Longchirurgie tijdens de bezettingsjaren A. van der Tol Historisch Genootschap Heelkunde

Hoe heeft de longchirurgie in Nederland zich ontwikkeld tijdens de bezettingsjaren? Is deze periode belangrijk geweest in de ontwikkeling? Welke factoren zijn van invloed geweest?

Longresecties in Groningen - De techniek van de longresectie was volop in ontwikkeling. - Het APSAZ Groningen was één van de klinieken in Nederland waar tijdens de bezettingsjaren de longchirurgie werd uitgevoerd. - Prof. Eerland publiceerde tussen 1940 en 1946 uitgebreid en gedetailleerd over de longchirurgie in Groningen.

Belangrijkste bronnen: - Verslagen van de vergaderingen van de NVvH. - Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. - Archief APSAZ Groningen 1931-1950. - Mededeelingen Chirurgische Universiteitskliniek Groningen deel I tot en met VII (1940-1946).

De operatiekamer

15 december 1939 van 9.45 uur tot 12.06 uur Operateur: Prof. Eerland Assistenten: Dr. Berg en Dr. Prakke Narcotiseur: Dr. Wildschut Primaire “Cutting”- lobectomie Van de RMK en ROK

“Secundaire Lobectomie” Cutting techniek

Shenstone Tourniquet 1929

Dissecting resectie

Longresecties in Nederland voor mei 1940 - 1927: Eerste secundaire lobectomie Leiden Zaaijer - 1930: Secundaire lobectomie Leiden Zaaijer - 1935: Eerste primaire lobectomie Leiden Wamsteker - 1936: Primaire lobectomie Den Haag Schoemaker - 1939: Primaire lobectomie Utrecht Klinkenbergh - 1939: Primaire lobectomie Groningen Eerland - 1940: Eerste pneumonectomie Den Haag Exalto (Bronnen: NTvG en NVvH) Allemaal “cutting”-resecties voor bronchiëctasieën.

Longresecties in Nederland voor 1940 Conclusies: Voor 1940 werd de longresectie incidenteel uitgevoerd. 2. Longresecties werden met name verricht voor de behandeling van bronchiëctasieën. 3. Resecties werden volgens de “cutting”-methode uitgevoerd.

Aantal longresecties per jaar APSAZ Totaal aantal operaties chirurgie Lobectomie pneumonectomie totaal 1939 1 - 1 2295 1940 1 2 3 2184 1941 6 1 7 2523 1942 9 2 11 2275 1943 14 3 17 2436 1944 4 2 6 1868 1945 3 2 5 1926 1946 5 10 15 2034 1947 15 19 34 2307

Longresecties APSAZ Groningen 15-12-1939 tot 7-2-1944 16 vrouwen 29 mannen Leeftijd: 0-10: 10 10-20: 8 20-30: 14 30-40: 8 40+: 5

Longresecties APSAZ Groningen 15-12-1939 tot 7-2-1944 Diagnose: Bronchiëctasieën: 38 (1 Diss.) Bronchusadenoom: 1 (1) Carcinoom: 5 (1) Tuberculose: 1 ( op: 28- 5- 1943 ) Operatie: Lobectomie: 35 overleden: 4 Pneumonectomie: 10 (3) overleden: 3

In 8 weken: 171 operaties totaal 10 thoraxoperaties. 2 longresecties.

23-10-1942: lobectomie l. o. “Goed gezien 23-10-1942: lobectomie l.o. “Goed gezien!” Diagnose: Bronchiëctasieën links onder. Patiënt no. XXV: Vrouw, 25 jaar, H.M. 7-10-1942 1929: pneumonie Li en Re na mazelen. Daarna jarenlang herhaald longontsteking met ophoesten van veel stinkend sputum, soms bloed opgeven. 1942: Lipiodolfoto’s laten bronchiëctasieen zien. Operatieindicatie!

Operatie op 23- 10- 1942: Primaire cutting lobectomie LOK Na drie weken neemt de hoeveelheid vocht uit de thoraxdrain toe en wordt etterig. De bovenkwab ontplooit zich slecht. Patiënte krijgt koorts. Diagnose: Empyeem o.b.v. een bronchopleurale fistel. Spoelen met Dakinse vloeistof helpt onvoldoende. Besloten tot Thoracoplastiek. eerste operatie op 10-12-1942. tweede operatie op 6-3-1943. Ontslag op 3-4-1943 ( ruim 5 mnd. Postop)

Waarom geen longresecties na febr. 1944 ? Niet tevreden met de resultaten. Geen wetenschappelijke communicatie mogelijk. Minder medicijnen en materialen. Andere prioriteiten: “Onze hoofden stonden een tijdlang eenvoudig niet naar rustig wetenschappelijken arbeid….” december 1943

Tussen 7-2-1944 en 3-11-1945 werden geen longresecties verricht in het APSAZ in Groningen. Eerland komt niet in de operatie-boeken voor tussen 27-6 en 24-9-45. Eerland werd in die tijd “gestaakt” De commissie zuivering personeel universiteit deed onderzoek.

Na de oorlog verandert er veel: De belangrijkste indicatie voor longresectie wordt aanvankelijk longtuberculose en later longkanker. Bijna alle longresecties worden uitgevoerd volgens de dissecting-techniek. Het aantal longresecties neemt exponentieel toe. (Op 23 december 1952: de 1000ste longresectie!)

Na de oorlog verandert er veel: De Nederlandse chirurgie komt in de invloedsfeer van Amerika en Engeland. De verbeterde narcosetechnieken worden overgenomen vanuit de angelsaksische landen. en: De anaesthesie wordt een zelfstandig specialisme.

“Over de longchirurgie” “De grote vooruitgang is ook in Groningen pas gekomen toen de moderne narcosetechnieken, die in de Angelsaksische landen in de tweede wereldoorlog tot aanzienlijke ontwikkeling waren gekomen, konden worden ingevoerd. De wijze van narcotiseren en de controlemiddelen bleken belangrijker dan de keuze van het narcoticum”. Eerland, gedenkboek APSAZ 1903-1953

Conclusies: - Een longresectie was tijdens de bezettingsjaren bijzondere chirurgie. In Groningen werd deze operatie alleen door de hoogleraar gedaan. - In deze periode werd er duidelijk vooruitgang geboekt op het gebied van de longchirurgie: - Van incident werd de longresectie “routine”. - De eerste dissecting-resecties vonden plaats.

Conclusies: - Na een aanvankelijk snelle stijging van het aantal longresecties werden deze operaties na februari 1944 niet meer gedaan. Waarschijnlijk door het uitblijven van betere resultaten. Dit werd mede veroorzaakt door het gebrek aan materialen en middelen. - Door de “explosieve” toename van het aantal longresecties na de oorlog mag worden geconcludeerd dat met name de omstandigheden tijdens de laatste bezettingsjaren als rem op de ontwikkeling hebben gewerkt.

Longchirurgie tijdens de bezettingsjaren “Vooruitgang tijdens de onderdrukking en onderdrukking van de vooruitgang”.