat de werknemers een mondelinge uiteenzetting krijgen over de geschreven instructies zodat zij daarover vragen kunnen stellen

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid Personeelsleden meewerken aan de uitwerking van preventiebeleid PSR zich onthouden van elk vorm van grensoverschrijdend gedrag (cfr. Engagementsverklaring model GO!) zich onthouden van misbruik van de procedures de informatie en opleiding die ze krijgen preventiebeleid PSR kunnen interpreteren en kennen.

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid Leden van de hiërarchische lijn Praktische uitvoering welzijnsbeleid Verzekering en controle naleving welzijnsbeleid Voorbeeldfunctie Preventiemaatregelen voorstellen en adviezen verstrekken aan werkgever over de toepassing van deze maatregelen; Incidenten van psychosociale aard onderzoeken en maatregelen voorstellen om dergelijke incidenten in de toekomst te vermijden; Waken over de naleving van de instructies die werden gegeven aan de personeelsleden; Nagaan dat personeelsleden de inlichtingen die zij gekregen hebben goed begrijpen en in praktijk brengen; Problemen van psychosociale aard verbonden aan het werk opsporen en waken over de tijdige behandeling ervan met het oog op het voorkomen van schade. Dit betekent niet dat de leden van de hiërarchische lijn zelf alle leed verbonden aan het werk moeten oplossen.

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid Vertrouwenspersoon Bevoegdheid voor alle psychosociale risico’s maar enkel voor het informele luik – geen formele verzoeken Niet verplicht Onverenigbaarheden Geen werkgevers- werknemersvertegenwoordiger in ondernemingsraad of comité Geen lid van de vakbondsafvaardiging, geen kandidaten voor de verkiezingen van de personeelsafgevaardigden Niet behoren tot het leidinggevend personeel Geen PA-arbeidsgeneesheer De kandidaten voor de verkiezingen van de personeelsafgevaardigden;

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid Vertrouwenspersoon Aanstelling Op vraag van de werkgever Op vraag van alle werknemersvertegenwoordigers in het comité Aanstelling door het bevoegde comité Verwijdering uit functie Op initiatief werkgever (mits voorafgaand akkoord alle leden van werknemersvertegenwoordigers in comité) Op vraag van alle werknemersvertegenwoordigers in comité (akkoord van WG blijft nodig) Verwijdering uit functie: vroeger enkel op initiatief van de WG (mits voorafgaand akkoord van alle leden van vertegenwoordigers van de WN’rs binnen comité)

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid Vertrouwenspersoon Opleiding van 5 dagen (binnen 2 jaar na aanstelling) Uitzondering: zij die al aangesteld zijn als VP en al opleiding gevolgd hebben Jaarlijkse supervisie ter verbetering van kennis en vaardigheden Verplicht Netwerk VP GO! - via infodagen preventie 2017: 10/03 in Genk, 16/03 Gent, 31/3 Huis GO! te Brussel Overlegt regelmatig met de PAPA Uitnodiging op bevoegd comité wanneer preventiebeleid PSR op agenda staat

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid Vertrouwenspersoon Rechten vertrouwenspersoon - bescherming Geen nadeel van activiteiten VP Geen druk uitoefenen op VP Procedure voor verwijdering uit functie Beroep doen op PAPA Verzoek heeft betrekking op werkgever zelf of lid hiërarchische lijn Interventie kan zijn autonomie in gedrang brengen Interventie kan hem nadeel berokkenen Beroepsgeheim Opleiding verstrengt en gespecifieerd in bijlage KB 10 april 2014

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid Vertrouwenspersoon Als geen expliciete aanduiding van vertrouwenspersoon en geen Interne PAPA worden de informatieopdrachten vervuld door Preventieadviseur van de interne dienst (GPD GO!) behalve als Werkgever zelf de functie van preventieadviseur uitoefent = organisatie met minder dan 20 personeelsleden Betrokkene dit weigert Het comité dit weigert = informatie verstrekken over mogelijke interventies

