De bruikbaarheid van studentonderzoek voor het verbeteren van de lerarenopleiding Good practice: De casus burgerschap Fedor de Beer - Docent Cultuurbeschouwing ALPO - Onderzoeker Kenniscentrum Kwaliteit van Leren Congres voor Lerarenopleiders Brussel 4 februari 2016

Onderwijs op de opleiding sluit idealiter aan op wat in het werkveld speelt. Maar in hoeverre weten opleiders (echt): Wat ‘speelt’ op voor hen relevante onderwerpen in het werkveld?  waar zijn scholen op dit vlak mee bezig?  wat is voor hen belangrijk?  voelen zij zich hiertoe voldoende opgeleid?  welke hiaten constateren zij? Sluit het curriculum / mijn les hier wel op aan?  doen wij (nog wel) de juiste dingen?  zijn onze studenten voldoende voorbereid om zo’n onderwerp mee vorm te geven? Onderzoek naar relevantie eigen onderwijs

HAN: Op weg naar een University of Applied Science Praktijkgericht onderzoek als middel om substantiële bijdrage te leveren aan ‘de verbetering van de opleiding, de professionele ontwikkeling van de hogeschooldocent, de kennisbasis van het beroep en innovaties in het beroepenveld’ (Boei e.a., 2014, p. 35; Kallenberg & Koster, 2004). De Nederlandse beroepsstandaard voor lerarenopleiders: ‘Een lerarenopleider als onderzoeker begeleidt, gebruikt, en voert onderzoek uit ten behoeve van het opleiden van leraren’ (Melief, Rijswijk & Tichelaar, 2012, p. 39). docentonderzoek onderzoek in kader promotie / master projectonderzoek / onderzoek i.s.m. Kenniscentrum professionalisering door onderzoek begeleiden onderzoek studenten onderzoek op eigen (vak)expertise afstudeerkringen onderzoek naar relevantie eigen onderwijs ‘Ontwikkelkringen’ met / in veld

Praktijkcontext Academische Lerarenopleiding Primair Onderwijs (ALPO) Cultuurbeschouwing ‘Cultuurbeschouwing’ Wat beogen we met het vak? Kennismaken andere culturen? Nadenken over diversiteit? Of gaat het om de vraag wat voor leraar wil ik worden/zijn? Wat is dan precies de inhoud? En sluit deze inhoud eigenlijk wel aan bij wat leeft / nodig is in de praktijk? ↓ ‘Cultuurbeschouwing’ ingevuld als onderzoeksopdracht – er ‘moest’ onderzoek in – naar ‘Burgerschapsvorming’ Vragen: a.wat levert ‘mijn vak’ zoals ik het invul studenten en scholen op en wat kan ik of we als opleiding er van leren? b.in hoeverre kan (dit) studentonderzoek een waardevolle informatiebron zijn voor de opleiding? Onderzoek door studenten Praktijkgericht onderzoek draagt bij aan professionalisering leraar en aan kwaliteit onderwijs (Van der Steen & Oolbekkink, 2014; Bolhuis & Kools, 2012; Boei e.a., 2014; Leeman & Wardekker, 2010). Studenten ‘oefenen’ dit gedurende hun opleiding in verschillende (deel)onderzoeken (Timmermans e.a., 2015). ↓ Deze (deel)onderzoeken (altijd) vinden plaats op de stageschool, dus in het werkveld. +

Studentonderzoek als input voor de docent Idee: Studenten doen (veelvuldig) onderzoek. Kunnen opleiders hun opleidingspraktijk verbeteren door studentonderzoek niet alleen in te zetten als opleidingstool, maar ook als instrument om informatie te vergaren over issues in het werkveld en (dus) over lacunes in het eigen curriculum? Voordelen: Studentonderzoek niet alleen als leermiddel, maar ook informatiebron (win-win) Input voor curriculum Input voor (nauwere) samenwerking tussen opleiding en werkveld

Casus Burgerschap VerschijningsvormenToelichting Beoogd curriculum DenkbeeldigVisie (onderliggende ideeën van het leerplan/onderwijs en/of de te ontwerpen lessenreeks) GeschrevenBedoelingen van het leerplan, zoals uitgewerkt in documenten en materialen. M.a.w. het formele curriculum zoals beschreven (in opzet, doelen en materialen). [documentenanalyse/interview] Uitgevoerd curriculum GeïnterpreteerdHet curriculum zoals geïnterpreteerd door de gebruikers: de docenten. In actieHet daadwerkelijke proces van lesgeven en leren, dus de uitvoering van de lessenreeks, het geoperationaliseerde curriculum. [interview/vragenlijst/observatie] Gerealiseerd curriculum ErvarenHet curriculum zoals door de leerlingen (of leraar) zelf is ervaren. GeleerdHet bereikte, geëffectueerde curriculum: dat wat de leerlingen daadwerkelijk hebben geleerd; de leerresultaten van de leerlingen [interview/vragenlijst/observatie/(toets)resultaten] Curriculaire verschijningsvormen (Thijs & Van den Akker, 2009, p. 11) ALPO HAN jaar 3 Opdracht: BUG-analyse naar ‘hoe wordt burgerschapsvorming vormgegeven op je stageschool’? → d.i. onderzoek naar beoogd, uitgevoerd, gerealiseerd curriculum

