De methodologische verantwoording van juridisch onderzoek, in het bijzonder van evaluatieve oordelen en normatieve aanbevelingen Prof.dr.mr. Wibren van der Burg Erasmus Universiteit Rotterdam

OPZET I. Achtergrond: het methodologie-debat in de Nederlandse rechtswetenschap. II. De tien geboden voor de rechtswetenschap. III. Evaluaties en normatieve aanbevelingen.

Is rechtsgeleerdheid een wetenschap of rommelen we maar wat aan? –Geen onderzoeksvragen, maar veldbeschrijvingen. –Geen strikte methodologie. –Verzameling van juridische data; roer deze wat door elkaar; maak er een coherent verhaal van. I. ACHTERGROND: HET METHODOLOGIE-DEBAT IN DE NL RECHTSWETENSCHAP

WEL EEN WETENSCHAP, MAAR MET EIGEN KENMERKEN Hermeneutisch (interpreterend) Normatief Empirisch Argumentatief Interdisciplinair Recht is een relatief autonome, interdisciplinaire wetenschap, primair met een hermeneutisch en argumentatief karakter. Sanne Taekema, ‘Relative Autonomy. A Characterisation of the Discipline of Law’, in: Bart van Klink and Sanne Taekema (eds), Law and Method. Interdisciplinary Research into Law, Tubingen: Mohr Siebeck 2011,

NIET HERHAALBAAR, WEL NAVOLGBAAR (VRANKEN) Bij replicatie (herhaling) gaat het om de context of discovery. Bij navolgen gaat het om de context of justification. Alle stappen moeten dus voor het academisch forum (en evt. ook voor praktijkforum) verantwoord worden: geëxpliciteerd en plausibel gemaakt. J.B.M. Vranken, Mr. C. Asser’s Handleiding tot de beoefening van het Nederlands Burgerlijk recht. Algemeen deel. **** Een synthese, Deventer: Kluwer 2014.

FOCUS OP DE ONDERZOEKSVRAAG EN DEELVRAGEN Juristen denken vaak beschrijvend: reconstructie van het geldende recht op een (deel)vakgebied. Rechtswetenschappers dienen vanuit onderzoeksvragen te denken. Voorbeeld: giftenaftrek voor culturele ANBI’s. –Verzin centrale onderzoeksvraag en relevante deelvragen bij dit onderzoek –Denk even na….

VOORBEELD: GIFTENAFTREK VOOR CULTURELE ANBI’S Is dit een goede regeling? –Past in systeem wet? –Realisatie doel (meer geld voor cultuurdoelen)? –Ongewenste neveneffecten (optische verschuiving giften, minder voor andere goede doelen)? –Kosten regeling meer dan opbrengsten? –Bevoordeling rijken? –Etc., etc.

OPZET ONDERZOEK 1. Van onderwerp/thema naar probleemstelling. 2. Van probleemstelling naar deelvragen. 3. Van deelvragen naar methoden. 4. Van methoden naar onderzoeksplan en planning. 5. En weer helemaal opnieuw: aanpassing probleemstelling, deelvragen, methoden, planning.

II. DE TIEN GEBODEN VAN DE RECHTSWETENSCHAP 1. Verantwoord alle keuzes. 2. Zoek gericht in het licht van de vraagstelling en deelvragen. 3. Scan oppervlakkig voor je eventueel gaat lezen. 4. Interpretatie vergt meer dan alleen de tekst lezen. 5. Neem afstand en wees kritisch t.o.v. je eigen veronderstellingen.

DE TIEN GEBODEN VAN DE RECHTSWETENSCHAP (VERVOLG) 6. Ga actief op zoek naar wat niet klopt. 7. Er is niet één juist antwoord; er zijn slechts voorlopige antwoorden. 8. Presenteer zowel de van jouw opvattingen afwijkende als de daarmee overeenkomende visies. 9. Incoherentie is even belangrijk als coherentie. 10. Wees zelfstandig, creatief en kritisch.