Bevoegdheid voor alle psychosociale risico’s Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid Preventieadviseur psychosociale aspecten Bevoegdheid voor alle psychosociale risico’s Bijkomende onverenigbaarheid : Geen lid zijn van het leidinggevend personeel Individueel dossier Ter beschikking van TWW Ter beschikking van OM op voorwaarde dat voor verklaringen toestemming is van gehoorde persoon

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid Preventieadviseur psychosociale aspecten Noodzakelijke info uitwisselen met PA-arbeidsgeneesheer met het oog op geschikte maatregelen voor personeelslid (mits akkoord) Overleg met VP voor vervullen opdrachten (info betreffende interventies) Anonieme gegevens aan PA interne dienst voor jaarverslag

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid Preventieadviseur Arbeidsgeneesheer 1 x per jaar aan werkgever en PAPA elementen meedelen als gevolg van gezondheidstoezicht die nuttig zijn voor evaluatie van preventiebeleid aantasting van de gezondheid personeelslid Personeelslid informeren over mogelijkheid van interventie door PAPA of vertrouwenspersonen Mits akkoord van personeelslid Kan zelf PAPA informeren Overleg met PAPA over mogelijkheid van ander werk of aanpassing van de werkpost indien nodig ingevolge psychosociale risico’s Kan advies van PAPA ontvangen

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid PA interne dienst PBW (GPD GO!) Ondersteunen de werkgever, de leden van de hiërarchische lijn en de personeelsleden in het welzijnsbeleid (o.a. jaarverslag, GPP, JAP …) Deelname aan de analyse van de oorzaken van psychosociale risico’s Kennis nemen van en advies verlenen over de elementen van de 5 A’s die aanleiding kunnen geven tot psychosociale risico’s (werkgever informeert over wijzigingen) Uitoefening informatieopdracht VP Register van feiten van derden bijhouden indien geen VP en externe PAPA Onderzoek van EAO: rekening houden met oorzaken van psychosociale aard!!

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid BC, TC, TCCN (het bevoegde comité) advies geven over Elementen van de 5 A’s op het werk die aanleiding kunnen geven tot PSR. Dit advies is beperkt tot de aspecten van deze elementen die betrekking hebben op het welzijn van de personeelsleden; De collectieve preventiemaatregelen die voortvloeien uit de risicoanalyse a priori; De collectieve preventiemaatregelen die voortvloeien uit de evaluatie van het preventiebeleid; de voorstellen voor collectieve preventiemaatregelen die tot doel hebben elke herhaling in andere arbeidssituaties te voorkomen; de keuze om de opdrachten van de PAPA te laten uitvoeren door een interne of een externe dienst; de dienst die psychologische ondersteuning biedt aan slachtoffers van geweld door derden; de wijze waarop een verzoek tot formele psychosociale interventie met een hoofdzakelijk collectief karakter zal behandeld worden en het gevolg dat aan het verzoek zal gegeven worden

Rol en statuut betrokken actoren preventiebeleid BC, TC, TCCN (het bevoegde comité) Voorafgaand akkoord geven over De modaliteiten van de interne procedure; De aanstelling van de interne preventieadviseur psychosociale aspecten (indien van toepassing); de aanstelling van de vertrouwenspersoon; de verwijdering van de vertrouwenspersoon uit zijn functie. Risicoanalyse van een specifieke arbeidssituatie Informatie en opleiding

Interne procedure Actiemogelijkheden op individueel niveau

Actiemiddelen op individueel niveau Van klacht naar verzoek Vóór 1 september 2014: ‘(in)formele klacht’ Sinds 1 september 2014 ‘(in)formele klacht’ wordt ‘verzoek’ ‘klager’ wordt ‘verzoeker’ Andere rechtstreeks betrokken partij - aangeklaagde )

Actiemiddelen van een personeelslid Actiemiddelen op individueel niveau Een personeelslid met een probleem… Actiemiddelen van een personeelslid De gewone sociale verhoudingen De interne procedure Verzoek tot informele psychosociale interventie Verzoek tot formele psychosociale interventie De inspectie van het toezicht welzijn op het werk (TWW) Bemiddeling Rechtbank De strafrechtelijke procedure De burgerrechtelijke procedure intern extern