Opdracht en Methode Opdracht studenten ALPO-3 Onderzoeksartikel 5000 woorden ( eisen vlg. Burton, 2010, hfst. 5) Wat beoogt het team en hoe krijgt dit concreet vorm. Gevolgd format: Beoogd curriculum: documentanalyse + aanvullend interview directeur Uitgevoerd curriculum: interview / vragenlijst leraren + observatie in klas. Dit van breed (burgerschapsvorming) naar smal (een bepaald subonderdeel) Gerealiseerd (m.n. ervaren) curriculum: groepsgesprek leerlingen over subonderdeel Conclusie (hoe staat het team er voor?) + Aanbevelingen (hoe zou welke slag geslagen kunnen worden?) Onderzoek docent (Inhoudelijke meta-analyse op studentenonderzoek) Alle artikelen verzameld (cohort 2014/2015, n=28) Per stageschool (o.a.) in kaart gebracht: Algemeen: Komt de term ‘burgerschap’ voor in schoolgids en -plan? Inspectieoordeel Beoogd curriculum: Heeft school beschreven beleid rondom ‘burgerschap’? Hoe definieert directeur ‘burgerschap’? Uitgevoerd curriculum Is teamleden duidelijk wat ‘burgerschapsvorming’ zou moeten behelzen? Wat betekent het voor hen? (Her)kennen zij de (beschreven) visie van de school? Besteden zij bewust of onbewust, structureel of incidenteel aandacht aan burgerschapsvorming? Aanbevelingen + Opbrengst school Reflectie student Na analyse: wat voor beeld levert dit over de scholen heen op?

Uitkomsten (m.b.t. Burgerschapsvorming) Alle scholen en leraren ‘doen’ aan burgerschapsvorming, maar vaak impliciet en gefragmenteerd. Beoogd curriculum ontbreekt in schoolplan en -gids of is minimaal verwoord en nog niet of nauwelijks geoperationaliseerd Directeuren hebben een ‘mooi’ verhaal, maar de realiteit in de klas (het uitgevoerd curriculum) is een heel andere Burgerschapsvorming en de wijze waarop de school dit wil aanpakken is zelden gespreksonderwerp binnen teams Lang niet alle leraren zijn zich bewust van hun taak c.q. een deel blijkt niet eens te weten wat de term inhoudt. Wel vindt iedereen het belangrijk. Scholen (vaak blij met inventarisatie studenten Studenten geven aan: geschokt te zijn door discrepantie tussen wens en werkelijkheid voor lessenreeks en onderzoek eigenlijk niets te weten over burgerschapsvorming zich te realiseren hoe belangrijk het is goed na te denken over wat je als school hoe aan kinderen wilt meegeven, ook op dit vlak

Opbrengsten (m.b.t. onderzoek) Student (Stage)school Docent / Opleiding Docent: -onderwijs en opdracht voorzien in behoefte. -In hoeverre meer / eerder aandacht nodig voor dit thema? Opleiding: -thema burgerschapsvorming bij leraren in het werkveld nog onvoldoende ingedaald (maar al 10 jaar verplicht!) -nog veel onduidelijkheid -werkveld heeft techniek om dit gestructureerd op te pakken niet in de vingers. Wake-up call curriculumontwikkelaars: -hoe zetten wij dit thema in onze reguliere opleiding aan? Is dat voldoende? -kunnen wij het veld een helpende hand aanbieden (bij ontwikkelen visie / leerlijn)? -In hoeverre schiet onze eigen kennis hieromtrent (ook) tekort?

Conclusie Werkwijze kost (relatief) weinig tijd, door data te verzamelen bij te beoordelen producten Voor ‘mijn’ vak levert meta-analyse waardevolle informatie op om lesinhoud te toetsen aan praktijkrelevantie (maar binnen elk vakgebied zijn specifieke vragen denkbaar die zo onderzocht kunnen worden en ook relevant zijn voor student en school) Geeft goed inzicht in wat in het werkveld speelt (en roept de vraag op hoe de opleiding hier op kan anticiperen).

Eisen aan onderzoeksopdracht Onderzoeken / data moeten vergelijkbaar zijn → helder format helpt daarbij. Hoe ‘strakker’ hoe beter vergelijkbaar. Vraag: verhouding strakke opzet en keuzevrijheid daarbinnen voor studenten. Er is massa nodig (vanwege uitval en misinterpretatie bij studenten) Afstemming met werkveld