Van RI&E naar cultuurverandering Walter Zwaard 30 november 2015

van Cultuurontwikkeling 25 jaar in trefwoorden “Gedrag hoort in de RIE” Risicoprofessional Gedoe over evaluatie “Nuchter omgaan met risico’s” Arbowet art.4 PvA in arbowet Preventiemedewerker Kaderrichtlijn Dynamische RI&E ‘Risico’ in arbowet 1990 1995 2000 2005 2010 2015 RI&E als onderdeel van Risicomanagement (1993) RI&E als onderdeel van Cultuurontwikkeling (2013)

Samengevat Binnen het thema RI&E is in 25 jaar maar weinig veranderd nog steeds nadruk op wetgeving checklisten en gedoe over evaluatie nauwelijks aandacht voor gedrag Maar daarbuiten is van alles veranderd ‘risico’ in de samenleving (probabilisme) belangstelling voor gedrag en cultuur professionalisering van de adviseur

Van RI&E naar cultuurverandering Het probleem De adviseur Het probleem en de adviseur

1. Het probleem omgaan met risico risicoadviseur risicoregulator risicoproducent risicoconsument

Risicomanagement … … is omgaan met risico’s in een krachtenveld (risicodriehoek) … is systematisch, structureel en samenhangend risico’s beheersen … omvat RI&E

De risicomanagementcyclus een model

Een natuurlijke ontwikkeling in het omgaan met risico’s Werken aan cultuur cultuur Wekken van vertrouwen systeem Denken in onzekerheid risico Voldoen aan de regels compliance Vier fasen in de ontwikkeling van een (klant)organisatie

Waarom het een natuurlijk proces is cultuur Streven naar verinnerlijking en groei systeem Streven naar samenhang, borging en transparantie risico Streven naar ratio en dialoog Vier fasen in de drijfveren van een (klant)organisatie compliance

Wat er gebeurt in de verschillende fasen cultuur Delen van kennis Delen van ervaringen systeem Borgen van risicobeheersing Borgen van dialoog risico Evalueren van risico’s Stellen van prioriteiten compliance Voldoen aan wet Toetsen aan normen Vier fasen in de ontwikkeling van een (klant)organisatie

Vragen In welke fase denkt u dat uw organisatie zich bevindt ? Bestaan er opvallende verschillen tussen: Afdelingen ? Processen ? Risicotypen ? Risicodomeinen ?

Ontwikkelingsfasen in het omgaan met risico’s = Fasen in de drijfveren en activiteiten van een organisatie = Fasen in de ontwikkeling van (gedeelde) ‘woorden en daden’ van de organisatiecultuur

De ontwikkelingsfasen zijn op te vatten als cultuurfasen Werken aan cultuur cultuur Wekken van vertrouwen systeem Denken in onzekerheid risico Voldoen aan de regels compliance Domeinen en beleidsthema’s kunnen verschillen in hun ontwikkelingsfase

Over Gedrag en Cultuur (column) Gedrag gaat over individuen, maar cultuur gaat over collectieven Mensen in een collectief kunnen collectief gedrag vertonen Collectief gedrag is niet altijd veilig gedrag En het heeft vaak niks met cultuur te maken

Een ui (als model voor organisatiecultuur) symbolen rituelen normen waarden

Symbolen Symbolen laten zien hoe een collectief zich presenteert aan de omgeving Woorden (afkortingen!), slogans, voorwerpen, logo’s, bedrijfskleding, architectuur, inrichting gebouwen

Rituelen Rituelen zijn gangbare collectieve gedragingen Omgangsvormen, koffiepauzes, vaste bedrijfsuitjes en -borrels, viering van feestdagen

Normen Normen zijn geschreven en ongeschreven regels die gelden binnen een collectief Afspraak is afspraak (of juist niet), kledingnormen, etiquette, rookverbod (of juist niet)

Waarden Waarden zijn binnen een collectief niet ter discussie staande overtuigingen Betrouwbaarheid, rechtvaardigheid, eerlijkheid, professionaliteit, klantvriendelijkheid

Diagnose versus beïnvloeding (twee verschillende takken van sport) Cultuurdiagnose ‘afpellen’ van de ui beschrijven van de lagen en hun samenhang waardevrij Cultuurbeïnvloeding omstreden niet waardevrij

Persoonlijke ervaringen standaardisering beeldvorming ervaring deling Persoonlijke ervaringen Gedeelde opvattingen Gedeelde normen Gedeelde waarden Een model voor hoe een organisatiecultuur zich ontwikkelt