Focus op interne actiemiddelen Personeelslid kan zich richten tot Actiemiddelen op individueel niveau Een personeelslid met een probleem… Focus op interne actiemiddelen Personeelslid kan zich richten tot de persoon in kwestie (collega, leidinggevende) de werkgever een lid van de hiërarchische lijn een lid van het bevoegde comité of een vakbondsafgevaardigde de vertrouwenspersoon kan een beroep doen op de interne procedure Bij de vertrouwenspersoon (VP) van de scholengroep/onderwijsinstelling Bij de preventieadviseur psychosociale aspecten (PAPA) Preventieadviseur GPD (informatieopdracht)

Actiemiddelen op individueel niveau Interne procedure – verzoek tot psychosociale interventie Eerste contact Informeel verzoek tot psychosociale interventie Formeel verzoek tot psychosociale interventie Vertrouwenspersoon of PAPA PAPA Verzoek= vraag aan de WG om maatregelen te nemen zodat een einde komt aan de schade die de verzoeker meent te ondervinden Verzoek tot psychosociale interventie )

Actiemiddelen op individueel niveau Interne procedure – verzoek tot psychosociale interventie Informeel verzoek tot psychosociale interventie Formeel verzoek tot psychosociale interventie Collectief karakter Individueel karakter Gesprekken pesten geweld OSGW PSR's Werkgever vraagt advies comité Interventie bij personeelslid of lid hiërarchische lijn Eventueel RA door PAPA Onderzoek PAPA Bemiddeling Maatregelen door werkgever Maatregelen door werkgever

Formeel verzoek met hoofdzakelijk collectief karakter Verzoek met collectief karakter OK Werkgever voert de collectieve maategelen uit PAPA communiceert aan de WG de risicosituatie die werd beschreven De werkgever communiceert zijn beslissing (indien CPBW, eerst advies vragen) Max 3 maanden NOK Werkgever voert de collectieve maatregelen niet uit Indien noodzakelijk, communiceren van voorlopige preventiemtg’elen KO = demande à caractère individuel Le CPAP fait alors : Écrit au travailleurs pour l’avertir Ecrit à l’employeur avec l’identifté du demandeur pour l’informer qu’on passe dans une demande à caractère individuel Schriftelijk Aan PAPA Aan Interne PA Aan CPBW of syndicale deligatie PAPA informeert de WG schriftelijk Verzoek met individueel karakter

Actiemiddelen op individueel niveau Verzoek tot informele interventie bij VP of PAPA verzoeker vraagt aan vertrouwenspersoon/PAPA om op een informele manier te zoeken naar een oplossing Voor alle vormen van psychosociaal leed 3 types van interventies Gesprek(ken): actief luisteren en advies geven Interventie bij de hiërarchische lijn of een andere persoon van de scholengroep/onderwijsinstelling Bemiddelingsgesprek(ken) - voorwaarde: akkoord van betrokken partijen )

Actiemiddelen op individueel niveau Verzoek tot formele interventie bij PAPA Wanneer? Het personeelslid wenst geen informele interventie De informele interventie leidt niet tot een oplossing Indiening verzoek alleen bij PAPA na verplicht voorafgaand gesprek Weigering of aanvaarding door PAPA Weigering: als de situatie geen psychosociale risico’s op het werk inhoudt

Actiemiddelen op individueel niveau Verzoek tot formele interventie bij PAPA 3 soorten Verzoek met een hoofdzakelijk collectief karakter Verzoek met een hoofdzakelijk individueel karakter buiten geweld, pesterijen en OSGW Verzoek (met een hoofdzakelijk individueel karakter) voor feiten van geweld, pesterijen of OSGW op het werk  Analyse PAPA: verzoek betreft hoofdzakelijk collectieve of individuele risico’s  Verschillend behandeld )