WEES CREATIEF: DENK OUTSIDE THE BOX Wibren van der Burg, ‘Creativiteit in de rechtswetenschap. Over interdisciplinariteit als heuristiek’, Nederlands Juristenblad 83 (2008),

III. EVALUATIES EN NORMATIEVE AANBEVELINGEN 1. Is het een goede wet? 2. Moet deze veranderen en zo ja, hoe precies? Evaluaties en normatieve aanbevelingen moeten worden gerechtvaardigd door een goede argumentatie. Evaluaties en normatieve aanbevelingen vereisen vaak, resp. altijd een interdisciplinaire aanpak.

DOMINANT MODEL: TOGABEROEP Geen goed model voor juridische onderzoekers –Suggestieve presentatie verhalen, gebruik retorica. –Selectieve bespreking van argumenten pro and con (ook rechters redeneren naar hun conclusie toe). –Missing links in de argumentatie. –Geen evaluatiecriteria. –Zelden alternatieve oplossingen.

ONDERZOEK VEREIST GESTALTSWITCH VAN PRAKTIJKJURIST/FISCALIST

KENMERKEN VAN EVALUATIEVE EN NORMATIEVE ARGUMENTEN IN RECHTSWETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK 1. Ze zijn gericht op een academisch forum. 2. Ze zijn ingebed in controverses. 3. Ze zijn plausibilistisch en coherentistisch. 4. Ze vereisen evaluatiecriteria. 5. Ze zijn complex en bestaan uit een keten van argumenten. 6. Een argument voor normatieve aanbevelingen is vergelijkend. (7. Ze kunnen een beroep doen op autoriteiten of algemeen aanvaarde ideeën.)

EVALUATIECRITERIA Drie problemen: –Keuze van de onderliggende waarden; er zijn meerdere incommensurabele waarden. –Keuze van interpretaties: waarden zijn wezenlijk betwiste begrippen, die meerdere concurrende interpretaties toestaan. –Keuze van operationalisering en bepalen van de vereiste mate van realisering.

ARGUMENTATIES LEIDEND TOT EEN EVALUATIE 1. Identificeer je onderzoeksterrein. 2. Identificeer de belangrijkste waarden die je gaat gebruiken in de evaluatie van dit specifieke terrein. 3. Interpreteer deze waarden. 4. Operationaliseer deze interpretaties tot evaluatiecriteria en bepaal de vereiste mate van realisering. 5. Analyseer je onderzoeksterrein in het licht van deze geoperationaliseerde evaluatiecriteria. Dit resulteert in een prima facie evaluatie, tenzij alle relevante waarden en plausibele interpretaties zijn meegenomen.

ARGUMENTATIES LEIDEND TOT NORMATIEVE AANBEVELINGEN 1. Formuleer op de basis van de evaluatie een probleem. 2. Analyseer of het probleem belangrijk genoeg is om er iets mee te doen. 3. Maak een lijst van alle mogelijke oplossingen. 4. Identificeer de meest plausibele alternatieven. 5. Vergelijk alle pro’s en con’s voor elk van de alternatieven. Dit leidt tot gerechtvaardigde aanbevelingen alleen dan wanneer alle relevante aspecten zijn meegenomen.

PRESENTEREN ARGUMENTATIES Let bij de presentatie op drie aspecten (IJ. en vS. 78): –De aanvaardbaarheid van de afzonderlijke argumenten: welke worden wel door vrijwel iedereen geaccepteerd en voor welke argumenten heb je verdere ondersteuning nodig? –De geldigheid van de argumentatie: verbind je argumenten en conclusie op een logische manier? –De inhoudelijke kwaliteit van de argumentatie: is deze redelijk compleet, aanvaardbaar en in zijn totaliteit overtuigend? M.G. IJzermans en G.A.F.M. van Schaaijk, Oefening baart kunst, Den Haag: Boom 2007

DISCUSSIESTELLINGEN 1. De praktijkjurist/fiscalist is een verkeerd rolmodel voor de fiscaal-juridisch onderzoeker. 2. De fiscale praktijk is eventueel een secundair forum voor de fiscaal-juridisch onderzoeker; de wetenschap is het primaire forum. 3. Evaluaties en aanbevelingen doen het vaak goed bij je publiek, maar doe ze alleen als je ze goed kunt doen.