Visies op cultuurbeïnvloeding Cultuurontwikkeling is een natuurlijk en nauwelijks te beïnvloeden proces Cultuur is gemakkelijk te veranderen Cultuurontwikkeling is te beïnvloeden door natuurlijk plaatsvindende processen te ondersteunen

Persoonlijke ervaringen De risicodialoog Wetgeving Branche-afspraken Voorlichtingscampagnes Afspraken vastleggen Managementsysteem Trainen Corrigeren Bekrachtigen Verinnerlijken Risico-evaluatie Interventies Ongevallenonderzoek Werkoverleg ervaring standaardisering deling beeldvorming Persoonlijke ervaringen Gedeelde opvattingen Gedeelde normen Gedeelde waarden

Een dynamische RI&E Een dynamische RI&E is een RI&E die onderdeel uitmaakt van het groeiproces van de organisatie (‘van compliance naar cultuur’) Bij het uitvoeren van een dynamische RI&E wordt de risicodialoog regelmatig gevoerd

Risicodialoog Een dialoog over … Risico’s (waarom vinden we dit een groot risico?) Risico-interventies (waarom vinden we dit een goede maatregel?) Risico-beleid (waarom is dit een goed plan?) … ….

Een metafoor cultuur systeem risico compliance cultuurverandering De route die het voertuig volgt (vier fasen in de ontwikkeling van een organisatie) cultuur managementsysteem systeem RI&E risico inspectie compliance Wat zich afspeelt onder de motorkap van het voertuig (risicomanagementcyclus; risicodialoog)

2. De adviseur risicoadviseur omgaan met risico risicoregulator risicoproducent risicoconsument

Risicoadviseurs Een risicoadviseur (risicoprofessional) adviseert als deskundige anderen over risico In iedereen die anderen met verstand van zaken adviseert over risico’s schuilt een risicoprofessional

Risicoadviseurs KAM-professionals Veiligheidskundigen Preventiemedewerkers Arbocoördinatoren OR (VGWM)-leden

Maar ook … Adviseurs over Fysieke risico’s Adviseurs over Sociale risico’s Constructeurs Gezinsvoogden Luchtverkeersleiders Security managers Duikinstructeurs Beveiligingsadviseurs Stralingsdeskundigen Dreigingsanalisten Vliegangsttherapeuten Integriteitsconsultants Compliance officers Belastingconsultants Hypotheekadviseurs Polisbeheerders Pensioenadviseurs Adviseurs over Financiële risico’s

De rollen van de risicoadviseur 4. Partner (organisatie-ontwikkelende rol) Deskundige (expertisebiedende rol) 3. Coach (gedragsontwikkelende rol) 2. Helper (programmerende rol)

De rol van de risicoadviseur 1. Deskundige (expertisebiedende rol) Ik bezit kennis en kunde. Ik geef aan hoe het ‘moet’. Ik kan uitleggen, argumenteren en overtuigen. “Ze vragen mij om wat ik weet”

De rol van de risicoadviseur 2. Helper (programmerende rol) Ik help mensen bij het oplossen van hun problemen. Ik kan eventueel ook voordoen, demonstreren, ondersteunen. “Ze vragen mij om wat ik kan”

De rol van de risicoadviseur 3. Coach (gedragsontwikkelende rol) Ik begeleid mensen en laat zien hoe ze zelf hun probleem kunnen oplossen. Ik stimuleer zelfwerkzaamheid. “Ze vragen mij om wat ik ben”

De rol van de risicoadviseur 4. Partner (organisatieontwikkelende rol) Ik kan aangeven hoe het beter kan worden georganiseerd. “Ze vragen mij om wie ik ben” univ twente 2015

Vragen Welke rol speel ik meestal ? Welke rol speel ik het liefste ? Welke rol speel ik het beste ? Welke rol wil ik (in de toekomst) spelen ? Welke rol verwacht de klant van mij ?

3. Het probleem en de adviseur risicoadviseur risicoregulator omgaan met risico risicoproducent risicoconsument

De (klant)organisatie De risicoadviseur organisatieontwikkelend willen gedragsontwikkelend cultuur programmerend Deskundige - Helper - Coach - Partner expertisebiedend systeem risico moeten De (klant)organisatie compliance

De risicoadviseur en de organisatie Adviseur en organisatie ontwikkelen zich hand in hand en groeien samen Maar … de praktijk is weerbarstig: De organisatie wil groeien, maar de adviseur niet, hij remt het groeiproces De adviseur wil groeien, maar de organisatie niet, zij remt het groeiproces