Actiemiddelen op individueel niveau Verzoek met hoofdzakelijk collectief karakter PAPA bezorgt verzoek aan werkgever deelt identiteit verzoeker NIET mee aan werkgever Werkgever deelt verzoek mee aan comité en vraagt advies over wijze van behandeling verzoek gevolg dat aan verzoek gegeven wordt beslist welk gevolg hij geeft aan het verzoek kan risicoanalyse uitvoeren van specifieke arbeidssituatie )

Beslissing werkgever over gevolg Actiemiddelen op individueel niveau Verzoek met hoofdzakelijk collectief karakter Beslissing werkgever over gevolg Schriftelijke mededeling van gemotiveerde beslissing aan PAPA – die de verzoeker informeert Comité Termijnen Max. 3 maanden vanaf mededeling door PAPA Max. 6 maanden (ter verlengen na 3 maanden) indien risicoanalyse specifieke arbeidssituatie Werkgever voert maatregelen uit )

Bewarende maatregelen  Maatregelen tijdens behandeling verzoek Actiemiddelen op individueel niveau Verzoek met hoofdzakelijk collectief karakter Bewarende maatregelen  Maatregelen tijdens behandeling verzoek  Ter voorkoming van ernstige aantasting gezondheid verzoeker Op advies van PAPA (schriftelijk bezorgen aan werkgever) Werkgever voert deze uit of treft maatregelen met een gelijkwaardig beschermingsniveau )

Actiemiddelen op individueel niveau Verzoek met hoofdzakelijk individueel karakter PAPA Licht werkgever in over het verzoek met hoofdzakelijk individueel karakter én deelt identiteit van verzoeker mee Verzoek pesten, geweld en OSGW: verzoeker is beschermd tegen represailles Onderzoekt de arbeidssituatie onpartijdig Kan personen horen en rekening houden met die informatie Verzoek pesten, geweld en agressie: getuigen zijn beschermd tegen represailles Stelt een advies op voor de werkgever met voorstellen van maatregelen- ook wanneer verzoeker niet meer werkt in onderneming Binnen de drie maanden vanaf aanvaarding verzoek (1 verlenging van max. drie maand mogelijk) Stelt bij verzoek voor pesten, geweld en OSGW indien nodig bewarende maatregelen voor Kan opgenomen worden in verklaring (ondertekend en gedateerd), staat zo letterlijk in de wet. Moet dus niet.

Actiemiddelen op individueel niveau Verzoek met hoofdzakelijk individueel karakter Werkgever Deelt zijn beslissing schriftelijk mee aan PAPA, de verzoeker, andere rechtstreeks betrokken perso(o)n(en)/aangeklaagde Binnen de twee maanden na het advies van de PAPA Voert de beslissing uit, neemt maatregelen Wanneer de werkgever individuele maatregelen overweegt t.a.v. een personeelslid Vooraf en schriftelijk meedelen aan dat personeelslid Termijn: binnen één maand na advies van de PAPA

Actiemiddelen op individueel niveau Van collectief verzoek naar individueel verzoek wanneer? Werkgever voert geen risicoanalyse uit van een specifieke arbeidssituatie of deze werd niet uitgevoerd samen met PAPA en één van volgende situaties zich voordoet: Geen gemotiveerde beslissing werkgever binnen termijn Werkgever beslist om geen maatregelen te treffen Verzoeker meent dat de maatregelen niet aangepast zijn aan zijn situatie Akkoord van de verzoeker is steeds nodig!

Actiemiddelen op individueel niveau Verzoek voor pesterijen, geweld en OSGW Verzoek voor pesten, geweld en OSGW is altijd individueel Regels van individuele verzoek gelden ook hier, maar bijkomende regels zijn van toepassing

Actiemiddelen op individueel niveau Verzoek voor pesterijen, geweld en OSGW PAPA Brengt werkgever op de hoogte van feit dat verzoek werd ingediend, identiteit verzoeker en bescherming verzoeker Kan bewarende maatregelen voorstellen indien nodig Onderzoekt feiten onpartijdig (getuigen: bescherming) Geeft advies aan werkgever met voorstellen van maatregelen Binnen de drie maanden vanaf aanvaarding verzoek 1 verlenging van max. drie maand mogelijk mits rechtvaardiging Ook wanneer verzoeker niet meer werkt in organisatie Verdere verloop = bij verzoek met hoofdzakelijk individueel karakter buiten geweld, pesterijen en OSGW Nodig= ernst van de feiten dit vereist

Verplicht beroep op TWW door PAPA wanneer Actiemiddelen op individueel niveau Verzoek voor pesterijen, geweld en OSGW Verplicht beroep op TWW door PAPA wanneer Vóór advies PAPA: werkgever geen (geschikte) bewarende maatregelen treft Na advies PAPA: werkgever geen (geschikte) maatregelen treft en één van volgende situaties doet zich voor: Er is een ernstig en onmiddellijk gevaar voor het personeelslid(schade gaat zich onmiddellijk voordoen en de eerste schade is al aanwezig) Aangeklaagde is de werkgever zelf of een lid van het leidinggevend personeel

Actiemiddelen op individueel niveau Bescherming tegen represailles Wat? Arbeidsverhouding niet beëindigen Geen nadelige maatregel tijdens of na einde arbeidsverhouding Behalve om redenen vreemd aan verzoek of getuigenverklaring Niet nadelig  redelijke en proportionele maatregel om einde te maken aan feiten Wie? Een personeelslid dat een aanvaard verzoek tot psychosociale interventie voor feiten van geweld, pesterijen of OSGW op het werk indient + getuigen een rechtsvordering instelt wegens feiten van geweld, pesterijen of OSGW + getuigen

Concrete preventie

Concrete preventie Primaire maatregelen om PSR te voorkomen Het register voor feiten door derden (primaire preventie) Aandacht voor werknemers die in contact komen met derden psychologische ondersteuning bij feiten van geweld verplicht advies PAPA Centrum voor PTS ( Pobos, Trauma Centrum Rode Kruis, EDPBW) intern noodplan Moet bijgehouden worden door VP, indien geen VP door interne PA WG kan regelmatig inzien Als ernstige feiten, verantwoordelijkheid VP om te melden bij PAPA en WG om de nodige maatregelen te treffen (schriftelijk spoor) Incidenten: datum, concrete omschrijving van de feiten, naam scholengroep/onderwijsinstelling, naam dader Uniek genummerd Moet in het Nederlands

Concrete preventie Primaire maatregelen om PSR te voorkomen Informeren en sensibiliseren personeel (primaire preventie) Schriftelijk spoor Rol en verantwoordelijkheden betrokken partijen welzijnsbeleid (WG, HL, bevoegd comité, contactpersoon veiligheid, interne PA, GPD, EDPBW - PAPA en PA arbeidsgeneesheer) Resultaten RA PSR en bijhorende maatregelen Jaarlijkse evaluatie beleid PSR en bijhorende maatregelen Psychologische ondersteuning bij geweld door derden Kennis en toepassing van de preventiemaatregelen PSR, procedures PSR, gebruik Register, onthouding onrechtmatig gedrag (cfr. Engagementsverklaring respectvol gedrag, model GO!) Contactgegevens VP, PAPA, PA arbeidsgeneesheer, contactpersoon veiligheid, PA intern (uithangen ad valvas)

Concrete preventie Primaire maatregelen om PSR te voorkomen Aanduiden psychosociale preventieadviseur en vertrouwensperso(o)n(en) Schriftelijk spoor Akkoord bevoegd comité De vertrouwenspersoon Opleiding en jaarlijkse supervisie (papieren bewijs) Voldoende tijd om voor uitoefening opdrachten regelmatig overleg hebben met PAPA aanlevering gegevens voor jaarverslag incidenten die zich bij herhaling voordoen Akkoord comité (papieren bewijs)

Concrete preventie Primaire maatregelen om PSR te voorkomen Arbeidsreglementen voor alle functiegroepen preventiemaatregelen PSR procedures PSR Register voor feiten door derden Centrum voor PTS na feiten van geweld (advies PAPA) onthouding onrechtmatig gedrag (cfr. Engagementsverklaring) Contactgegevens VP, PAPA, PA arbeidsgeneesheer, contactpersoon veiligheid, PA intern, FOD WASO Akkoord comité (papieren bewijs)

Concrete preventie Primaire maatregelen om PSR te voorkomen RA PSR conform wetgeving Meedelen aan personeel (schriftelijk spoor) Maatregelen na advies PAPA en bevoegd comité (schriftelijk spoor) Maatregelen in GPP en JAP RA PSR - om de 5 jaar als geen spanningen, geen formele verzoeken PSR, wel jaarlijks knipperlichtentool (niet van toepassing indien grote veranderingen zoals fusie)

Concrete preventie Primaire maatregelen om PSR te voorkomen Evaluatie beleid PSR – jaarlijks PAPA levert aan WG nodige gegevens PSR (aandacht voor incidenten bij herhaling) PA arbeidsgeneesheer levert aan WG en PAPA nodige gegevens Intern noodplan en PSR Procedures en maatregelen PTS (KB Beleid) Centrum voor PTS (advies PAPA)

Mogelijke verbeteracties Concrete preventie Risicofactoren voor het psychosociaal welzijn – 5 A’s Arbeidsrelaties Negatieve invloed Inefficiënte manier van leidinggeven, te weinig medezeggenschap Verstoorde onderlinge relaties op het werk Onvoldoende sociale ondersteuning op het werk Ongewenste intimiteiten, pesten, discriminatie … Mogelijke verbeteracties Procedures en gedragscodes rond OGG, discriminatie, alcohol- en ander drugsmisbruik Voldoende inspraak en overleg Communicatie Aandacht voor werksfeer en onderlinge relaties

Mogelijke verbeteracties Concrete preventie Risicofactoren voor het psychosociaal welzijn – 5 A’s Arbeidsvoorwaarden Negatieve invloed Werk- en rusttijdregeling Overwerk Verloning Weinig loopbaanmogelijkheden Werkonzekerheid, precaire contractvormen … Mogelijke verbeteracties Een goede selectie- en aanwervingsprocedure Verpozingruimte

Concrete preventie Risicofactoren voor het psychosociaal welzijn – 5 A’s Arbeidsinhoud Negatieve invloed Teveel werk, te hoog werktempo Te moeilijk werk, te veel verantwoordelijkheid Te eenvoudig werk of te weinig werk, verveling Onduidelijke, tegenstrijdige taakeisen … Mogelijke verbeteracties Duidelijke taakeisen, functieomschrijving en planning Duidelijke en evenwichtige bijkomende opdrachten Aangepaste opvolging van personeelsleden zowel functioneel als relationeel Opleiding

Concrete preventie Risicofactoren voor het psychosociaal welzijn – 5 A’s Arbeidsomstandigheden Negatieve invloed Chemische stoffen, straling, besmettingsgevaar, lawaai, verlichting, temperatuur, ventilatie en luchtvochtigheid Gevaarlijke situaties, zwaar werk, onvoldoende hygiëne Ontbreken van hulpmiddelen en/of van persoonlijke beschermingsmiddelen Werkhouding … Mogelijke verbeteracties Gezonde, hygiënische en veilige werkomgeving creëren Ergonomische hulpmiddelen, CBM’s en PBM’s Beperking van chemische stoffen, straling, lawaai, …

Concrete preventie Risicofactoren voor het psychosociaal welzijn – 5 A’s Arbeidsorganisatie Negatieve invloed Structuur organisatie – organogram Herstructureringen Personeelsbezetting Inspraak – beslissingsbevoegdheid Informatie en werkoverleg … Mogelijke verbeteracties Zichtbaarheid verhogen Communicatie! Ook al is het een slecht nieuws boodschap Personeelsvergaderingen om plannen en beslissingen toe te lichten Onthaalbeleid

Bijkomende informatie

Bijkomende informatie www.werk.belgie.be www.beswic.be www.respectophetwerk.be www.voeljegoedophetwerk.be http://www.onderwijs.vlaanderen.be/psychosociale-risicos-op-het-werk www.g-o.be/preventie Ann.goeman@g-o.be

Bedankt voor uw aandacht!